Kur Halimi e vrau Rostkovskin

Me 8 gusht 1903, Halimi, një ushtar shqiptar, me shërbim në Manastir, e vrau konsullin rus Aleksandar Arkadieviq Rostkovskin. Po atë vit, në muajin mars, një ushtar tjetër shqiptar nga Gjilani, në Mitrovicë e kishte vrarë një konsull tjetër rus i cili quhej Grigorije Stepanoviq Shqerbin. Vrasja e konsullit rus në Manastir e trazoi Stambollin, por më shumë Moskën. U shtua besimi në konspiracione se shqiptarët kishin bërë plane për t’i likuiduar të gjithë konsujt rusë që shërbenin në tokat e tyre.

Historiani Duncan M. Perry, përafërsisht vrasjen e konsullit rus e përshkruan me sa vijon: Në mëngjesin e 8 gushtit 1903, karroca zyrtare e konsullatës ruse po i afrohej një kazerme otomane të artilerisë, në periferi të Manastirit. Para Portës së kazermës, ulur këmbëkryq dhe me pushkë në prehër po rrinte Halimi, i cili nuk i kishte kushtuar asnjë vëmendje karrocës. Ky fakt e kishte shtyrë Rostkovskin, konsullin rus, që të dilte nga karroca e ta qortonte ushtarin mospërfillës i cili nuk po e përshëndeste. Halimi, kur e vërejti se konsulli po shkonte në drejtim të tij duke bërtitur, pa një pa dy u ngrit në këmbë, e ‘raportirati’ pushkën, e mori në shenjë konsullin dhe ngadalë ia tërhoqi këmbëzën. Pushka e lëshoi një krismë me jehonë të madhe dhe konsulli rus ra përtokë i vdekur.

Në atë moment, nga karroca doli Misirkovi, ndihmësi i konsullit, duke bërtitur me qëllim që të bënte me dije se njeriu të cilin e kishte gjuajtur ushtari, ishte konsulli rus në Manastir. Ushtar Halimi me sa duket nuk kuptonte ose nuk dëshironte të kuptonte dhe e gjuajti edhe Misirkovin të cilin dështoi ta godiste. Brenda pak sekondave pasuan krisma tjera dhe Misirkovi, së bashku me karrocierin, ikën nga vendi i ngjarjes duke e lënë pas konsullin e shtrirë përtokë dhe pashpirt.

Kjo dëshmi historike është shumë e ngjashme me tregimin që vet Misirkovi ia kishte rrëfyer pas disa viteve kryeredaktorit të gazetës “Drita”, Shahin Kolonjës në Sofje. Në lidhje me këtë ngjarje ka shkruar edhe Edith Durham e cila në atë kohë ka qenë në Manastir dhe ka bërë me dije se konsulli rus, Rostovski, e kishte një shprehi të keqe dhe sillej si një lloj kauboji. Ai me vete gjithmonë e mbante një kamxhik, të cilin nga karroca e përdorte ndaj kalimtarëve. Një ditë konsulli i kishte rënë kamxhik një ushtari shqiptar, i cili nuk ishte në detyrë dhe ishte i paarmatosur. Duket se ushtari (Halimi) e kishte mbajtur në mend këtë ndodhi të pakëndshme dhe e priste rastin e hakmarrjes. Dhe, kështu rasti erdhi dhe ai e qëlloi konsullin rus për vdekje. Sipas Durhamit, konsulli rus, një pansllav i flaktë, e kishte gjetur belanë ashtu siç e kishte kërkuar për një kohë të gjatë.

Rusia e shfrytëzoi rastin që t’i akuzonte shqiptarët për egërsira dhe para Evropës t’i paraqiste si anti-krishterë. Moska e mobilizoi një pjesë të flotës së saj në Detin e Zi dhe kërkoi nga Porta reparacione të mëdha dhe kërkim falje, të cilat sulltani i plotësoi. Fuqitë e Mëdha u frikësuan se vrasja e konsullit do të shkaktonte konflikt mes Portës dhe Moskës, por e tërë kjo punë përfundoi me kaq.

Megjithatë, sllavët e Maqedonisë e morën këtë rast si sulm ndaj tyre, kurse vdekjen e konsullit e konsideruan si flijim i një heroi të madh rus për kauzën pan-sllave që po shtrihej në Ballkan. Qeveria ruse e varrosi Rostkovskin në Selanik, duke i organizuar ceremoni të rrallë religjioze me qëllim që të sensibilizohej opinioni sllav.

Kur Maqedonia ra nën sundim të Jugosllavisë, Rostkosvkit ia ndërtuan një përmendore aty ku kishte dhënë shpirt. Përmendorja u demolua nga regjimi komunist i Titos në vitin 1950, për shkak të Informbyros. Por, në vitin 2003, në përvjetorin e 100 të vdekjes së konsullit, maqedonët e kanë rindërtuar këtë përmendore për ta kujtuar mikun dhe heroin e tyre rus.