Besëtytni shqiptare: Pse i vdekuri “shqetësohej”, kur rimartohej bashkëshortja që e la të ve?

Në periudhën e shoqërisë tradicionale shqiptare, herë pas here në varreza, vërehej një situatë e tillë: Dheu i një varri tërësisht i lagur dhe mbi varr një shtambë, shishe ose vorbë e thyer. Çfarë mesazhesh përcillnin simbolikisht elementët e një situate të tillë mbi varrin në fjalë?

Lagia e dheut të varrit tregonte se atë natë martohej përkatësisht ish-bashkëshorti ose bashkëshortja e personit që prehej aty në gjumin e përjetshëm. Ndër shqiptarët, kanë qenë mjaft të përhapura besëtytnitë se “kufoma e gruas dhe sidomos e burrit ka shumë shqetësime kur rimartohet ish-bashkëshorti dhe veçanërisht ish-bashkëshortja”, se “kufoma të tilla kanë shumë zjarrmi natën që martohet ish-bashkëshorti”, se “lagia e varrit ndihmon që kufoma të mos digjet nga zjarrmia që shkakton martesa e ish-bashkëshortit”.

Shtamba ose vorba që kishte mbajtur ujin për spërkatjen e varrit qëndronte mbi të. Familjarët e të ndjerit ose të të ndjerës që lagin varrin me ujë nuk e kthenin më shtambën në shtëpi pasi besonin se ato ndillnin fatkeqësi – ndillnin mort.

Shtamba mund të ishte e thyer mbi varrin e lagur. Përgjithësisht këto enë thyheshin enkas nga familjarë, të afërm të të ndjerit ose të të ndjerës, madje edhe nga të tjerë të interesuar me pikësynimin që përkatësisht ish-bashkëshortja ose ish-bashkëshorti i atij ose i asaj që flinte në varr të mos kishte fat në kurorë me dikë tjetër. Dhe, të mos kishe fat në radhë të parë do të thoshte të mos i jetonin fëmijët.

Familjarë të burrit ose të gruas që martohej përkatësisht me grua apo burrë të ve, vizitonin të nesërmen e martesës, sapo zbardhte dita, varrin e ish-bashkëshortit ose të ish-bashkëshortes.

Shtamba e pathyer mbi varrin e lagur u përcillte atyre mesazhin e gëzueshëm se familjarët e të ndjerit ose të ndjerës nuk i kishin ndjellë mbrapshti ose fatkeqësi të sapomartuarve me thyerjen e shtambës ose të vorbës në fjalë.

Në rrethana të tilla, thyerja e shtambës kuptohej si thyerje e ecurisë së mbarë të jetës së çiftit të sapomartuar me partner/e të ve. Ndaj, të afërm mjaft të besuar të çiftit të sapomartuar bënin kujdes për të mbledhur të gjitha copat e shtambës ose të vorbës së thyer dhe i çonin te një poçar për t’i ngjitur. Sipas besëtytnive, rikuperimi i shtambës së thyer në varreza nënkuptonte rikuperimin e fatit të çiftit. /Zyhdi Dervishi /“Lente të ndërveprimit simbolik”/