Si ia dalim të jetojmë në një botë absurde?

Klementin Mile

Një ditë, ndërsa po sistemoja disa gjëra në shtëpi, gjeta një fletë të vjetër fletoreje mbi të cilën ishte shkruar një poezi. Njoha shkrimin e motrës sime dhe u bëra kurioz ta lexoj. Mbi të gjitha më bënë përshtypje dy vargje: “Do rri ulur të pres ikjen/ po kur ikja ikën, ku shkon?” Përtej çdo analize letrare, këto vargje shprehin një përvojë unike, atë të njeriut në botë që përpiqet me të gjitha forcat ta kuptojë botën e vet, përvojën e qenësorit që Heideggeri e shpreh me termin filozofik Dasein.

Në këto vargje kombinohen në mënyrë thuajse të padallueshme prej njëra-tjetrës dy ide: ideja e fundësisë dhe ideja e pafundësisë. Bota shfaqet njëkohësisht si e fundme dhe si e pafundme. Por, fakti që këto vargje shprehin një pyetje dhe kanë ton melankolik, të jep të kuptosh shqetësimin e thellë, parehatinë e njeriut në botë, si atëherë kur e mendon botën të fundme, ashtu dhe kur e mendon të pafundme. Në fakt, ky kombinim i së fundmes me të pafundmen duket të shprehë situatën ekzistenciale të njeriut dhe mund të jetë tipar esencial i çdo poezie dhe forme arti në përgjithësi.

Në veprën e tij madhore “Kritika e Arsyes së Kulluar”, Kanti shkruan për konfliktin e ideve tona transcendentale. Kështu, arsyeja njerëzore mund të krijojë idenë se “bota ka një fillim në kohë dhe është gjithashtu e kufizuar në hapësirë”. Këtë Kanti e quan tezë.

Por, po ashtu arsyeja mund të krijojë antitezën se “bota nuk ka fillim dhe as kufij në hapësirë, por është e pafundme si në kohë ashtu dhe hapësirë”. Kanti e përfundon komentin e vet mbi këtë antinomi të arsyes sonë, duke thënë se të dyja këto ide – teza dhe antiteza – janë të gabuara. Ato burojnë prej një lloj iluzioni që Kanti e quan “iluzion transcendental”. Pra, njeriu edhe pse krijon idenë e fundësisë ose të pafundësisë së botës, gabohet në të dyja rastet.

Kjo nuk do të përbënte ndonjë problem të madh po të ishte çështje me rëndësi vetëm për shkencëtarët e natyrës si fizikanët, kimistët dhe biologët. Por, fakti është që të gjithë ne, si njerëz, përballemi shqetësueshëm me iluzionin e fundësisë dhe pafundësisë së botës. “Shqetësim” nuk është fjala e duhur. Përvoja e fundësisë apo pafundësisë së botës është kaq themelore saqë na shfaqet si problem ekzistencial. Vetë jeta jonë, në kuptimin e vendimit për të jetuar, varet nga kjo përvojë.

Problemi është se fundësia e botës është po aq absurde sa dhe pafundësia e saj. Absurdi, mungesa e kuptimit, është problemi. Le të kujtojmë, me këtë rast tezën e Camus që e lidhte vetëvrasjen me absurdin. Njeriu nuk mund të jetojë dot po nuk arriti t’i japë kuptim jetës së vet. Në këto kushte, kur arsyeja e shpie në alternativa njësoj absurde si fundësia dhe pafundësia e botës, si arrin njeriu ta shmangë aktin fatal të vetëvrasjes? Duke mos menduar fare për to? Por, njeriu është qenie me arsye, si mund të heqë dorë prej saj?

Fundësia është ide që nënkupton praninë e një objekti, botës së fundme si objekt. Pafundësia, nga ana tjetër, është ide që implikon mungesën e objektit: një botë e pafundme nuk është objekt, pasi nuk është e kufizuar në hapësirë dhe kohë. Duket se përvojat tona janë të lidhura pazgjidhshmërisht me praninë ose mungesën e objektit (qoftë ky objekt bota, ose ndonjë gjë specifike e saj si person, send, ngjarje etj). Kështu, frika përjetohet përballë një objekti, ndërkohë që ankthi nuk ka objekt; dëshira fokusohet te objekti i munguar, ndërsa pasioni është pësim prej një objekti të pranishëm. Jeta jonë është e mbushur me emocione si këto, të cilat duket të kenë funksion rregullues.

Në fakt, njeriu mund t’i shpëtojë absurdit të botës ku gjendet vetëm nëpërmjet zhvendosjes së vazhdueshme nëpër këto emocione. Si të thuash, për të mbijetuar njeriu duhet të jetë një akrobat i zoti, i aftë të qëndrojë në majë të gishtave dhe asnjëherë shumë gjatë në ndonjërin prej emocioneve. Sapo ideja e fundësisë (p.sh. e vdekjes së pritshme, e kotësisë së investimit) t’i rëndojë në mendje, njeriu duhet të zhvendoset te ideja e pafundësisë (te jeta e përhershme, te sakrifica për brezat e ardhshëm, te dashuria e pakufishme e Zotit) dhe sapo kjo e dyta t’i bëhet e rëndë, lipset të rendë te e para.

Në terma përjetimi, kjo nënkupton zhvendosjen e vazhdueshme nga ankthi te frika dhe prapë te ankthi, nga pasioni te dëshira e prapë te pasioni, e kështu me radhë. Njeriu është qenie kufitare – ai mund të jetojë vetëm në kufirin ku fundësia dhe pafundësia shkrihen në një sintezë emocionale, siç dëshmon vazhdimisht poezia dhe arti njerëzor. /mapo/