Fotografitë që s’mund të mos i shikoni

Në Galerinë Tate Britain në Londër, deri më 6 maj do të rri hapur ekspozita me veprat e fotografit Don McCullin. Kritikja Fiona Macdonald shkruan për imazhet e luftës dhe varfërisë të një prej fotografëve më të mëdhenj të gjallë të Britanisë së Madhe. Pjesë të shkrimit të saj, të publikuar në BBC, Telegrafi sjell më poshtë.

“Pse të mos jesh në lajmin më të rëndësishëm në botë, nëse mund të jesh atje?”, ka thënë fotografi britanik Don McCullin, në një intervistë për BBC më 2014.

Ai shkoi më 1961 në Gjermani, për ta dokumentuar ndërtimin e Murit të Berlinit. Ato imazhe e ndihmuan të niste një karrierë si fotoreporter, në konfliktet të ndryshme, si në Qipro, Vietnam, Liban, Irlandë e Veriut… Duke rrezikuar jetën, McCullin nuk u largua nga skenat që mund të shqetësonin shumicën – fëmijë të uritur, burra të torturuar, familje që vajtojnë më të dashurit e tyre.

Tash ekspozohen 250 fotografi të shtypura nga artisti, në dhomën e tij të errët. Edhe pse shumë nga to janë shqetësuese, ka diçka që të bën të mos e largosh shikimin. Sapo t’i shohim, nuk mund të mos i shohim!

“Nuk besoj se mund të shihni se çfarë është përtej tehut, nëse nuk e vendosni kokën në të”, ka thënë McCullin për ekspozitën e tij. “Shumë herë isha buzë greminës, një inç larg. Ky është vendi i vetëm për të parë dhe treguar se çka është vuajtja… Jeta ime si fotoreporter i luftës ishte të shihja atë që të tjerët nuk kanë duruar të shohin”.

Një fotografi në Vietnam e vitit 1968, shfaq një burrë tek hedh një objekt në ajër, në një si paralele me imazhet e atletëve. Por, realiteti prapa hedhësit të granatës ishte ndryshe. Sipas McCullinit: “Pesë minuta më vonë, dora që përdori për hedhje u bë si lulelakër nga plumbat”.

Një fotografi tjetër është nga Biafra, më 1968, kur lufta midis separatistëve dhe qeverisë së Nigerisë kishte krijuar krizë humanitare. Aty shihen shtatë fëmijë në një grup, me brinjë që shiheshin në lëkurën e tyre. Në një tjetër pamje nga konflikti i njëjtë më 1968, një njeri në uniformë mbështetet mbi një ushtar, me pëllëmbën që tregon se po bën një bisedë intime. Por, ushtari tjetër nuk dëgjonte. McCullin thotë: “E pashë komandantin të mbështetur mbi një nga ushtarët e vdekur, duke i folur si të ishte i gjallë. Ai e lavdëronte guximin e tij dhe e falënderonte në emër të popullit biafran”.

Ky ekuilibër midis tronditjes dhe trishtimit shpjegon fuqinë e fotografive të McCullinit. Një seri imazhesh në një fshat turk në Qipro na shfaq një pikëllim të thellë. “U ballafaqova me gjakun e ngrohtë të dy burrave para meje”, thotë McCullin në përshkrimin e fotos. “Ishte një baba me dy djemtë e tij. Papritmas erdhi një grup njerëzish të shqetësuar… Një grua hyri duke bërtitur. Një prej të vdekurve ishte burri i saj”. Ai kërkoi leje për të bërë fotografi. “Ishte hera e parë që bërë diçka serioze dhe me domethënie të madhe… E kisha të vështirë të mos më dilnin lotët”.

Në vitin 1971, Sunday Times Magazine e dërgoi McCullinin në Irlandën e Veriut. Konflikti i armatosur atje – i njohur si Telashet – shpesh ndodhte në rrugë, në zonat e banuara mes komuniteteve katolike dhe protestante. Një nga fotografitë e McCullinit shfaq djemtë e rinj duke ikur nga gazi i hedhur nga ushtarët britanikë, duke kërcyer muret me grafitë në një si paralele me hendekët e betejave. Një fotografi tjetër ku shihet një i ri katolik, i veshur me kostum e që bëhet gati për të goditur ushtarët, ofron një pamje të çuditshme, meqë na lejon të shohim dy mure të fshehura nga një qosh.

“Duhet të jepni dëshmi. Nuk mund të shikoni nga larg”, ka thënë McCullin që ka bërë edhe fotografinë e një marinsi amerikan në Vietnam, që shfaq stresin postraumatik. “Nuk duhet të harrojmë gjërat e tmerrshme të cilat jemi të gjithë të aftë t’ia bëjmë njerëzve”, shton ai. “Ato janë pamje të krimeve… Por, unë dua të krijoj një zë për njerëzit në ato foto”.

Ai ka dokumentuar edhe lloje të tjera të betejës, si luftërat sociale, për çka thotë: “Nuk dua të inkurajoj njerëzit të besojnë se fotografia e nevojshme është vetëm në tragjeditë e luftës”. Fotografia e tij e një irlandezi të pastrehë, e shkrepur në Londër më 1970, është një nga imazhet e tij më të njohura të tij. “Nuk veproj si fotograf, por si qenie njerëzore”, thotë ai në përshkrimin e fotografisë.

Nga fundi i viteve 1960 e deri në fillim të viteve 1980, McCullin fotografoi njerëzit që jetonin në rrugë, buzë qendrës financiare të Londrës. Ai gjithashtu merrej me komunitetet që jetonin në veri të Anglisë, që ishin të lëna pas dore nga politikat e de-industrializimit. Në një nga ato fotografi, një grua shtyn një karrocë fëmijësh në atë që duket si djerrinë post-apokaliptike; në një tjetër, një burrë shtyn një karrocë fëmijësh që mbante një djalë më të rritur e që kishte humbur këmbën në një aksident në fushat e skrapit.

McCullin është përshkruar nga Harold Evans – redaktori i tij në The Sunday Times – si “ndërgjegje me aparat fotografik”. Dhe, ai identifikohej me ata që fotografonte. Babai i tij vdiq nga një sëmundje kronike kur McCullin ishte 14 vjeç dhe u rrit në një familje të varfër, në një zonë të Londrës që ishte bombarduar në Luftën e Dytë Botërore. “E njoh ndjenjën e njerëzve që fotografoj”, thotë ai.

Një nga fotografitë më të hershme të tij që shfaqet në Tate, u bë në Finsbury – lagjen e fëmijërisë së tij.

“E nisa aksidentalisht fotografinë. Një polic u ndal në fund të rrugës sime dhe një i ri e theri me thikë. Kështu u bëra fotograf. Kam fotografuar bandat me të cilat shkoja në shkollë. Nuk e kam zgjedhur fotografinë; ajo më zgjodhi mua… por, i mbeta besnik për 50 vjet”. /Telegrafi/