Ark. Xhelal Llonçari
Artur Evansi, arkeolog anglez, gjatë udhëtimit të tij nëpër viset tona ka regjistruar kalanë e Pejës me tiparin e vet karakteristik të tipit fushor. Me kohë, kalaja pëson dëmtime të konsiderueshme, por ende i kishte konturat dhe disa pjesë të muranave. Pas Luftës së Dytë botërore, pushteti komunist stimulon shkatërrimin e mbetjeve të kalasë, me qëllim të zhbërjes së identitetit tonë. Kështu, ata ia dolën ta çrrënjosin tërësisht si strukturë fizike. Pjesën tjetër e kemi bërë dhe vazhdojmë ta bëjmë ne, duke u pajtuar shumë lehtë me këtë akt që nuk është i kryer në te gjitha dimensionet ekzistenciale, por ne po vazhdojmë ta konsideromë si të tillë. Kjo mund të vërehet pa mund të madh, sepse sot arkitektura e Pejës nuk e manifeston ekzistencën e kalasë në asnjë mënyrë arkitektonike e as muzeale dhe, kësisoj, gjeneratat e reja as që e dinë se Peja ishte qytet me kala në një anë, ndërsa, në anën tjetër, nuk i kanë të njohura në tërësi të bëmat e ish-pushtetit në fushën e arkitekturës. Asnjë objekt bashkëkohorë që do ta kishte reminishencën e kalasë, asnjë artefakt, përveç shkrimeve … thuajse i ka mbetur dikujt që t’i lexojë ato nëpër sirtarët e komunave në planet shterpe zhvillimore.
Vitet e`’70 të shekullit XX, sjellin fatkeqësi të mëdha për popullit tonë: pëson vrasje, dëbime, uzurpime, djegie, ngrirje, vuajtje e shumëçka tjetër. Me mija të vrarë në Beograd, Nish, Toplicë, Vranjë … si dhe me qindra-mijëra të shpërngulur nga vatrat e veta.
Këta të shpërngulur u vendosen gjithandej Kosovës, prej të cilëve mbi 500 familje zunë vend në Prishtinë. Ata nuk u priten ngrohtësisht nga vendasit. Megjithatë, me zhdërvjelltësinë e vet i krijuan lagjet e veta të cilat i ndërtuan me materialet rrethanore. Shumë kohë duhej që të pranohen, që të integrohen dhe të legjitimohen në shoqërinë tonë. Assesi nuk po mundemi ta ndërtojmë kujtimin për vuajtjet e tyre. Kur e sodisim arkitekturën dhe urbanizmin e Prishtinës, nuk mund të hasim në asgjë që na kujton atë kalvar, përveçse emrit të lagjes – Lagjja e Muhaxherëve – që ka mbetur si toponim i cili është produkt i inercionit të trashëguar, pa e pasur potencën e nevojshme intelektuale si shoqëri për ta artikuluar në mënyrë të denjë dhe përdoruese.
Fundi i shekullit njëzet, popullit tonë ia rikujtoi edhe një herë këtë histori duke e pësuar njësoj si dikur. Vrasje, djegie, uzurpime, dëbime … Dhe, si për çudi, as nga këto pësime dhe vuajtje nuk mbeti as ndonjë gjurmë e dukshme në arkitekturën dhe në urbanizmin e pasluftës.
Po i kthehem Pejës, sërish. Ajo u masakrua, ashtu si shumë vendbanime të tjera të vendit tonë; ajo u dogj, në veçanti Çarshia e Gjatë e cila në fakt paraqiste pulsin e qytetit që prej disa shekujve.
Për këtë ka fotografi, incizime filmike të cilat do mund të shërbenin si eksponate në ndonjë dyqan në kuadër të Çarshisë, dyqan që do të shndërrohej në një pikë memoriale të qytetit ku për urbicidin do të flisnin dokumentet vizuale. Këtu po e lë anash mundësinë e pashfrytëzuar të të konservuarit dhe rivitalizimit të një pjese të vogël, qoftë edhe të një dyqani të vetëm ashtu të djegur, të rrënuar dhe mbi të si feniks – me shprehje moderne arkitekturore – të ngrihej pika memoriale.
Por, jo. Shih andej-këtej … asgjë. Heshtje arkitekturore, heshtje shurdhuese. Athua, sa do ta durojnë sytë tanë këtë heshtje?
Këto pika dhe këto detyra kemi gjithandej nëpër vendin tonë, por i kemi ngulfatur me fjalë, kurse aristokracisë së historisë, arkitekturës, ia kemi mbyllur gojën me të dyja duart sikur kemi frikë mos të themi diçka! /Telegrafi/
Promo
Reklamo këtuLufta Prigozhin - Putin
Më shumëASHIK QERIBI
Historia e shqiponjës dykrenëshe, flamurit kuqezi dhe himnit shqiptar
Kush e hartoi alfabetin e gjuhës shqipe?
Po ndodh eksodi nga “X”-i drejt “Bluesky”-t: Ka përfunduar epoka e platformave masive të mediave sociale!
Fjalë të urta popullore: Edhe diell të bëhesh, të gjithë nuk i ngroh dot!
Historia e çuditshme dhe befasuese e këngës “Non, Je ne Regrette Rien”
104.5m² komfort – Banesë luksoze me pamje tërheqëse për zyret e juaja
Investoni në të ardhmen tuaj – bli banesë në ‘Arbëri’ tani! ID-140
Shitet banesa në Fushë Kosovë në një vendodhje perfekte – 80.5m², çmimi 62,000Euro! ID-254
Ideale për zyre – në qendër të Prishtinës lëshohet banesa me qira ID-253
Bli shtëpinë e ëndrrave tuaja në Prishtinë – ZBRITJE në çmim, kapni mundësinë tani! ID-123
25% zbritje në çizmet Adidas Terrex? Zgjate dorën!
Hej djem! Super xhaketa e Adidas tani vjen me zbritje ekskluzive vetëm për ju
Atletet e famshme Reebook vijnë me zbritje t’hatashme
Kreativiteti i fëmijëve tuaj fillon me këtë tabelë të zezë nga Vitorja – Përfitoni 20% zbritje ekskluzive
A don me u dok si zotni këtë sezon të dasmave?
Më të lexuarat
Shfaqen pamjet e para të sulmeve me raketa britanike në Rusi
Shpërthen TikTok-u, Sara Kolami ia konfirmon Drilonit pëlqimin për të
Pyetet për rezervat shtetërore, ministrja Hajdari i thotë gazetarit "Mbylle këtë temë", Vishaj: "Kur e mbylli, vendosi unë"
"Vetëm me Kosovën jo" - kapiteni i Rumanisë nuk do më përballje me Dardanët
Franco Foda në skaner për Ligën e Kombeve: Çfarë ndryshoi, sa lojtarë luajtën, kush debutoi dhe ku gaboi te Kosova
Hoxha për debatin Peci - Pacolli: Ministrat paguhen për të dhënë llogari, përmendja e hetimit për vrasje, e papranueshme