Matematikani i kitarës

Muzika nuk gënjen. Nëse diçka duhet të ndryshojë në këtë botë, atëherë kjo mund të ndodhë veç përmes muzikës (Jimi Hendrix)

Ludwig van Beethoveni e quante një orkestër në miniaturë; Frederic Chopin e cilësonte si gjënë më të bukur; Waylon Jennings atë e krahasonte me një grua; Tim Brookesi e quante dashuria e parë e paharruar; ndërsa Brian May deklaronte se është armë dhe mburojë…

Fjala është për kitarën. Për instrumentin kryesor të muzikës moderne, me të cilën identifikoheshin heronjtë e radios dhe rinia rebeluese që besonte se ndryshimi më i mirë vjen me art dhe se humanizmi do të triumfojë. Për ta kitara ishte mjet jo vetëm i shprehjes, po edhe i një revolucioni të ri shpirtëror. Woody Guhtrie dhe Thomas Ian Nicholas e kanë shpjeguar këtë më së miri. Për të parin vlente slogani i shkruar në kitarën e tij: kjo makineri i vret fashistët! Ndërsa, i dyti ka thënë se nëse do t’ia dilnim t’i zëvendësonim armët me kitara, atëherë bota do të ishte një koncert!

***

E, në koncerte, Jimi Hendrix edhe i digjte kitarat. Për të ky akt ishte një ritual sakrifice. E donte kitarën, prandaj e digjte. Një si aksent në rol. Apo si një katarsë. Para tij, në koncertet e grupit The Who, Pete Townshend i shkatërronte kitarat. Ky akt për të ishte… thjesht një shfaqje. Një si teatër absurdi, ku nuk duhet të kërkohet sensi logjik. Për të ishte një veprim i pakuptimtë, që vjen në moment. Ekzistencialistët ndoshta do ta shpjegonin këtë si një ndjenjë të çorientimit, të konfuzionit apo të ankthit përballë botës absurde.

Teatri i absurdit cilësohet edhe si tërësi me shumë “anti”: anti-karakter, anti-gjuhë, anti-dramë, anti-fabulë, anti… E tillë ishte kundërkultura e viteve 1960 dhe roku si mjet identifikues i saj: anti-konservatorizëm, anti-autoritet, anti-konformizëm dhe anti-bindje.

Të tillë, deri-diku, ishin edhe një pjesë e mirë e rokerëve të Kosovës gjatë viteve ’80 të shekullit XX. Për shumë nga ta, muzika nuk ishte veç mjet për t’u dukur atraktivë te vjzat, po një mënyrë tjetër për ta sjellë ndryshimin. Në mos për asgjë, për të dëshmuar se janë e se duan të jenë në hap me botën e lirë e të përparuar kapitaliste. Me ide e me stil, duke menduar si një i ri në Angli, në Gjermani apo në ShBA.

Por, shumë shpejt, në dekadën pasuese, përmbyten vlerat. Gjithçka u bë biznes. Gjithçka degradohet këtu. Nga një muzikë trendi, roku në vitet 1990 kalon në margjina. Ndërsa kitara (elektrike) dalëngadalë po bëhej instrument i “tepërt”.

Teksa e mbrapshta kaplon Kosovën, një i ri në Prishtinë i “humbte” gjashtë orë në ditë duke ushtruar në kitarë. Pasi që jemi të rrethuar me errësirë, unë e kafshoj atë dhe pastaj dhjes dritë. Kështu thotë Burri i monodramës Vrasja e mushkonjës e poetit tonë të madh – koleksionistit të rokut e profesorit në Meksiko Siti, Xhevdet Bajraj. Sipas këtij parimi jetonin rokerët e viteve 1960. Mes katër mureve, ky i ri shqiptar e vinte në sprovë komercializmin e çoroditur të viteve 1990 në Kosovë; ata idhujt e marrëzisë dhe dishepujt e budallallëkut. Ishte anti. Sepse, modelet e tij ishin ndryshe. Ishin ata që jetonin nga talenti, nga puna e kreativiteti. Ata që ofronin spektakle të mira virtuoziteti, atë katarsisin, p. sh., Ritchie Blackmore, Yngwie Malmsteen, Carlos Santana, Steve Lukather… dhe Steve Vai!

***

Të bëje muzikë me të cilën nuk do të vallëzojë askush, nuk ishte punë e lehtë në vitet 1990. Për të mbijetuar, duhej t’i bashkoheshe turmës. Nuk ishte e lehtë as ta zgjidhje muzikën si profesion, qoftë e mirë ajo, në një familje të shtresës së mesme që u kushtonte rëndësi atyre drejtimeve shkollore që në kohë të mbarë do të të ndihmonin ta gjeje një punë të sigurt. Që ta marrësh një rrogë, muaj për muaj. Ta krijosh një familje dhe… Kaq! Ambiciet nuk duhen, sepse ato të shtyjnë të koketosh me politikën. Apo me turmat injorante.

Pastaj është Algjebra, që si fjalë me origjinë nga arabishtja, e ka këtë kuptim në shqip: bashkim i copave të thyera. Ta kesh babanë ekspertin më të madh shqiptar të algjebrës, e ti të ushtrosh në kitarë për të qenë nesër i shkapërderdhur nëpër çdo cep të Kosovës, kjo nuk kishte fare kuptim. Prandaj, ato gjashtë orët me ushtrime ishin edhe devijim nga familja e matematikanëve dhe e inxhinierëve, ku shkenca ekzakte ka vlerë, e jo tingujt në eter. Jo e padukshmja.

***

Te parathënia e veprës Vrasja e mushkonjës kam shkruar se për ndjesinë poetike, nevojë kanë sa muzika, aq edhe filmi, fotografia, koreografia … madje matematika. Sepse poezinë e gjen kudo tek e bukura – si dëshmi të estetikës, si dëshmi të jetës (Leonard Cohen). Ky i ri nuk dinte të shkruante poezi. Nuk di as sot. E kjo për të nuk paraqet problem, sepse aty ku fjalët dështojnë, flet muzika (Hans Christian Andersen). Flet edhe trupi. Sepse, nuk di të shesë poza; sepse, udhëhiqet nga kitara e ajo shpesh e shtyn atë të ketë fytyrë të çaraveshur, sy të zgurdulluar, gojë të shtrembër, qafën që rrotullohet, trupin që kërruset dhe lakohet… Aty nuk ka pra asnjë pozë, por momente që flasin për një virtuoz që ndien. Aty ka teatër! Ka edhe dashuri!

E sheh, nuk është e lehtë të jesh kitarist. Sepse rrallëherë dukesh bukur. Por, çfarë magjie krijon ajo në eter, thotë ai. Kitara dhe muzika rok shpeshherë dinë të jenë edhe keqpërdoruese të ndjenjave tua. Prandaj, i kuptoj reagimet që dikur i kanë pasur Hendrixi apo Townshendi. Por, unë nuk mund ta shkatërroj kitarën. E vetmja sakrificë që mund ta bëj në ato momente është ta largoj nga vetja. Një distancim i shkurtër nga pushtimi i impulseve të tjetërsimit, që di t’i japë kitara.

E meqë u përmend më lart matematika, duhet thënë se ai ekzekuton me saktësi matematikani. Me lehtësi e shpejtësi të habitshme. Dhe, ka vesh absolut, me çka mund ta përmbushë çdo detyrë – ta përcjellë çdo këngë që me dëgjimin e parë, e ta krijojë solon për të, aty për aty. Çdo herë ndryshe. Asnjëherë keq. Xhaz pianisti që njihej për improvizimet, Thelonious Monk, ka thënë dikur se të gjithë muzikantët në ndërdije janë matematikanë. Në këtë rast ne vërtet kemi të bëjmë me një matematikan (muzikant) të mirë që fort i do sfidat dhe që jep zgjidhje për probleme. Me ide dhe lojë, e gjithnjë si pjesë e ekipit – për të mirën e tij, pa xhelozi.

***

Në vitin 1980, një nga legjendat dhe kitaristët më të mirë në historinë e muzikës rok, Frank Zappa (puna e të cilit dëshmon idealin e rokerëve për të qenë jokonformistë, të hapur për eksperimente dhe kritikë ndaj shoqërisë), do ta bëjë pjesë të grupit të tij, të riun nga Nju-Jorku, Steve Vai. Ky i fundit në vitet 1990 do të bëhej frymëzim për të riun e Prishtinës, për atë që i kalonte gjashtë orë duke ushtruar në kitarë. Dyzet vjet më vonë, përmes rrjeteve sociale, njujorkezi bashkëbisedon me prishtinasin. Vai e njohu dikë që pa ndihmën e askujt e ngriti veten, meqë nuk e kishte fatin të rritej ku çmohen vlerat, e aq më pak të punojë me profesionistë që i kanë tejkaluar kufijtë e vendit të origjinës. Por, tek ai ka parë veten, një të barabartë, për çka edhe interpretoi me të. Një reklamë kjo e mirë për Kosovën e për kitaristët e mirë të saj që, fatmirësisht, sot nuk janë të paktë në numër – qoftë ata të muzikës klasike, xhaz apo rok. E, sikur budallallëku shqiptar të zëvendësohej me kitara? Kosova do të ishte… një koncert i mirë, pra!

Ëndërrimtarët e ndryshojnë botën. I tillë ishte dikur i riu nga Prishtina që ia doli ta sigurojë mbijetesën nga kitara, për t’u bërë model për moshatarët dhe për gjeneratat që do të vijnë. Për të gjithë kitaristët që sot janë një pasuri e Kosovës.

Po e dini, fjala është për Valon Gashin.

P. s.: Për çdo informatë tjetër, dëgjojeni e shikojeni se si interpreton Valoni. Sepse, jo gjithçka për të mund të thuhet me fjalë.

/Revista “Akademia”/