Çonju!

Nga: Hilë Mosi (“Drita”, Sofje, nr. 93, 25 shtator 1907)

Fati i atdheut të dashtun nuk asht nër duër të huëjve apo t’mbretnive t’mëdhaja, si shum shqypëtarë kujtojnë; jo, fati i atdheut, n’dasht t’jen lirija apo robnija, t’gjith asht nër duër t’atdhetarve t’cilët mbas veprimit t’vet munden me i dhanë dritë apo terr atdheut të dashtun.

Gjindja e atdheut ton me ja u diftuë nuk asht nevojë, se gjithcili shqyptar i mir e din, për veç trathtori e faqeziu, i cili nuk don m’e dit as nuk mundet m’e dit, tuj ken qi aj asht shtasë e gjallë e nuk njef kurr gja në botë, veç barkun e vet për t’cilin rnon. Përpiqna si t’ishim kalamaj me hapë emnin, tuj ngreh shoqnina qarqe e tjera, por ça bame? Çfar frytit pat atdheu? – Fryti edhe në kjoft, asht aq’i vogël, sa asht marrë ta përmendim përgja me gjith ato shoqnina qi kan shqypëtarët, t’cilat sot i hafrohen numrit 20.

Mblidhen delegatët m’nji kuven në Hagë për me këqyr paqen e botës, e ngrehin ligja e kanune luftet e për t’drejtat e popullit ton qi ka aq nevojë as nuk flitet.

Mblidhen mbretat e mbretnive të mëdhaja dhe ministrit e tyne e flasin ca pralla t’cilat kan m’u vuë në udhë edhe 100 vjet e nuk e din qi na rrojmë me thikë n’fyt, n’robni si t’ishim shtasë, por ato kan arsye se nuk e din ça asht robnija, kombet e tyne jan të lira e kan të gjitha, e kuitojn se na, ndoshta, jena barbar e nuk kena t’drejtë me pas liri.

Leni o vëllazën ato shpnesa t’marra qi keni tuj dërguë, nota e tjera nër kabineta etj, se nuk kan me vjeft kurrgja, m’sa kan vjeft ato tjerat, (t’cilat porsa t’i marrin, për pa i shikuë, i hjedhin në kosh).

Shkoshin, ndoshta, etnit ton kur ishin n’mjerim nër mbretnit e me kja t’ligat e tyne? Nuk ishin, ndoshta, ato burra qi si rrfeja prej qiellit nsyshin n’anmik dhe i mprojshin t’drejtat e tyne?

Eh t’shkretën! Ato koh shkuën e vojtnë e sot shqypëtari nuk e ka ma at zemër trimnore qi t’i bijn anmikut me hov e mos t’lehet m’u korit; aj don sot qi t’gjith t’i vin prej vedit. Por prej vedit nuk vjen se Perëndija ashtu i ka ndreq punët. Ku jan sot djelmt e Shqypnis? Ku jan sot nipat e Skënderbegut?

Ku jan ato shqyptarët e rrebët? Ku jan sokolat e maleve t’Shqypnis? Ku jan djelmt e ilirive? Doni ndoshta qi t’gjith t’desim me kore? – Moni, bre burra, se na mallkojn shkrepa e curra edhe gjith vendi ku kena le! Nji her do t’i mbydhim syt e trupi i jon do t’ngrihet! Doni qi ndoshta t’korisim t’gjith t’part e jon, t’gjith trimat shqyptarë edhe emnin shqyp tar? Jo, jo!- Do t’vdesim, do t’vdesim për lirin’ e Shqipënis, thot 1 djaloçi qi ka ndi atdhedashtnin n’zemër t’ti.

Hapni, o vëllazën të pasun, qeset t’uja e jepni t’holla për qëllimin shejt, se erdh koha qi të vdesim e kshtu t’forcohna mir qysh përpara me shkuë me nji shëguri me i ra qenit të ba besë, ashtu si e kan pas zakon etnit ton!

Ju o apostujt e liris, qi m’jetoni n’ato male t’Shqypënis, hapnje mendimin kombëtar ner t’gjith anët, qi kur t’krisin martina, t’gjith t’jenë gadi! Ju o priftën e hoxhallarë shqyptar, ju o mësuesa, xasa, burra djelm, pleq, plaka e gra, t’gjith ça t’jeni, punoni me nji fuqi t’pa lodhun, për kët qëllim se koha nuk pret!.

Punoni, gatonju e çonju o vëllazën e kur të mrrijn (harrijn) prend vera t’dalim t’gjith si pleq e t’ri, si t’pasun e t’vobek e t’derdhim gja kun e kushtueshëm për lirië t’Shqypënis!