Shqiptarët në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë vazhdojnë të përballen me pasivizimin e adresave dhe shkeljet e të drejtave themelore të njeriut. Cili është qëndrimi i tyre? Dhe cili është qëndrimi i tyre ndaj shtetit të Serbisë?

Pasivizimi i adresave, mosrespektimi i dispozitave ligjore për gjuhën dhe arsimin, përfaqësimi i pabarabartë në institucionet publike dhe gjuha e urrejtjes janë vetëm disa nga problemet me të cilat përballet komuniteti shqiptar në Serbi.

Pasivizimi i adresave është një procedurë me të cilën Ministria e Punëve të Brendshme (MPB) fshin vendbanimin e një qytetari nga një adresë kur përcakton se ai nuk jeton atje. Pasojat janë humbja e të drejtës për kartë identiteti, kartë shëndetësore dhe votë. Me këtë përballen shqiptarët në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë.

Redaktori i portalit online Folj, Jeton Ismailji, i tha “Vreme” se njeh njerëz që jetojnë dhe punojnë në Bujanoc, kanë shtetësi serbe, por prapëseprapë janë të fshirë nga regjistri civil.

"Problemi është se policia kontrollon tri herë nëse dikush është në adresë, kështu që nëse nuk e gjen, e fshijnë nga regjistri. Dhe një person, për shembull, mund të jetë jashtë shtetit për një muaj. Komuniteti serb nuk e ka këtë problem. Unë njoh serbë që punojnë në Beograd ose Nish, kështu që ata nuk fshihen nga regjistri. Pra, është një praktikë selektive në lidhje me anëtarët e komunitetit shqiptar", shpjegon Ismailji.

Ai shton se ka pasur njëfarë iniciative nga Ministria e të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave në këtë çështje për të zhvilluar një dialog me përfaqësuesit e shqiptarëve.

“Është bardh e zi dhe mund të zgjidhet shumë lehtë - njerëzit punojnë këtu, fëmijët e tyre shkojnë në shkollë këtu, është shumë e lehtë të kontrollosh nëse jetojnë atje”, thekson Ismailji.

Rezultatet e regjistrimit të popullsisë të kryer në vitin 2022 tregojnë se në Serbi ka gjithsej 61,687 burra dhe gra shqiptarë, sipas të dhënave të Zyrës së Statistikave të Republikës (RZS).

Kjo është dukshëm më shumë se regjistrimi i kryer në vitin 2011, kur rezultati ishte 5,809 banorë për shkak të bojkotit të shumicës së anëtarëve të komunitetit kombëtar shqiptar.

Sipas regjistrimit të fundit, komuniteti shqiptar është më i përfaqësuar në Preshevë, 31.340 prej tyre nga 33.449 banorë në atë komunë dhe në Bujanoc, 25.465 prej tyre nga 41.068 banorë.

Gjithsej, në rajonin e Serbisë Jugore dhe Lindore, komuniteti shqiptar, sipas të dhënave zyrtare, ka 58,145 banorë, të dhëna nga RZS.

Mosnjohja e diplomave

Një problem tjetër me të cilin përballet komuniteti shqiptar është mosnjohja e diplomave të fituara në Kosovë. Ismailji thotë se më shumë se 90 përqind e të rinjve shqiptarë diplomohen në universitet në Kosovë.

Për shkak të mosnjohjes së diplomave në Serbi, shumica migrojnë në vendet e Evropës Perëndimore - Gjermani, Austri ose Zvicër. Një pjesë e të rinjve qëndrojnë në Prishtinë ku kanë përfunduar studimet. Kështu, njerëz nga Vranja dhe disa qytete të tjera gjejnë punë që mund t'i bënin me një diplomë universitare.

Rezolutë dhe propozime mbi pozicionin e shqiptarëve

Deputeti i Parlamentit nga Bujanoci, Shaip Kamberi, i paraqiti Parlamentit të Serbisë një propozim për "Rezolutën mbi pozitën e shqiptarëve në Luginën e Preshevës", megjithatë kjo nuk u përfshi kurrë në rend të ditës.

Rezoluta kërkon zbatimin e marrëveshjeve nga viti 2001, 2009 dhe 2013, pezullimin e menjëhershëm të masave administrative për pasivizimin e adresave, respektimin e plotë të dispozitave ligjore mbi gjuhën dhe arsimin, përfaqësimin e shqiptarëve në institucionet publike, përpunimin e gjuhës së urrejtjes kundër shqiptarëve, krijimin e fondeve të zhvillimit me mbështetje shtetërore dhe ndërkombëtare, shkroi "Bujanovačke".

Përveç kësaj, kryetari i komunës së Bujanocit, Arbër Pajaziti, i paraqiti një propozim prej 10 pikash Ministrit të të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave, Demo Berishës, si dhe përfaqësuesve të Trupit Koordinues të Qeverisë së Serbisë për komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, për përmirësimin e pozitës së shqiptarëve. Ky takim shkaktoi edhe konflikte në skenën politike shqiptare.

Për më tepër, misioni i OSBE-së zhvilloi një plan me shtatë pika, i cili u miratua nga Qeveria e Serbisë në vitin 2013 për të përmirësuar pozicionin e shqiptarëve.

Ai parashikon integrimin e shqiptarëve në institucionet shtetërore, zhvillimin ekonomik të komunave të Bujanocit, Preshevës dhe Medvegjës, sigurinë e kësaj zone, të drejtën e përdorimit zyrtar të gjuhës, shkrimit dhe simboleve kombëtare, decentralizimin e gjyqësorit, përmirësimin e të drejtave të shqiptarëve në fushat e arsimit, kulturës dhe informacionit, shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale.

Deri më tani, pak është zbatuar.

Ismailji e sheh zgjidhjen në faktin që shteti i Serbisë të respektojë ligjet dhe Kushtetutën e tij sepse "atëherë nuk do të kishte nevojë për rezoluta, propozime prej shtatë apo dhjetë pikash".

“Kushtetuta e Serbisë është e qartë - përfaqësimi i komunitetit në institucionet shtetërore duhet të pasqyrojë numrin e anëtarëve të komunitetit që jetojnë në atë komunë. Kjo nuk zbatohet, kështu që jemi në situatën në të cilën ndodhemi”, përfundoi bashkëbiseduesi i “Vremena”.

Qeveria lokale

Vitin e kaluar, në Bujanoc u formua një qeveri lokale multietnike pas dy dekadash qeverisjeje nga partitë shqiptare. Kryetari i komunës është Arbër Pajaziti nga Fronti për Ndryshim. Qeveria lokale në Bujanoc ka gjithsej 23 këshilltarë së bashku me koalicionin rreth SNS-së, GG Dr. Dejan Stojanović, Saša Arsić dhe dy përfaqësues romë.

Pas formimit të qeverisjes lokale, ministrat e Qeverisë së Serbisë e vizituan këtë komunë. Për shembull, në gusht të vitit 2024, Darko Glišić, atëherë Ministër i Investimeve Kapitale, ishte në Bujanoc.

Komuna e Preshevës drejtohet nga Ardita Sinani nga Partia për Veprim Demokratik. Ajo ishte këshilltare e Kryeministrit të Kosovës (tani në mandat teknik) Aljbin Kurtii.

Pastaj Kurti e uroi Sinanën në Facebook për pozicionin e saj të ri dhe theksoi se është i gatshëm për bashkëpunim institucional me të.

“Urimet më të sinqerta dhe të përzemërta për Ardita Sinanën për pozicionin e ri të kryetares së komunës së Preshevës, si dhe për banorët e saj që e mbështetën në zgjedhjet si kryetarja e re e komunës. Fitorja e saj bindëse në zgjedhje ishte një përcaktim i qartë i vullnetit të qytetarëve për të pasur komunën që duan, gjë që i jep Arditës një mandat të fortë për të udhëhequr dhe menaxhuar në atë drejtim”, shkroi Kurti në atë kohë.

Problem, krizë dhe paqëndrueshmëri

Me vrasjen e tre policëve pranë Dobrosinit natën midis 20 dhe 21 nëntorit 2000, zyrtarisht filloi konflikti midis forcave të sigurisë shtetërore dhe shqiptarëve të armatosur të mbledhur në Ushtrinë Çlirimtare të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit (UÇPMB), shkroi Bujanovačke.

Sipas dëshmive të pjesëmarrësve, më 26 janar 2000, rreth 200 persona të armatosur, kryesisht të rinj, të veshur me uniforma të zeza, me simbole të kuqe-zi-verdhë të OVPMB-së në kapele, u mblodhën në Dobrosin, i cili ndodhet në vijën administrative me Kosovën.

Arsyeja për formimin e UÇPMB-së ishte aksioni i policisë serbe në afërsi të Dobrosinit, në të cilin u vranë dy banorë vendas.

Burime serbe njoftuan të nesërmen se "dy terroristë nga fshati Dobrosin u vranë", dhe burime shqiptare thanë se "forcat policore serbe vranë vëllezërit Isa dhe Shaip Shaqiri, njerëz të mirë dhe të ndershëm, ndërsa po sillnin dru nga pylli në shtëpinë e tyre me një traktor".

Ky formacion paramilitar u shpërbë pas 17 muajsh - më 31 maj 2001, dhe pikërisht të nesërmen, më 1 qershor, konflikti midis Forcave të Përbashkëta të Sigurisë Serbe (ushtria dhe policia) dhe UÇPMB-së përfundoi.

Situata në këtë rajon është ende e paqëndrueshme.

Më shumë se një dekadë më parë, pasi Kosova shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë e saj, u shfaq një propozim i diskutueshëm për shkëmbimin e territoreve, domethënë, "Kosova veriore për Luginën e Preshevës".

Kjo ide ishte paraqitur më parë nga Grupi Ndërkombëtar i Krizave (ICG), i cili analizoi marrëdhëniet midis Kosovës dhe Serbisë. Megjithatë, kjo ide nuk është përvetësuar deri më sot.

Kohët e fundit, organizata joqeveritare CASA, e cila vepron në veri të Kosovës, kreu një anketë të opinionit publik në Kosovë (korrik, 2025).

Publikimi “Raporti mbi hulumtimin e opinionit publik - Perceptimet e kompromisit në procesin e normalizimit të marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë: Çështje të vështira para nesh” tregoi rezultatin se 65.92 përqind e shqiptarëve të Kosovës nuk mendojnë se shkëmbimi i territoreve (për shembull, Veriu i Kosovës për Luginën e Preshevës në Serbi) mund të kontribuojë në uljen e tensioneve midis Kosovës dhe Serbisë.

Përkundrazi, ata besojnë se kjo do të çonte në konflikte të reja dhe paqëndrueshmëri./Vreme.

KosovëLajme