Nga: Simon Heffer / The Daily Telegraph
Përkthimi: Telegrafi.com
Libri mbresëlënës i Anne Sebbas për gratë që krijuan një orkestër në Aushvic [Orkestra e grave të Aushvicit / The Women’s Orchestra of Auschwitz] mban nëntitullin Një histori mbijetese; dhe, paradoksalisht, ky ishte problemi për shumë nga ato që interpretonin në të. Ato nuk u dërguan në dhomat e gazit, sipas tekave të autoriteteve të kampit; talenti i tyre muzikor i bënte të dobishme për nazistët dhe, në shumicën e rasteve, kjo i shpëtoi nga vdekja.
Disa ndienin fajin pse mbijetuan, por për të tjerat, vullneti për të jetuar mbizotëroi mbi gjithçka tjetër. Të gjitha ato duket se u prekën nga mënyra shfrytëzuese në të cilën orkestrat e kampit (pasi kishte edhe një orkestër burrash) ishin përdorur; dhe, shumë të burgosura të tjera nuk mund ta pajtoheshin me atë që këto muzikante bënin për t’iu nënshtruar urdhrave të robëruesve.
Lexo po ashtu: Arratisja përmes përsosmërisë: Muzika shpëtoi jetën e çelistes adoleshente në Aushvic
Orkestra kishte tri detyra kryesore. E para ishte të interpretonte marshet teksa skllevërit e punës largoheshin nga kampi në mëngjes dhe kur ktheheshin në mbrëmje - të rraskapitur dhe ndonjëherë duke mbajtur trupat e shokëve që kishin vdekur atë ditë. E dyta ishte të bënin muzikë kur transportet e të burgosurve, kryesisht hebrenj dhe shumica e tyre të destinuar për ekzekutim të menjëhershëm, mbërrinin me vagonë bagëtish në rampën e zbarkimit. Gjatë procesit të përzgjedhjes për punë të detyruar ose vdekje, orkestrat bënin muzikë - një manovër cinike e SS-it për t’i shtyrë të dënuarit të besonin se po mbërrinin në një vend ku kishte muzikë dhe se gjërat nuk mund të ishin aq të këqija. Ky moment ishte veçanërisht i tmerrshëm për muzikantet.
Detyra e tretë kishte të bënte koncerte dhe recitale private për rojat që pëlqenin muzikën, të cilët, megjithëse punonin në një ambient mizorie dhe shthurjeje ekstreme, pëlqenin të pozonin si konsumatorë të civilizuar të kulturës (ose, për disa prej tyre, ndoshta ishte një shpërqendrim nga tmerret që ndodhnin përreth). Dr. Mengele, në kohën kur nuk eksperimentonte mbi gratë shtatzëna, shijonte një duet operistik, ndërsa Rudolf Höss, komandanti i kampit, preferonte një arie nga Zonja Baterflaj, përpara se të shkonte të përzgjidhte viktimat e radhës. Të dielave në mbrëmje, orkestra luante deri në tri orë për SS-in. Kjo i neveriste muzikantet, por fakti që ishin të dobishme ishte e vetmja gjë që i mbante gjallë.
Orkestra nuk përbëhej vetëm nga gratë hebreje. Disa polake ishin pjesë e saj dhe, më vonë, u shtuan edhe gratë ruse të kapura si robëresha lufte. Në fakt, për një pjesë të madhe të ekzistencës së saj, orkestra u drejtua nga Alma Rosé, një violiniste austriake që kishte bërë turne në Evropë dhe kishte një reputacion ndërkombëtar. Rosé ishte nën presion të vazhdueshëm për të mbajtur numrin e hebrenjve në orkestër sa më të ulët. Ajo është një nga heroinat kryesore të këtij libri. Rosé ishte mbesa e Gustav Mahlerit dhe fama e saj bëri që, kur mbërriti në kamp, të pritej me mirëseardhje nga rojet dhe të vihej në krye të orkestrës. Ajo përdori aftësitë e saj të jashtëzakonshme muzikore jo vetëm për të ngritur nivelin artistik të interpretimit, por edhe për të trajnuar anëtaret e orkestrës deri në atë pikë sa vendet e tyre të ishin të sigurta dhe të mos rrezikonin të largoheshin nga grupi e të dërgoheshin drejt vdekjes.
Për ta arritur këtë, ajo shpesh përdorte fjalë të ashpra dhe ndonjëherë edhe i godiste ato që mendonte se nuk po përpiqeshin mjaftueshëm - jo sepse ishte mizore si rojtaret, por sepse ishte e dëshpëruar për t'ua shpëtuar jetën. Përfundimisht, stresi u bë i padurueshëm për të. Ajo vdiq në prill të vitit 1944, jo e vrarë drejtpërdrejt, por nga një formë helmimi, ndoshta botulizmi. Sebba përmend gjithashtu se disa mendonin se ajo mund të kishte kryer vetëvrasje, ose se një e burgosur xheloze mund ta kishte helmuar (Rosé dhe të gjitha muzikantet kishin privilegje sa i përket veshjeve, ushqimit dhe strehimit, por ajo kishte më shumë se të tjerat, dhe disa mendonin se ajo po i bënte vetes vend pranë rojeve).
Në muajt pas vdekjes së saj, u bë e vështirë të mbahej orkestra e bashkuar, pasi nuk kishte askënd tjetër me disiplinën dhe talentin e saj muzikor. Megjithatë, ndërsa rusët avanconin dhe disfata gjermane po bëhej e pashmangshme, kjo çështje pushoi së qeni e rëndësishme. Në tetor të vitit 1944, gratë hebreje të orkestrës u dërguan në kampin e përqendrimit Belsen; të tjerat u larguan pak përpara se rusët të arrinin në kamp në janar të vitit 1945, duke u dërguar në Ravensbruk dhe burgje të tjera në Gjermani. Pavarësisht kushteve të tmerrshme dhe sëmundjeve të përhapura në Belsen, si dhe "marshimeve të vdekjes" gjatë dimrit për t'u kthyer në Gjermani, shumë nga anëtaret e orkestrës arritën të mbijetonin. Sebba rrëfen historinë e jetës së tyre pas luftës; disa fituan jetesën përmes muzikës, disa nuk prekën kurrë më instrumentet e veta, dhe disa të tjera nuk mundën as të dëgjonin muzikë për vite me radhë.
Ndër dëshmitë e shumta të publikuara mbi Aushvicin, ka pasur disa libra dhe dokumentarë për orkestrën. Jo vetëm që Sebba duket se i ka lexuar shumicën e tyre - qoftë të botuar apo të pabotuar - dhe ka parë ose dëgjuar materialet e regjistruara, por ajo gjithashtu arriti të intervistojë dy të mbijetuarat e fundit: Hilde Grünbaum, e cila vdiq në vitin 2024, pak pas 100-vjetorit të saj, dhe Anita Wallfisch, violonçelistja e shquar që bashkëthemeloi Orkestrën Kamertale të Anglisë [English Chamber Orchestra] dhe që do të festojë 100-vjetorin e saj në korrik.
Sebba ka një mjeshtëri të jashtëzakonshme mbi detajet. Ajo përshkruan me të drejtë mizoritë e sadistëve, psikopatëve dhe barbarëve që Aushvici dukej se tërhiqte si një magnet; por gjithashtu sjell në pah qëndresën dhe guximin e një grupi grash që refuzuan të mposhteshin nga e keqja dhe përdorën muzikën për të shpëtuar jetën. /Telegrafi/
