Ilir Kabashi: Regjia është dhunti dhe magji!

Regjisori pasionant dhe i vyer, por që krijon pa bujë, Ilir Kabashi, në karrierën e tij regjisoriale, ka një gjerdan suksesesh vendëse dhe ndërkombëtare. Ai, deri më tashti ka realizuar mbi njëzet filma të shkurtër dhe dokumentar mjaft të arrirë dhe të pëlqyer, disa prej të cilëve janë laureuar edhe nëpër festivale prestigjioze ndërkombëtare

Iliri, me durim, profesionalizëm dhe sakrificë i ka hyrë këtij profesioni, sa atraktiv e interesant, poaq edhe të rëndë dhe me përgjegjësi. Me sukseset dhe përvojën e tij, po dëshmon cilësi, seriozitet dhe përkushtim.

Planet e regjisorit Ilir Kabashi janë mjaft ambicioze dhe premtuese. Ai, nuk e fsheh dëshirën e përflakur për ta realizuar një film të gjatë artistik, kushtuar luftës çlirimtare të Kosovës. Po cilat janë planet tjera dhe si është të jesh regjisor që ‘flenë’ mbi tema atraktive dhe intriguese, lexojeni intervistën e zhvilluar me te, pikërisht në ndërrimin e motmoteve!

Ilir, janë të paktë regjisorët që në ‘heshtje’ bëjnë vepra të arrira filmike, madje edhe të atilla që kanë vjelë shumë çmime prestigjioze ndërkombëtare. A mund të themi se heshtja juaj, megjithatë është shpërthim i zhurmshëm.

Një fjalë e bukur thotë ‘kur s’ke çfarë të thuash më mirë hesht’, pra heshtja është ar me ditë kur duhet me hesht. Por një nga vetitë që e përkufizon një regjisor të mirë është se ‘regjisori duhet me i pa gjërat që të tjerët nuk i shohin dhe duhet me pas guxim me i thanë ato’. Pra e kem obligim njerëzor dhe profesional. Unë për dallim nga disa regjisor kam dëshirën që pjesën prej idesë, paraproduksioni dhe vetë prodhimin e filmit ta kaloj në heshtje. Në mënyrë që filmi pastaj kur të dali ta bëjë ‘zhurmën’ e tij.

Ju trajtoni kryesisht golgotën shqiptare, por edhe figurat e shquara të artit duke i çelnikosur në mbamendjen kombëtare duke i bërë emisione të gjithëkohshme. Pse kjo larushi temash në vokabularin tuaj regjisorial?

Jam i nderuar nëse arrij të identifikohem arsyeshëm me këtë që thoni ju. Pa e njohur vetën ne s’mund ta njohim tjetrin. Dhe nëse ne nuk merremi me njeriun tonë, me dramën tonë si do të merren të tjerët? Gjatë studimeve një ish-profesor yni përpiqej të na ushqente për temat tona. Po e parafrazoj çka thoshte, “është lehtë me ba filma me tema ekzotike apo me u marr me gjokse dhe vithe femrash. Por është problem me u marr dhe më u vlerësua me tema dhe personazhe vendore. Pra, bukuria është kur ti imponohesh me dramën nga vendi yt dhe dërgon mesazhe dhe vlera estetike tek publiku.”

Dhe gjithmonë më ka tërhequr kjo përballje me vetën, sepse, pastaj suksesin e shijon më shumë. Ndihesh më mirë shpirtërisht. Mbaj mend kur e kam përfunduar dokumentarin tim të parë për të pagjeturit: ‘Ikona e lotëve’ ndjeja një lehtësi shpirtërore si kur heq nga shpina pesha të rënda gati të përballueshme.

Deri më tashti keni realizuar mbi 20 filma të temave dhe zhanreve të ndryshme. Madje, disa filma tuaj janë vlerësuar lartë nga juri ndërkombëtare. Si ndjehet regjisori kur filmi i tij duartrokitet nga një audiencë e jashtme. A do të thotë se gjuha e filmit është gjuhë universale, prandaj, nuk thuhet kot se ‘filmi flet vet’?

E bukura e filmit të mirë është se ai ka gjuhën universale edhe kur se kupton gjuhën mund ta kuptosh filmin. Dhe momente të tilla kam pas vërtetë në shumë raste. Kjo m’ka ba me u ndi mirë. Çmimet pastaj e kurorëzojnë këtë ndjesi. Është mirë kur të vlerësohet filmi pa të njohur ty, pa qenë fare prezent në festival dhe me raste pa ditur mirë as ku i bie vendi yt.

Regjisori famëmadh Vim Venders (na kujtohet nga filmi i tij ‘Pjatat fluturojnë mbi Berlin’), thotë se ‘për çdo gjë në jetë, duhet të të prijë dëshira’. Si ju ka lindur juve afiniteti për t’u marrë me regji?

Ky regjisor me nam e ka thënë bukur edhe këtë gjë. Pa dëshira ne s’kemi ëndrra as qëllime. Në fakt shndërrohemi në një qenie tjetër. Por sa më shumë dëshira, aq më shumë probleme ka. Unë kam studiuar për elektroteknikë në një kohë të keqe. Kam shkuar deri në fund, por s’e kam mbaruar. Por kjo mendoj se më ka ndihmuar sepse matematika është shkalla më e lartë e abstarksionit dhe të bën të mendosh, të bësh zgjidhje. Në të njëjtën kohë kam punuar si gazetar në gazetën studentëve ‘Bota e re’. Në elektroteknikë shkova të bëhem shkencëtar dhe s’munda. Nuk u mjaftova të bëhem një inxhinier më shumë në Kosovë dhe e lashë. Shumë nga kolegët e kohës u befasuan me vendimin tim. Por kërkoja më shumë. Doja të krijoja unë. Ta jap nga vetja ime. Dhe kjo ishte regjia. Në fakt nga dëshira e madhe kisha frikë edhe të konkurroja kur u hap regjia. Sepse dështimin s’e di si do ta përballoja. Dhe punova edhe tre vjet ne gazetën ‘Epoka e re’, ku mendoj se jam pjekur më shumë. Ka qenë një përvojë e jashtëzakonshme të vazhdoj bashkëpunimin nga ‘Epoka e re’ me një gazetar dhe publicist të shquar si Muhamet Mavraj, por edhe me gazetarë të tjerë. Dhe erdhi momenti. Mendova se duhet ta bëjë hapin. Dhe ndodhi. U bëra student në një moshë të pjekur dhe për tre vite bachelor s’kam munguar asnjëherë në mësim dhe gjithmonë kam shkuar i pari. Të tjerat pastaj dihen, filmat, diploma, masteri dhe festivalet. Pra u përmbusha shpirtërisht dhe ndonëse ka vështirësi jam i lumtur për zgjedhjen që bëra. Dua të them se është mirë të ndiqen dëshirat, por edhe të punohet për to, sepse e bukura vjen.

Ndërsa, regjisori poashtu i madh Millosh Forman shton se “filmi është më i fortë se arma, sepse e shikojnë me miliona njerëz, prandaj, ai arrin të sensibilizoj opinionin e madh botëror’. A kanë arritur filmat tuaj këtë synim?

Për Formanin vlen ajo shprehja ‘ai ka të drejtë edhe kur nuk ka’, por kjo qëndron fort dhe pa modesti në një përmasë e kam ndjerë edhe vetë, qoftë si shikues qoftë si regjisor. Si shikues nga filmat e shumtë kam kuptuar dramën izraelite dhe të keqën fashiste ngase për fat se kam përjetuar atë kohë. Ashtu siç kam kuptuar edhe plotë tragjedi njerëzore gjithandej nëpër botë nga regjime dhe pushtete diktatoriale.

Ndërsa si regjisor e kam ndjerë efektin e filmit tek të tjerët. Po përmend disa raste të freskëta. Në një trajnim që po mbanim në RTK me përfaqësues të JAICA-s japoneze, e shfaqëm filmin tim: ‘Mbijetesa dhe shkolla’. Dy përfaqësues japonez, njëri ish-producent në New York dhe tjetri ish-gazetar në Gjeneva për OKB-në, pas filmit thanë se luftën e Kosovës e kanë njohur nga mediat, por një tregim me të plotë për të e morën nga filmi që panë. Dhe vërtetë u impresionuan nga rrëfimet dhe mënyra e ndërtimit të filmit, sipas tyre. Ishte një moment lumturimi.

Njëjtë më ka thënë edhe një regjisor francez që ishte pjesë e jurisë tek festivali ‘Hyjnesha në fron”. Edhe ai luftën e dinte nga mediat, por thelbin e saj e kishte kuptuar nga filmi. Dhe natyrisht vjen çmimi.

Por ky film ka prekur edhe shqiptarët. Një regjisor i ri nga Shqipëria pjesë e festivalit ‘FER’ në Ferizaj, gjatë luftës në Kosovë ka qenë fëmijë. Por siç u shpreh ai, ky film e kishte mbushur me shumë informata për atë kohë. Njëjtë ndodhi edhe në ‘Dea Film Festival’ në Tiranë. Juria u rrëmbye nga emocionet bashkë me publikun, ‘thyen’ rregullat e festivalit dhe u futën në debate si shikuesit.

Ka edhe shumë raste të tilla gjithandej ku është shfaqur filmi.

Keni mbaruar Akademinë e Arteve për Regji, a ka Kosova regjisorë të talentuar dhe tema interesante për shikuesin e jashtëm.

Për fat të mirë, Kosova e ka këtë pasuri të çmuar si edhe shumë të tjera. Mbase e ka pasur gjithmonë. Duke punuar në emisionin ‘Arkivi’ (me një ekip të mrekullueshëm), ndeshem në filma të jashtëzakonshëm të TVP-së, që krijuesit shqiptarë i kanë bërë herët dhe janë vlerësuar me çmime brenda dhe jashtë ish-Jugosllavisë. Kjo tregon për një potencial krijues. Poashtu në KosovaFilm ka filma që kanë shënuar epoka dhe kanë pasur një publik anembanë botës. Sot dihet tashmë që filmi i Kosovës është në majat e tij. Ka ndodhur shpërthimi dhe tashmë jemi shumë konkurrues me kinematografinë botërore. Mjafton me pa 3-4 vjetët e fundit dhe jemi kudo në skenat më të mëdha. Për më tepër kemi shumë regjisore femra që janë treguar aq të zonja. Dhe kjo është veç fillimi. Se nisur nga mosha e re e regjisorëve-regjisoreve, sukseset e tyre do të vinë edhe në vazhdim. Në konkursin e fundit të QKK-së, kanë kaluar projekte që po dua të besoj se kanë me dërguar më tutje suksesin e filmit në Kosovë. Mund të flas për njërin që e kam më të njohur tregimin ‘Last exit’ i regjisorit Bekim Guri. Një tregim shpërthyes që pos dramës sonë përfshin edhe shumë vende të tjera. Pres që filmi të ketë suksese dhe të identifikohet edhe një regjisor i ri, Bekim Guri.

Si e shpjegon faktin se në Kosovë ka vite që nuk xhirohet një film i madh, p.sh., kushtuar luftës së Kosovës. Çka çalon në këtë drejtim?

Kjo pyetje shtrohet shpesh dhe askush s’mund t’i vejë pikë me një përgjigje. Edhe unë po listoj disa gjëra rreth kësaj i bindur se as kjo përgjigje s’do më kënaq as mua, as të tjerët në tërësi. Në fakt shqetësimet artistike janë individuale dhe s’bëhen të imponohen. Por s’mund të themi që edhe s’janë bërë filma të kësaj natyre. Bile me sukses. Ajo që unë po mundohem të identifikoj si arsye që shtrohet kjo pyetje është mungesa e ndonjë filmi me përballje direkte ndërmjet dy ushtrive, UÇK-së dhe asaj pushtuese. Ka pas edhe këso momentesh gjatë luftës dhe janë me interes me i pa në filma. Por skenat e tilla kushtojnë dhe nuk besoj se jemi ende ne atë gjendje financiare. Përndryshe çdo tentativë pa mbështetje financiare na del veç si përpjekje dhe vështirë t’i kënaq pritjet e shikuesve. Dhe rasti tjetër si i pakalueshëm është mungesa e një filmi për sakrificën e familjes Jashari, qoftë ai artistik apo dokumentar. Marr parasysh përmasat e kësaj sakrifice si një rast i pashembullt mbase në botë, duhet goxha guxim profesional dhe intelektual. Shto këtu prapë anën financiare që s’duhet të diskutohet për t’iu ikur kompromiseve me të keqën që në start siç ndodh në projektet tona për shkak të financave. Por ai moment do të vijë dhe duhet të vijë. Kush e ka fatin të marr mbi supe këtë do ta shohim. Uroj që ai-ajo të jetë dikush që trimërinë e vetë për këtë film e bazon në dije dhe përvojë profesionale e jo në guximin personal njerëzor që mund ta ketë. Sepse në rast se nuk sjell pritshmëritë e arsyeshme atëherë dhemb. Sidoqoftë duhet ta them se asnjë film në botë nuk mundet ta shpërfaq madhështinë e sakrificës së kësaj familjeje. Me Jasharajt veç lirinë mund ta masim.

Ju, punoni në RTK në cilësinë e regjisorit ku keni realizuar shumë filma dokumentar që kanë lënë gjurmë të pashlyeshme. Psh, një nga ata, ‘Mbijetesa dhe shkolla’, është prezantuar në mbi 30 festivale brenda dhe jashtë vendit. Poashtu është shpërblyer me 13 çmime deri me tani. A ju motivon kjo për angazhime të reja?

Ky film më ka dhënë shume kënaqësi. Kemi qenë një ekip i vogël, Nuhi Bytyçi, producent dhe skenarist, Bekim Qyqalla, drejtor fotografie dhe montazhier, Shkodran Tolaj, kompozitor, Burim Emini, titrues dhe unë regjisor. Filmi ka pas një sukses relativ, por shumë domethënës për mua ngase nuk është e lehtë me depërtuar jashtë me një tregim që shpërfaq realitetin e hidhur bardhë e zi. Por, i tillë ishte. Filmi ka shëtitë në katër kontinente dhe është vlerësuar bukur mirë. Rrugëtimi i tij vazhdon dhe vërtetë është një tregim i bukur për një kohë të keqe. Çdo sukses i filmit është motivues ngase ne kemi edhe shumë gjëra që ende si kemi shpërfaqur para botës. Dhe çdo film i tillë është një homazh për gjithë ato viktima, për gjithë ata që kontribuuan për lirinë e Kosovës, përfshi edhe botën demokratike dhe për më shumë paqe në botë.

Një kohë keni qene anëtar i Bordit të Qendrës Kinematografike të Kosovës-QKK, si dhe i disa jurive profesionale ndërkombëtare. Sa jeni i kënaqur me arritjet në kinematografinë tonë dhe a po bëhet mjaftueshëm që arti i shtatë të kapërcejë vetveten duke u bërë vlerë mbarë botërore.

Po, për tre vjet kam qenë anëtar i bordit të QKK-së, në kohën kur ministër i Kulturës ishte z.Memli Krasniqi, i cili na ka mbështet. E konsideroj një përvojë interesante atë periudhë dhe mendoj se kemi bërë gjëra të çmuara sinqerisht, ashtu siç kemi pasur edhe kritika në momente të caktuara. Por ishte koha kur Qendra Kinematografike filloj të hapet me botën dhe frutet e asaj kohe po vijnë tashmë. Shumë filma që kanë pasur një sukses të konsiderueshëm mbajnë edhe nënshkrimin tim që në fillim të ecjes së tij.

E konsideroj goxha sakrificë të qenurit anëtar i Bordit të QKK për çdo regjisor dhe filmbërës ngase të heq mundësinë e konkurrimit gjatë kohës sa je anëtar madje edhe dy vjet më pas nëse s’gaboj, ndërkohë që s’ka një pagesë që e shpërblen angazhimin tuaj. QKK-ë është një tregim suksesi për punët e mira të saja ashtu siç është një institucion ndaj të cilit herë pas here ka kritika qe duhet adresuar. QKK është si vetë jeta me dritëhijet e saja. Por ajo duhet të mbështet dhe kërkohet llogari poashtu sepse ka dhënë prova se filmi dikur një ‘sport’ i shtrenjtë në fakt për lajmet e mira që po krijon po del i ‘sport’ i lirë..

Dua ta citoj edhe një herë regjisorin çek Milosh Forman i cili thotë se “ndarja e qëlluar e roleve, është gjysma e suksesit të filmit”. A i jepni të drejtë këtij bardi të regjisë.

Unë jam i vogël të kontestoj konkluzat e regjisorit Milosh Forman që i ka ndërtuar nga puna e tij e çmuar për të gjithë kineastët dhe publikun e gjerë. Sidoqoftë ju keni shkëputur një sentencë të çmuar mbi suksesin e një filmi-pra ndarja e roleve mirë. Por unë do të shtoja edhe dy sentence të tjera që e bëjnë një film të suksesshëm, e ato janë: skenari i mirë, dhe regjia jonë. Këto janë tri komponente shumë të rëndësishme pa harruar edhe të tjerat.

E theksuam edhe më lart se Kosova ‘vlon’ nga temat intriguese, por sikur kemi mungesë të stafit të skenaristëve. A ju duket se krijuesit hezitojnë të shkruajnë skenar, duke ditur se tashmë filmi ka shkuar shumë larg, apo ky zhanër kërkon guxim deri në vetëmohim.

Kosova ka një shkollë të filmit që po tregohet e suksesshme dhe ka një drejtim për skenar. Unë besoj në potencialin e skenaristëve tanë. Mjafton të shikojmë filmat që po vlerësohen në festivalet më të mëdha janë të shkruar nga regjisorë-skenaristë nga Kosova. Më duhet të veçoj dy emra nga shumë të tjerë. Zymber Kelmendi tashmë është dëshmuar me skenarët e tij dhe është vlerësuar edhe jashtë. Poashtu regjisori, skenaristi dhe producenti, Blerim Gjoci, i shkolluar në LA shumë shpejt do të njihet edhe si skenarist i mirë aty ku duhet. Në Kosovë, sipas meje nuk kemi problem as me aktorë që janë shumë modern, as me skenarist e regjisorë. Ndoshta në një pjesë tjetër jemi me keq.

Sigurisht, filmi ka edhe mision, madje ai mund të fisnikërojë një shoqëri, por edhe ta dërgojë në theqafje fatin e tij.

Filmi ka shumë komponente në vete. Për dikë është zbavitja me e madhe, për dike mision për dikë profesion etj. Bella Ballazhi filmin e konsideron si shëndeti shpirtëror i një shoqërie. Vërtet filmi mund të na fisnikëroj. Dhe mund të na ndryshoj. Një shprehie izraelite thotë-“kush shpëtim një jetë ka shpëtuar krejt botën’. Unë do të thosha një film i mirë mund ta ndryshoj një shoqëri një mentalitet, një perandori apo diktaturë. Por edhe mund ta ngulfatë me propagandë një popull të tërë. Raste të tilla kemi parë.

Njiheni si ithtar i detajeve. A mendoni se detajet mund të nxjerrin edhe një film, kushtimisht të dobët?

Djalli fshihet në detaje, thotë një fjalë. Detajet janë shumë të rëndësishme në film. Madje ndodh që bëjnë kthesën ose zbërthimin e filmit. Por ka një gjë. Për të funksionuar detaji, ndërthurja dramaturgjike duhet të funksionojë se përndryshe na digjet në dorë detaji. Prandaj them se një film s’mund të bazohet veç në detaje, por mund të them se detaj është ai kremi në tortë apo mëlmesa për shije.

Karriera juaj është relativisht e re. Mesiguri planet tuaja janë afatgjate dhe prestigjioze. A e keni ndonjë ide në mendjen tuaj për ndonjë projekt i cili do të bënte bujë në arenën ndërkombëtare?

Një regjisor pa ide është i vdekur. Edhe kur ato nuk realizohen. Para pak ditësh po bisedoja me një regjisor të çmuar të Kosovës për (pa)mundësitë për të ardhur deri te filmi. Më tha, kur e kam pa filmin tuaj të diplomës ‘Vdekja Solemne’, kam prit që pas 2-3 vjetësh ke për ta marrë çmimin ‘Oscar’. Nuk e prisja këtë vlerësim të çmuar nga ai, por i bëra një refresh punëve të mija më pas dhe pashë që kisha bërë veç edhe dy filma të shkurtër si regjisor dhe nja tre të tjerë ose ass.regjie tek filmi i Arsim Halitit, Bekim Gurit dhe si producent ekzekutiv tek filmi i Astrit Alihajdaraj. Po flasim për një periudhë më shumë se 12 vjet. E dhimbshme, jo për mua veç si individ, por edhe si regjisor. Natyrisht këto vite jam marrë me dokumentarë se kanë kosto dhe ekip më te vogël. Ka edhe shumë regjisorë të tillë që s’kanë mundur të projektojnë idetë dhe shqetësimet e tyre artistike. Por ka një gjë në këtë punë. Është e bukur shprehja që përdoret se ‘filmat më të mirë të kohës sonë ende s’janë bërë. Provo ta bësh ti njërin nga ta’. Pra ka shprese. Shto kësaj se kur të vjen ai pesë-minutëshi yt nga një anonimus mund të bëhesh emër botëror. Dhe kemi raste të tilla edhe në Kosovë. Se filmi e ka këtë magji. Kjo s’do të thotë se emrat e rinj që krijohen janë veç me fat por tregon se ata-ato kanë pas vlera edhe më parë por se kanë patur mundësinë me tregu vetën. Edhepse dorën në zemër shumica e regjisorëve botërorë që kanë bërë histori me filmat e tyre është dashur të bëjnë bukur shumë filma për me u njohtë. Të kthehem tek pyetja juaj. Po unë kam ide dhe ambicie. Kam dëshirë të sprovohem në film të gjatë artistik. Por në një afat më të shkurtër e kam me më rëndësi dokumentarin për ‘Masakrën e Reçakut’. Është një temë që e kam me vete prej vitesh. Para disa vitesh kur ende s’kisha shumë përvojë lutesha që dikush ta bënte sepse e ndjeja si nevojë vendi që ta kemi atë dokumentar. Ndërsa duke bërë disa filma të tjerë dokumentarë fitova pak më shumë siguri dhe thosha me vetë tash – ishalla se bën askush, veç unë dua ta bëjë. Nuk është gjë e lehtë me marrë mbi vete një barrë të tillë kur duhesh të ballafaqohesh me fatin tragjik të njerëzve të pafajshëm që u masakruan në mënyrën serbe. Por e kemi obligim për të ardhmen pikërisht për këtë, për kthesën që bëri kjo masakër në rrjedhën e luftës. Dhe, poashtu, ngase personazhet po vdesin dhe po plakën si edhe vetë William Walkeri, një nga personazhet kyç që u gjet në vendin dhe kohën e duhur. Ka një gjë tjetër, poashtu. Në Kosovë kanë ndodhur me dhjetëra masakra të tmerrshme por shumë nga to për fat të keq s’janë regjistruar. Për çudi kjo masakër (që për fat është e xhiruar dhe e ka parë bota nga vendi i ngjarjes) është e vetmja masakër që Serbia e konteston. Dhe ironia, në Serbi është bërë një dokumentar për ‘Masakrën e Reçakut’ dhe tash së voni dihet çfarë po gjirojnë ata për këtë. Pra unë si regjisor, Xheladin Rexhepi, skenarist dhe Astrit Alihajdaraj producent jemi akoma në përpjekje për ta bërë këtë dokumentar.

Ky film për mua është i rëndësisë së veçantë, pavarësisht a bën a s’bën bum.

Nëse do t’ia bënit një skenim biografisë tuaj, si do të dukej ajo dhe si do të dëshironit të ishte?

Mbase është vështirë dhe jomodeste të flas për vetën. Por nganjëherë më vjen të qeshë nga kemi kaluar dhe sa kemi hequr si studentë më mbaru studimet. Po flasim për një kohë kur fakulteti s’kishte asnjë mundësi teknike për me të ndihmuar. Televizionet në hallet e tyre dhe me angazhime ditore. Por krejt barra binte mbi familjet. Pa ndihmën e familjes çdo gjë ishte e kotë. Me përmbledh me një fjali mund të them-dëshira dhe përpjekje. Që s’mbarojnë kurrë.

Secili regjisor e ka qasjen e vet artistike. Madje, edhe specifikat dallojnë nga të tjerët. Ilir, ju dukeni mjaft origjinal, autentik dhe i drejtpërdrejtë. Çka ju dallon juve nga të tjerët dhe cila është kureshtja juaj prej regjisori?

Çdo regjisor ka ose të paktën mundohet me pas ato piketat-shenjat e veta identifikuese. Nuk e di ende a e kam arrit këtë por ajo që di është se unë kam interesim për tema të caktuara. Më tërheq fati i njeriut të ‘vogël’ në shoqëri, të drejtat e njeriut që ne si shqiptarë i kishim gjithmonë të cenuara, më tërheq barazia në shumëkuptimësinë e saj. Më lumturon heroi i panjohur që ne ndeshemi përditë me të dhe nuk e vërejmë, më lëndon fati i gjeniut të panjohur që shuhet pa e ditë potencialin e tij në mungesë të kushteve. Me një fjalë më tërheq fati i njeriut tonë. Njerëzorja.

Sa e çmoni disiplinën regjisoriale dhe sa i jepni liri aktorëve në lojën e tyre?

Në çdo punë ku janë më shumë se dy veta konsideroj se duhet disiplinë. Nuk ka rezultate aty ku s’ka rregull dhe ku s’dihet kush çka është. Nëse flasim për kohën e prodhimit të një filmi keni parasysh se bëhet fjalë për ekip të madhe para dhe pas kamere. Dhe regjisori është në qendër. Ai ka në mendje skenarin me konceptin e vet si dhe jetësimit të tij nëpërmjet aktorëve dhe stafit prodhues. Tash nëse s’ka disiplinë por zhurmues që flasin rend e pavend dihet ku të qon kjo. Por ka një gjë. Është krijuar një pjekuri në punë dhe tashmë çdokush e din punën e vet. Aktorët janë ata që pasqyrojnë punën e skenaristit, regjisorit dhe ekipit tjetër. Janë shumë të rëndësishëm në një projekt filmik. Ka rëndësi të ndjehen mirë dhe të rëndësishëm. Ndodh që aktorët mishërohen aq shumë në rol saqë kërkojnë më shumë kohë që të zbrazin emocionet e tyre në kuadër të një skene apo kuadri. Por duhet thënë një gjë. Aktorët i dinë mirë skenat e tyre por filmin në tërësi e di veç regjisori prandaj këtu duhet me mirëkuptim me ju sqarua se filmit i duhet kaq e jo më shumë. Unë me shaka (bisedë miqsh) në disa raste kur gjiroja filma të shkurtër ju premtoja se pjesën tjetër ju bëjë dvd dhe ju jap me vete, hahah. Dhe kjo e relaksonte situatën.

Regjisori ka aftësi që të luajë me jetën: herë ta bëjë atë dramë, e herë tragjedi. Ju si duket i adhuroni të dyja këto gjini, a është jeta dramë apo regji?

Jeta e njeriut është e mbushur me dramë përveç atyre dromcave gazmore që mund t’i ketë. Dramat dallojnë nga rastet individuale dhe vendet. P.sh kur isha në Glasgow-Skoci, në një festival filmi me dokumentarin ‘Ikona e Lotëve’, një shikuese nënë, mu afrua dhe më falënderoj shumë për filmin. ‘Unë shpesh bëhem nervoze me vajzën time për gjëra koti dhe tash sa herë do t’dua të bëhem nervoze do ta kujtoj këtë nënë dhe s’do bëhem nervoze fare me vajzën time’. Pra ajo kishte dramat e saja si nënë por kur pa dramën e Nënës Ferdonije Çetkezi, që kishte humbur krejt familjen e saj në luftë dhe ende shpresonte për ta, u shokua. Prandaj ne si popull kemi shumë dramë në jetën tonë. Dhe mjafton t’i filmojmë saktë përjetimet tona dhe regjia del vete. Unë e dua dramën si zhanër dhe s’më pëlqen shumë teknologjia në film. Ngase emocionet njerëzore i përjeton dhe i përçon veç njeriu. Por është gjë e bukur që edhe në një dramë të madhe të ngjallësh shpresë. Njeriun shpresa e mban.

Cilin regjisor e keni idol dhe cili film prin në listën e filmave më të dashur të tu?

Kam mësuar dhe po mundohem të mësoj ende nga përvojat e çmuara të të tjerëve. Sigurisht abc-në e parë e kam marr në fakultet nga ish profesorët, ndërsa kam mësuar edhe nga kolegët e tjerë. Filmat që identifikojnë kinematografinë botërore janë referencë e mirë sidomos ata që janë minimalist që mund të bëhen edhe në kushtet tona. Kam një listë të gjere filmash dhe regjisorësh që ju jam aq mirënjohës për emocionet dhe vlerat estetike që na kanë dhuruar. Dhe kjo listë përditësohet në vazhdimësi sepse vazhdimisht prodhohen filma të mirë gjithandej në botë dhe te ne. Më duhet të përmend disa emra filmash që i kam në mëndje si student dhe s’po e prish magjinë e parë të krijuar për ta. Lista e Shindlerit e Spilbergut, Kumbari nga Kopola, Shenjat nga Kubriku, Gladiatori nga Ridley Scot, Titaniku nga Cameruni e shumë e shumë të tjerë. Krejt këta janë model i mirë jo veç për mua. Por ta përsëris filmat e mirë të kohës sonë ende s’janë bërë.

Kjo intervistë po botohet në kapërcimin e viteve. Çka presin shikuesit nga ju në vitin 2022 dhe në vazhdim?

Fundviti është një prerje e mirë për shumë gjëra. Përfundon një vit që dikur ishte i ri e tashmë po ikën si i vjetër. Pra është një momentum për bilance ku ishim e ku shkojmë. Unë do të vazhdoj me emisionin ‘Arkivi” në RTK që më jep kënaqësi sa herë shikoj materiale të reja, që më japin tablonë se ku ishim dhe ku jemi si shoqëri. Në aspektin kinematografik, para pak ditësh u takuam për një projekt të ri me dy miq të mirë nga Shqipëria. Janë intelektualë me bagazh të pasur profesional dhe janë shumë të lidhur me Kosovën në vazhdimësi. Fjala është për një dokumentar për Kosovën. Detajet e tjera ju takojnë atyre për t’i bërë publike. Por besoj se do filloj së shpejti. Ndërsa siç e thashë më herët projekti që më tundon dhe e merr çdo ditë një pjesë të jetës sime “Masakra e Reçakut” është projekti që uroj të marr jetë sa më shpejt. Por kam edhe disa projekte të tjera që janë në nivele fillestare. Por krejt këto janë dëshira dhe plane dhe uroj së pari të jemi mirë me shëndet sepse jemi në një kohë ku virusi i padukshëm po e shkund njerëzimin në tërësi. Prandaj popullit tim dhe botës mbarë i uroj për këtë vit të ri më shumë shëndet, më shumë njerëzillëk, më shumë solidaritet, dashuri e respekt. Flm për mundësinë juve. Gëzuar 2022!

https://www.facebook.com/ilir.kabashi.54/videos/10222629842318346