Ekonomia botërore ndodhet në një epokë të pasigurisë së lartë e cila sfidon Bankat Qendrore dhe politikëbërësit. Goditjet e njëkohshme gjeopolitike, ekonomike, teknologjike dhe klimatike po krijojnë një mjedis ekstremisht të paparashikueshëm për politikëbërjen ekonomike. Tronditjet dhe krizat ekonomike rrezikojnë rritjen e inflacionit, të papunësisë dhe varfërisë. Kjo i tremb politikanët, të cilët fillojnë të sulmojnë pavarësinë reale të bankave qendrore.

Presidenti Trump ushtroi presion publik tek kryetari i Rezervës Federale të ShBA-së (FED), Powell, për të ulur sa më shpejt interesin. Presidenti i Francës, Macron, i kërkoi presidentes së Bankës Qendrore Evropiane (BQE), Lagarde, të ndryshonte statutin e BQE-së për të përfshirë jo vetëm targetin e inflacionit, por edhe për të nxitur rritjen e punësimit. Powell nuk iu nënshtrua presioneve publike të presidentit Trump. Presidentja e BQE-së, Lagarde, e kundërshtoi idenë e Presidentit Macron duke theksuar se BQE-ja e vetme nuk mund të zgjidhte problematikën e reformave strukturore të munguara dhe të paharmonizuara midis vendeve të BE-së.

Këta janë shembuj klasikë të debatit mbi pavarësinë e bankave qendrore dhe moscenimin e prioriteteve të politikës monetare: stabilizimi i çmimeve vs rritja/punësimi. Bankat Qendrore mund ta rritin kontributin e tyre pozitiv duke rritur aftësinë parandaluese të efekteve negative të krizave globale. Në këtë realitet të ri, bankat qendrore nuk mund të mbështeten vetëm te modelet tradicionale. Për paralajmërime të hershme kërkohet përdorimi i të dhënave alternative, si pagesat digjitale dhe çmimet e tregtisë online dhe indikatorë të tjerë ekonomik dhe social.

Kuptimi dhe menaxhimi proaktiv i pasigurive globale është sot po aq thelbësor sa vendosja e normës bazë të interesit. Përshkallëzimi i konflikteve gjeopolitike, si lufta në Ukrainë dhe tensionet e reja në Lindjen e Mesme, kanë goditur çmimet e energjisë, zinxhirët e furnizimit dhe sigurinë ekonomike. Luftërat hibride, si sulmet kibernetike, po destabilizojnë pritshmëritë e tregjeve.

Inflacioni, megjithëse ka rënë nga nivelet më të larta, mbetet i paqëndrueshëm dhe rezistent, veçanërisht në sektorin e shërbimeve dhe në tregjet e punës ku pagat po rriten më shpejt se produktiviteti. Kjo dinamikë inflacioniste është e vështirë për t’u frenuar vetëm me instrumentet klasike monetare. P.sh., në afatgjatë, integrimi i Plotë i Tregut të Përbashkët, përfshirë shërbimet, rrit 2-3 përqind shtesë PBB-në e BE-së. Unioni i Tregjeve të Kapitaleve (CMU) ka potencial të përfshijë 470 miliardë deri në 740 miliardë euro fonde shtesë për financimin e tranzicionit të gjelbër dhe digjital. Por, rishpërndarja e investimeve strategjike (reshoring/nearshoring) dhe ndarjet teknologjike po krijojnë blloqe konkurruese, duke rritur kostot e prodhimit dhe ushtruar presione inflacioniste dhe strukturore afatgjata.

Krizat e klimës po bëhen më të rënda, duke shkaktuar humbje të mëdha ekonomike që dëmtojnë rritjen dhe stabilitetin financiar. Tranzicioni energjetik kërkon investime masive, duke rritur presionet fiskale afatmesme. Rreziqet teknologjike shtohen nga shpejtësia e zhvillimeve të Inteligjencës Artificiale (IA), e cila ka rritur pasiguritë në tregjet e punës dhe në sektorin financiar. Këto pasiguri janë të matshme dhe reflektohen në tre tregues ndërkombëtarë si: Indeksi Global i Paqes (GPI 2025) Shqipëria renditet e 52-ta, duke shënuar një përkeqësim të lehtë. Indeksi Global i Pasigurisë Ekonomike (World Uncertainty Index - WUI) tregon se pasiguria globale në vitin 2025 është 2.5 herë më e lartë se mesatarja para-pandemike.

Për Shqipërinë, WUI mbetet më i lartë se mesatarja botërore, i nxitur nga varësia nga importet, pasiguria politike dhe fiskale, si dhe luhatjet e kursit të këmbimit. Indeksi i Pasigurisë Gjeopolitike (GPR Index) ka arritur nivele të krahasueshme me ato të shënuara gjatë luftës së Irakut, duke rritur primet e rrezikut dhe kostot e financimit. Për Ballkanin Perëndimor, Indeksi i Stresit Financiar është i moderuar, por me tendencë rritëse për shkak të kostos së kapitaleve dhe ekspozimit ndaj valutave të huaja. Pasiguria e shumëfishtë krijon disa rreziqe themelore edhe për ekonominë shqiptare. Krizat shkaktojnë rritjen e primeve të rrezikut, ku investitorët kërkojnë kthime më të larta, duke rritur kështu kostot e borxhit publik dhe privat. Shqipëria, me një borxh publik ende të konsiderueshëm, është veçanërisht e ekspozuar. Inflacioni i shërbimeve dhe pagave mbetet i lartë dhe i vështirë për t’u ulur vetëm me normat e interesit.

Si një ekonomi e eurozuar pjesërisht dhe e varur nga importet, Shqipëria përballet me rreziqe serioze në bilancin tregtar. Rreziku i papunësisë strukturore është i lartë, ku IA-ja dhe automatizimi kërcënojnë sektorët me punësim të ulët të kualifikimit, duke nxitur më tej emigracionin. Mbivlerësimi i ekonomisë nga turizmi e bën vendin të ndjeshëm ndaj fatkeqësive natyrore dhe konflikteve rajonale. Në këtë kontekst, reagimi i Bankave Qendrore dhe rekomandimet kryesore të FMN-së dhe BQE-së kërkojnë një strategji me shumë dimensione. Rekomandohet fleksibilitet ekstrem në normat e interesit, duke paralajmëruar se ulja e shpejtë e normave duhet shmangur, pasi stabiliteti i pritshmërive është më i rëndësishëm se lehtësimi i nxituar.

Nevoja për rezerva të larta valutore dhe instrumente emergjente të likuiditetit mbeten një risk potencial. Kërkohet forcimi i politikave makroprudenciale, duke përfshirë rritjen e baferave të kapitalit dhe kufizimin e kredive të rrezikshme, sidomos në pasuri të paluajtshme. Një element kyç është koordinimi me politikën fiskale; FMN e theksoi qartë se qeveritë duhet të ruajnë disiplinën fiskale, të shmangin stimujt e lehtësive tatimore; të mbrojnë vetëm shtresat në nevojë, duke reduktuar presionin inflacionist nga shpenzimet publike. Për të rritur efektin parandalues të krizave shumëdimensionale.

Për Bankën e Shqipërisë dhe Qeverinë, misioni i fundit i FMN-së nxori në pah vlerësime dhe paralajmërime specifike: edhe pse i kapitalizuar mirë, rreziqet në sistemin bankar mbeten. BQ-re përballen me rritje të kredive në pasuri të paluajtshme, rrezik valutor dhe ekspozim ndaj borxhit sovran. FMN për BSh-në vlerëson pozitivisht anëtarësimin në SEPA, aktivizimin e masave të bazuara te huamarrësi për huat e reja të pasurive të paluajtshme, por njëkohësisht kërkon rishikimin e lehtësirave të dhëna në kërkesat e kapitalit për huat që mbështesin infrastrukturën strategjike, pasi nuk përputhen me standardet ndërkombëtare.

Rreziqet fiskale janë serioze; stabiliteti i financave publike është i kërcënuar nga rritja e shpenzimeve, përfshirë rritjen e deficitit të skemës së pensioneve dhe mungesa e reformave tatimore. Pa reforma të thella, hapësira fiskale do të ngushtohet ndjeshëm, duke rrezikuar qëndrueshmërinë e financave publike. Për vendin tonë, rritja e ngadaltë e produktivitetit mbetet shqetësuese. Ekonomia është mbështetur kryesisht në turizëm dhe konsum qe nuk garantojnë rritje afatgjatë pa investime në inovacion, R&D dhe forcimin e kapaciteteve teknike e digjitale. Në këtë realitet të pasigurisë së shumëfishtë, Shqipëria duhet të ndërmarrë veprime të koordinuara dhe të shpejta: të diversifikojë ekonominë drejt sektorëve më produktivë. Të rrisë gradualisht rezervat valutore. Të forcojë mbikëqyrjen dhe instrumentet prudenciale; të ruajë disiplinën fiskale dhe të reformojë sistemin e të ardhurave dhe të investojë në kapital njerëzor, arsim dhe inovacion. Stabiliteti ekonomik në një botë të tillë nuk është një destinacion i arritshëm lehtësisht, por një proces i vazhdueshëm që kërkon vizion të qartë dhe politika që ndërtojnë rezistencë në një epokë gjithnjë e më të paparashikueshme. /Autori ka qenë anëtar i Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë/Gazeta “Panorama”/

OpinioneLajme