"Njerëzit kanë nevojë për vetmi"

Nga: Flora Tsapovsky / BBC
Përkthimi: Telegrafi.com

Në filmin e fundit të Wim Wendersit, Ditë të përkryera [Perfect Days], personazhi kryesor – një pastrues tualetesh në Tokio – kalon shumë nga orët e tij në vetmi: ujit bimët, mendon, dëgjon muzikë dhe lexon. Edhe pse në vazhdim të filmit shfaqen personazhe të tjerë, momentet e hershme – për shumë shikues – janë vërtet të përkryera; i përshkruar nga Nicholas Barber i BBC-së si një “meditim mbi qetësinë e një ekzistence të zhveshur nga thelbi”, filmi vërtet preku një tel emocional. Dhe, nuk është çudi. Pikëpamjet e menduara dhe pozitive mbi vetminë po zënë gjithnjë e më shumë vend në ekranet, raftet dhe telefonat tanë – nga podkastet te videot virale në TikTok. Duket se nuk ka pasur ndonjëherë kohë më të mirë për të qenë vetëm.

Gjatë viteve të fundit janë publikuar disa libra mbi këtë temë – dhe disa të tjerë janë në proces. Vetmia: Shkenca dhe fuqia e të qenit vetëm [Solitude: The Science and Power of Being Alone] dhe Solo: Ndërtimi i një jete të jashtëzakonshme për veten tënde [Solo: Building a Remarkable Life of Your Own] dolën në treg në vitin 2024, ndërsa Beqare: Të jetosh një jetë të plotë sipas kushteve të tua [Single: Living a Complete Life on Your Own Terms], nga Nicola Slawson, u botua në shkurt. Më pas, muajin e kaluar, u publikua romani shumë i pritur i Emma Gannonit, Tavolinë për një [Table For One]; pasi u bë e njohur me libra hulumtues që vënë në pikëpyetje idetë tradicionale mbi suksesin dhe produktivitetin, Gannoni tani po rishikon marrëdhëniet moderne në një histori dashurie që përqendrohet te një grua e re që gjen kënaqësi duke qenë vetëm – jo me një partner.

Më vonë gjatë këtij viti do të dalin edhe dy udhëzues për vetëndihmë: Kënaqësia e vetmisë: Si të rilidhesh me veten në një botë tepër të lidhur [The Joy of Solitude: How to Reconnect with Yourself in an Overconnected World] dhe Kënaqësia e të fjeturit vetëm [The Joy of Sleeping Alone], si dhe një botim në anglisht (me kopertinë të butë) i përkthimit të librit gjerman të Daniel Schreiberit, Vetëm: Reflektime mbi jetën e vetmuar [Alone: Reflections on Solitary Living], i botuar fillimisht në vitin 2021.

Plot me vëzhgime të mprehta dhe këshilla praktike, kjo valë e re librash synon jo vetëm të zhdukë stigmën mbi vetminë, por edhe të tregojë përfitimet dhe kënaqësitë që ajo ofron. Fillimisht, ky shpërthim botimesh mund të duket befasues, për këdo që ka përjetuar pandeminë dhe me siguri ka dëgjuar për – apo ka ndier – të ashtuquajturën “epidemi e vetmisë”, një term që u përhap gjerësisht në vitin 2023 nga kirurgu i ShBA-së, Vivek Murthy. “Pas pandemisë, pati një përqendrim të madh te vetmia – me arsye shumë të mira,” thotë Robert Coplan, profesor i psikologjisë në Universitetin Karlton në Otavë dhe autor i librit Kënaqësia e vetmisë: Si të rilidhesh me veten në një botë tepër të lidhur. Por, për shkak të shqetësimeve mbi pasojat e vetmisë, vetmia (si zgjedhje) përfundoi me një “reputacion të keq – si të thuash, e hodhëm foshnjën bashkë me ujin e larjes.”

Tani, megjithatë, diskursi po korrigjon vetveten. Dallimi mes vetmisë dhe vetmisë së zgjedhur, sipas Coplanit, është shumë i rëndësishëm – dhe këtë mendim e ndajnë edhe shumë autorë të tjerë. “Përderisa vetmia është një problem i rëndë dhe i dëmshëm për disa njerëz, ajo është një gjendje subjektive, shumë e ndryshme nga vetmia që dikush e ka zgjedhur për arsye pozitive,” thotë gazetarja Heather Hansen. Në vitin 2024, ajo ishte bashkautore e librit Vetmia: Shkenca dhe fuqia e të qenit vetëm, së bashku me Netta Weinsteinin dhe Thuy-vy T. Nguyenin. Hansen thotë se për një kohë të gjatë media na ka përcjellë idenë se jemi shumë të vetmuar; por si kundërpërgjigje ndaj këtij narrativi, ajo shton: “njerëzit po reflektojnë mbi jetën e vet dhe po kuptojnë se po zgjedhin vetminë për arsye të ndryshme që atyre u sjellin përfitime.”

“Kam një teori se pas pandemisë kemi filluar ta kuptojmë qartë dallimin mes vetmisë dhe vetmisë së zgjedhur,” thotë Emma Gannon, e cila është gjithashtu një mbështetëse e madhe e konceptit të “jetës së ngadaltë” [slow living]. Ekstremet e pandemisë – të jesh i mbyllur në shtëpi me të gjithë të dashurit, ose, në të kundërt, të kalosh muaj të tërë pa kontakt njerëzor – na përgatitën, sipas Gannonit, “për të pasur biseda më të ndjeshme për dallimet mes izolimit dhe kohës në vetmi që sjell kënaqësi.”

Lidhur ngushtë me këto biseda aktuale është rishikimi që gjenerata Z dhe milenialët po i bëjnë marrëdhënieve romantike dhe përqafimit entuziast të jetës beqare, krahas një rivlerësimi të kujdesshëm të marrëdhënieve ndërpersonale në përgjithësi. Romani i ri i Gannonit mund të jetë një paraqitje artistike e një vajze të re që rivendos marrëdhënien me vetveten, por do të tingëllojë i vërtetë për shumë lexues që përballen me atë që gjithnjë e më tepër shihet si një pritshmëri e vjetruar shoqërore për “t’u martuar”. Sipas një ankete në ShBA në vitin 2023, dy nga pesë pjesëtarë të gjeneratës Z dhe milenialë mendojnë se martesa është një traditë e tejkaluar dhe, në Mbretërinë e Bashkuar – sipas Zyrës Kombëtare të Statistikave – parashikohet që vetëm pak më shumë se gjysma e burrave dhe grave të gjeneratës Z do të martohen.

Në prill, një video virale në TikTok – me mbi një milion pëlqime dhe afro 37 mijë komente – shfaqi perspektivën e një burri mbi takimet me gra që jetojnë vetëm dhe e duan këtë mënyrë jetese. Shumë gra e vlerësuan analizën si “shumë të saktë” dhe u ndjenë të përfshira. Nicola Slawson, e cila e bazoi librin Beqare: Të jetosh një jetë të plotë sipas kushteve të tua mbi buletinin e saj popullor në Substack [The Single Supplement], nuk është e habitur. “Numri i njerëzve që jetojnë në vetmi në Mbretërinë e Bashkuar ka qenë në rritje të vazhdueshme gjatë dekadës së fundit,” thekson Slawson, dhe kjo ka ushqyer një ndryshim kulturor drejt pranimit të statusit të beqarisë dhe një theksimi të “lirisë dhe pavarësisë – veçanërisht të refuzimit të jetës shtëpiake – pasi gratë po kuptojnë se nuk kanë më pse të durojnë gjëra që priteshin nga gjeneratat e mëparshme.”

Kur themi këtë, është thellësisht e rrënjosur magjepsja jonë kulturore me të qenit vetëm. Mbërthimi i bukurisë së vetmisë ka qenë një fokus për shumë artistë ndër shekuj – nga romantiku gjerman Caspar David Friedrich, veprat madhore të të cilit përfshijnë Udhëtari mbi detin e mjegullës (rreth vitit 1817) - që mund të shihet në koleksionin Muzeut e Artit në Hamburg [Hamburger Kunsthalle] në Gjermani - deri te artisti i nderuar amerikan i shekullit XX, Edward Hopper, dhe pikturat e tij të banorëve të vetmuar të qytetit. Një recension i The New Yorker për retrospektivën e Hopperit në vitin 2022 në Muzeun Uitni [Whitney Museum] të Nju-Jorkut, theksonte: “Gjithçka rreth jetës urbane që ai na tregon është e izoluar, nuk përket me komunitetin – dhe, megjithatë, imazhet e tij të vetmisë së dukshme duken gjithçka përveçse të zymta, përkundrazi krenare dhe të mbështetura te vetja.”

Daniel Schreiber beson se lidhja mes të jetuarit vetëm – pa partner – dhe ndjenjës së vetmisë është tradicionalisht e mbivlerësuar. “Shoqëria tani e kupton më mirë që dashuria romantike nuk është i vetmi model sipas të cilit duhet jetuar, apo diçka që duhet medoemos dëshiruar,” shton ai. “Ka mënyra të ndryshme jetese, dhe nuk është më e domosdoshme të jesh në një marrëdhënie tradicionale romantike.”

Në librin Solo: Ndërtimi i një jete të jashtëzakonshme për veten tënde, Peter McGraw – një “beqar” që e quan veten kështu dhe profesor i marketingut dhe psikologjisë në Universitetin e Kolorados – jep një pikëpamje të ngjashme. “Ka shumë mitologji rreth jetës si beqar dhe një dështim për të kuptuar arsyet se pse u shpik martesa – kryesisht si një marrëveshje biznesi,” thotë ai. “Sinqerisht, mesazhi i komedive romantike, këngëve të dashurisë dhe romaneve të Jane Austenit” – se kemi nevojë për një partner për t’u ndier të përmbushur – “nuk mbështetet nga të dhënat,” thotë ai. “Nëse i shikojmë të dhënat afatgjata”: shumë studime të cituara në Solo tregojnë se edhe nëse lumturia personale rritet përreth martesës, ajo nuk zgjat.

Edhe brenda një marrëdhënieje, rutinat tradicionale mund të përmbysen për të krijuar më shumë kohë për veten, siç propozohet në librin Kënaqësia e të fjeturit vetëm. Autorja, mësuese joge dhe meditimi, Cynthia Zak, vërejti se shumë gra preferojnë të flenë vetëm sesa në të njëjtin shtrat me partnerët, dhe ajo vendosi të shkruajë librin – fillimisht në spanjisht – për të mbështetur idenë për “më shumë hapësirë për të shprehur çfarë kemi nevojë dhe ndjejmë, për më shumë mundësi për të larguar frikën dhe bindjet kufizuese, dhe për më shumë liri për të zgjedhur.”

Nëse të jesh dhe të bësh gjëra vetëm po bëhet gjithnjë e më e përhapur – dhe pa stigma – atëherë si mund të përfitohet më shumë prej saj? Disa faktorë kyç, për të cilët të gjithë bien dakord, janë: gjetja e një ekuilibri të shëndetshëm mes kohës kur je vetëm dhe ndërveprimit me të tjerët – dhe të kesh mundësinë për të zgjedhur vetminë, në vend që të detyrohesh ta përjetosh atë. “Treguesi më i madh i suksesit në kohën që kalon në vetmi është fakti që një person e ka zgjedhur atë hapësirë, duke besuar se aty ka diçka të rëndësishme dhe kuptimplote,” thotë Hansen, duke shtuar se vetmia është “një masë neutrale balte për modelim; ajo mund të bëhet çfarëdo që ne e formësojmë.”

Në mënyrë të duhur, sipas McGrawit, ndoshta është më mirë që kjo baltë të mos marrë formën e “qëndrimit në shtrat, duke tymosur cigare elektronike dhe duke porositur ushqim [Uber Eats]”. Në vend të kësaj, ai sugjeron që koha e kaluar vetëm të drejtohet drejt angazhimeve krijuese dhe aktiviteteve që priren të lulëzojnë në vetmi: një shëtitje apo vrap, të vëzhgosh njerëzit në një kafene, të shkosh në një muze dhe “ta përthithësh gjithçka, aq shpejt apo aq ngadalë sa të duash ti.” Ose, më saktësisht, “të rrish në vaskë duke dëgjuar Vivaldin,” shton ai – ose të ndjekësh një kurs interneti?

Për ata që janë beqarë, këshillohet që të përqafojnë vetminë që mund të sjellë lumturi – në vend që të presin që ajo të kalojë, thotë Slawson. “Më parë e mbërtheja veten duke shtyrë gjërat derisa të ‘përcaktohesha’ ose derisa të gjeja një partner, por ti duhet të jetosh jetën që ke dhe të nxjerrësh sa më shumë kënaqësi prej saj, në vend që të ndihesh sikur je në një dhomë pritjeje, duke pritur që jeta të fillojë,” thotë ajo. Po kur presioni shoqëror rritet? “Mos u kthe te mënyrat e zakonshme të të menduarit apo te ndonjë ‘skenar të shkruar paraprakisht’,” sugjeron McGraw. “E mira është që tani ekziston një skenar alternativ.”

Më gjerësisht, koha e kaluar vetëm është e mbushur me potencial dhe mundësi. “Mendoj se vetmia frymëzon një ndjenjë të mrekullueshme krijimtarie, e vë mendjen në lëvizje dhe nxit zgjidhjen e problemeve,” thotë Gannon. Ajo sugjeron ta trajtosh vetminë si një aventurë – ose si një mundësi për t’u rilidhur me veten, përmes mbajtjes së ditarit ose shijimit të shqisave të tua: “Batanija e butë, tingulli i muzikës, shija e ushqimit tënd. Çfarë mund të shohësh, nuhasësh, prekësh dhe ndjesh kur je vetëm?”

Të kthehesh më thellë nga vetja, thotë Zak, mund të thellojë edhe njohjen e vetmisë; ajo sugjeron t’i kushtosh vëmendje momenteve të vetmisë dhe t’i shndërrosh ato në rituale të përsëritura që ndihmojnë në relaksim dhe reflektim përmes praktikës. “Pyete veten: cila është gjëja me të cilën më së shumti kënaqesh kur je vetëm? Bëje margaritar momentin që zgjedh dhe jepja vetes detyrën që ta çmosh gjithnjë e më shumë këtë hapësirë të veçantë,” thotë ajo.

Dhe, më e rëndësishmja – edhe pse e dukshme? Ka të bëjë me përzierjen e gjërave. “Njerëzit kanë nevojë për ndërveprim shoqëror – por, unë do të thosha gjithashtu se njerëzit kanë nevojë për vetmi,” thotë Coplan. “Çelësi është të gjesh ekuilibrin e duhur për lumturinë dhe mirëqenien. Secili ka një ekuilibër të veçantë që kryen punë.” /Telegrafi/