Mehr Licht!

Kishte kohë që nuk kisha kaluar kah korzoja. Ajo në vitet ‘90-të shmangej nga të gjithë. I binim andej vetëm në rastet kur nuk kishte alternativë.

Korzoja për kohë të gjatë kishte qenë “zemra” e qytetit; aty pothuajse të gjithë e kishin vendin e vet: te pema, te kiosku, te sporti etj. Aty gjeneratë pas gjenerate i vinim “nënshkrimet “ individuale dhe grupore. Kështu ishte formësuar identiteti i qendrës dhe në të njëjtën kohë individët ndërtonin personalitetin me të cilin identifikoheshin në qytet.

Në Korzo ishin vendos forcat policore dhe ajo i ngjasonte një cope të zhivës, të cilën kur e godet shpërndahet në nukleuse të vogla. Në vend të qendrës, qytetarët, grupet e ndryshme të mëdha ose të vogla kishin “gjeneruar” hapësira tjera në ato nukleuse të cilat ishin të shpërndara gjithandej qytetit. Kjo mënyrë e të jetuarit, ose bashkëjetuarit me qytetin, kishte dalë si produkt i ndrydhjes së fortë nga grushti që ia kishin dhënë. Ky qytet i vogël e i lashtë kishte qenë shpesh arenë e betejave dhe përplasjeve të ndryshme gjatë historisë së vet, dhe tani kishte nxjerrë nga gjiri i memories mënyrën e të jetuarit në hapësira alternative paralel me pushtuesin.

Çdo gjë ishte mbyllur nga ana e pushtetit okupator: shkollat, spitalet, fabrikat, kurse punëtorët ishin dëbuar nga puna. Ata, pasi kishin okupuar të gjitha objektet institucionale, kishin vënë nën kontroll të rreptë qendrën e qytetit dhe të gjitha udhëkryqet që të sillnin ose të çonin nga ai në qytete tjera, gjë që skajshmërisht e vështirësonte jetën e përditshme.

Jeta kulturore – si ekspozitat e arteve pamore apo orët letrare – organizoheshin në kafeteritë që ishin në orbitën e parë nga qendra dhe si sy inspektues i “atyre”. Arkitektët, te ato pak projekte që i hartonin bashkë me porositësin, shfaqnin optimizëm, qëndresë dhe shpirt kreativ i cili nuk mund të robërohej. Fëmijët vijonin mësimin nëpër shkolla të vendosura në shtëpitë private; deri tel to shkonin përmes rrugëve dytësore dhe rrugicave, që mos të hasnin te “ata” te cilët jo rrallë i ngisnin duke i detyruar që ta trupojnë Lumbardhin – lumin malor të qytetit me ujë shumë të ftohët. Kontrollet mjekësore i bënim nëpër ambulanca private, si dhe tek ato të motrave të “Nënë Terezës” që funksiononte me shumë vështirësi.

Kafet i pinim në kafenetë që ishin të shmangura nga qendra. Mirëpo, sa ma shumë vite i shtoheshin ‘90-shit, aq më shumë shtohej represioni e po aq më shumë hapësirat alternative largoheshim nga qendra – në formë të rrathëve koncentrik. Aty, kah fundi i atyre viteve, kafet, ndonjë gotë birrë o raki, tashmë i pinim nëpër disa hapësira tipike të kohës që nuk jam i sigurt në mund të quhen me ndonjë emër në raport me lokalet ekzistuese në botë ku shërbehen pijet. Në të vërtet ato ishin dhoma të rëndomta në shtëpitë e fqinjëve, ku në mbrëmje mblidheshin të njohurit e lagjes. Aty nuk vinin të panjohurit, sepse ata nuk kishin mundësi ta dinin e as të vinin ngaqë nuk mund të shkonin më larg se rruga ku banonin. Pra, ishte një tip i mbyllur i lokalit ku uleshim në orenditë e shtëpisë, ndërsa pijet dhe ndonjë meze vinin nga kuzhina familjare për një kompensim minimali – sa për mbijetesë.

Hapësirat publike shumëfunksionale tashmë kishin rënë në hapësira monovalente.

Dy herë në javë kisha mësim me studentet e Arkitekturës në Prishtinë. Nisesha herët në mëngjes. Çdo nisje ishte e veçantë, sepse askush nuk mund ta parashikonte si do të shkonte udhëtimi, si do të përfundonte dhe a do të përfundojë në destinacionin e synuar. Gjatë këtij udhëtimi, së paku pesë herë i nënshtroheshim kontrolleve policore. Maltretimet ishin nga më të ndryshmet dhe ushtroheshin tek të gjithë ne, pa marrë parasysh moshën dhe gjininë, meqë për “ata” ne e kishim “gradën e terroristit”.

Fakulteti i Arkitekturës ishte në një shtëpi dykatëshe dhe në disa objekte përcjellëse për rreth. Te këto objekte, ne dhe studentët e endnim qilimin arsimor të rezistencës paqësore kundër të keqes…