Viti 1919: Konferenca e padrejtësive

Cilat janë ngjarjet që kanë shënuar shqiptarët dhe botën në vitin 1919?

Bota ishte në paqe në brishtë, ndërsa po futej në padrejtësi të rrezikshme.

Më 18 janar 1919 nis Konferenca e Paqes në Paris, në të cilën marrin pjesë 32 shtete. Shqipërisë iu mohua pjesëmarrja zyrtare. Kjo konferencë i mbaron punimet më 21 janar 1920. Gjithçka aty u bë ashtu siç donin pesë fuqitë e mëdha: Britania e Madhe, Franca, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Italia dhe Japonia. Përfaqësuesit e këtyre shteteve që takohen 145 herë, vendosin për fatin e gjithë popujve të botës.

E arritura më e madhe e Konferencës është cilësuar nënshkrimi i Traktatit të Versajës më 28 qershor 1919, që kinse i dha fund luftës mes Gjermanisë dhe shteteve të Aleancës. Ky Traktat ishte barrë e rëndë për Gjermaninë që detyrohet të paguajë miliarda dollarë reparacione të luftës. Por, për këtë nuk u pyetën, madje as kur ia morën kolonitë në Afrikë, Azi dhe Paqësor, si dhe 13 për qind të territorit që do t’i dhurohet Francës dhe Polonisë. Këto padrejtësi nuk do ta gjunjëzojnë kombin gjerman që shpejtë ia del të jetë fuqi ekonomike. Por, ato nxitën një luftë të re botërore që do të shpërthejë 20 vjet më vonë.

Pos Traktatit të Versajës, më 1919 nënshkruhen edhe katër traktate tjera që dënojnë shtetet e tjera të Boshtit Qendror: Perandorinë Osmane, Austrinë, Hungarinë dhe Bullgarinë. Në dëm të dy shteteve të fundit përfiton Serbia. Ajo përfiton sidomos në raport me shqiptarët, meqë mban territoret e pushtuara më 1912. Por, e kërkonte edhe veriun e Shqipërisë, e sidomos Shkodrën. Gjirokastrën dhe Korçën i donte Greqia. Ndërkaq, Italia e donte Vlorën me rrethinë.

Në Paris, më 1919, niset një delegacion i Qeverisë së Përkohshme të Durrësit, por aty do të jetë edhe një delegacion i kryesuar nga Esat Pasha në cilësinë e kryetarit të vetëshpallur të qeverisë shqiptare. Shqiptarët në Paris denjësisht përfaqësohen nga: Imzot Luigj Bumçi, Atë Gjergj Fishta, Turhan Pasha, Mithat Frashëri, Mustafa Kruja, Mehdi Frashëri, Luigj Gurakuqi, Mihal Turtulli, Lef Nosi, Mehmet Konica, Dhimitër Berati etj. Për të siguruar mbështetje të fuqive perëndimore, Bumçi dhe Fishta shkuan në Vatikan për ta takuar Papa Benediktin XV. Për këta dy, “Paris-Midi” më 16 mars 1919 ka shkruar: “Këta dy delegatë të rinj, që gjatë audiencës së Papës, në Romë, morën miratimin e Atit të Shenjtë, afirmojnë në këtë Konferencë bashkimin e ngushtë të krishterëve në Shqipëri me myslimanët në lidhje me kërkesat e tyre kombëtare”. E njëjta ditore, më 7 mars 1919 ka shkruar se delegacioni shqiptar kërkon që Shtetet e Bashkuara të Amerikës të marrin dhe administrojnë për një vit Çamërinë dhe tokat shqiptare të aneksuara nga Mali i Zi dhe Serbia. Shqiptarët do të pajtoheshin që i njëjti mandat t’u jepej trupave amerikane për Epirin e Veriut, i cili i përket shtetit shqiptar, por që pretendohet nga Greqia. Mandati amerikan do të përfundonte pas dy vitesh, ndërsa banorët do të përcaktoheshin me plebishit për fatin e tyre.

Kur është fjala te Kongresi i Durrësit, duhet cekur se aty shprehej ruajtja e pavarësisë, tërësia tokësore e shtetit shqiptar dhe rishikimi i kufijve të vitit 1913. Kongresi i zhvilloi punimet më 25-27 dhjetor 1918. Në të morën pjesë 53 delegatë. Nuk duhet harruar se në fund të vitit 1918, Shqipëria ishte ende e pushtuar nga shtetet fituese, ushtritë e të cilave nuk largoheshin nga tokat shqiptare edhe pse kishte mbaruar Lufta e Parë Botërore. Pas disfatës së Austro-Hungarisë, shpresat më të mëdha shqiptarët atë kohë i kishin tek Italia e cila insistonte që të mos formohej një Qeveri po një Këshill ose Komitet Kombëtar. Delegatët vinin nga pjesa më e madhe e vendit. Por, nuk merrnin pjesë ata nga qyteti i Vlorës, sepse autoritetet italiane kishin marrë udhëzime nga Roma që të mos njiheshin delegatët e atij qyteti. Në Kongres mungonin edhe përfaqësuesit e pjesës nën pushtimin serb, si nga Peshkopia e Luma, dhe as ata që ishin nën pushtimin francez, si nga qyteti i Korçës. Kështu e pasqyron këtë ngjarje gazeta “Agimi”: “Në kongres arritën të bënin propozime dhe të merrnin fjalën edhe njerëz të cilët nuk figuronin në listën e personave që kishin mandatin e të deleguarit”. Megjithatë, Kongresi u shpreh për formimin e Qeverisë së përkohshme me 14 anëtarë, edhe pse ishte vendim sfidues kundrejt diplomacisë së Romës.

Fatkeqësisht, një patriot dhe intelektual si Bumçi – që ishte edhe delegat i Kongresit të Durrësit dhe ministër pa portofol në Qeverinë e Turhan Pashës që del nga ai Kongres – i cili kishte lobuar kudo për shtet në baza etnike, pra për kthimin e tokave të pushtuara, vdesë më 1945 nën torturat mizore të regjimit komunist të Enver Hoxhës.

Pra, më 1919, Shqipëria e cunguar rrezikonte ndarjen tjetër apo edhe zhbërjen. Fati deshi që presidenti amerikan Woodrow Wilson insistoi në parimin e vetëvendosjes së popujve, me çka përmbyten vendimet që janë marrë më 1915 gjatë Traktatit të Fshehtë të Londrës (mbrohen kufijtë e përcaktuar më 1913 në Konferencën e Londrës). Një vit më vonë, Shqipëria bëhet anëtare e Ligës së Kombeve që po ashtu është jetë produkt i Konferencës së Paqes në Parisë. Në këtë qëndrim pozitiv të palës amerikane, rol me rëndësi ka luajtur mërgata shqiptare në ShBA me në krye Fan Nolin dhe Faik Konicën. Gjatë ceremonisë së festimeve për Ditën e Pavarësisë së Amerikës, më 4 korrik 1918, Noli madje arriti të takonte presidentin Wilson i cili thuhet të ketë thënë: “Do ta kem një zë në Konferencën e Paqes dhe do ta përdor këtë zë edhe në emër të Shqipërisë”.

Delegacioni shqiptar në Paris dëshmoi se shqiptarët karakterizohen nga toleranca fetare. Këtë e ka thënë edhe komandanti i Forcave Ushtarake Italiane në Shqipëri, Settimio Piacentini, i cili më 26 maj 1919 ka shkruar: “…Populli shqiptar nuk përfaqëson akoma sot një bllok të unifikuar kombëtar. Në përgjithësi, thuhet se është i ndarë kryesisht për shkak të fesë. Por, kjo nuk është plotësisht e saktë… Në Shqipërinë jugore, myslimani memorizon vuajtjet dhe masakrat e bëra nga grekët, nuk e urren ortodoksin, por urren grekun… Në Shqipërinë e Mesme, myslimanët dhe katolikët, pavarësisht se jetojnë në grupe të ndara, nuk janë armiqësorë mes tyre; ndërkohë që mes katolikëve, disa prej të cilëve i takojnë pjesëve malore në veri, ekziston smirë e hakmarrje e pamëshirshme. Arsyeja esenciale për të cilën populli shqiptar akoma nuk ka konstituuar sot një bllok unik kombëtar, nuk duhet kërkuar pra në religjionet, por tek historia…”!

Më 1919 Vlora ishte nën kontrollin italian. Ata do të dëbohen një vit më vonë nga aty.

Më 1919 nis Lufta Civile në Rusi, lufta mes Polonisë dhe BRSS-së, dhe Lufta e Pavarësisë së Turqisë me në krye Mustafa Kemal Ataturkun. Në Gjermani formohet Partia e Punëtorëve Gjermanë që do të jetë paraardhëse e Partisë Naziste. Këtë vit, si anëtar i asaj partie do të dalë në skenë shkaktari i Luftës së Dytë Botërore, Adolf Hitler.

Lëvizjet komuniste marrin hov në shumë shtete të Evropës, sidomos në Gjermani dhe në Hungari. Nga këto lëvizje shndërrohen në legjenda të botës komuniste – Rosa Luxemburgu, Karl Liebknechti dhe Bela Kuni.

Po më 1919, italiani Gabriele D’Annunzio marshon në Fiume (Rijekë). Si kundërshtar i Traktatit të Versajës që lejoi që shumë toka të huaja t’i takonin Mbretërisë së Jugosllavisë, ai e kundërshtoi aneksimin e Rijekës me shumicë italiane dhe e shpalli Regjencën Italiane të Karnaros (më vonë Shtetin e Pavarur të Fiumes/Rijekës), që pos si entitet politik ishte edhe një eksperiment kulturor. Një vit më vonë, D’Annunzio i përgjigjet pozitivisht kërkesës së Hasan Prishtinës për të dërguar armë për shqiptarët e Kosovës, por ky plan sabotohet nga Qeveria që del pas Kongresit të Lushnjës më 1920.

Nga shkencëtari anglez Arthur Eddingtoni, më 1919 vërtetohet Teoria e Përgjithshme e Relativitetit e Albert Einsteinit. Ndërkaq, në Gjermaninë e shkatërruar nis një nga lëvizjet më të rëndësishme të arkitekturës dhe dizajnit – Bauhaus.

Më 1919 lindi kryeministri i Italisë, Giulio Andreotti, kryeministri i Greqisë, Andreas Papandreou, shahu i Iranit, Mohammad Reza Pahlavi, këngëtari Nat King Cole dhe producenti që e shndërron Bekim Fehmiun në yll botëror – Dino De Laurentiis. Më 1919, vdesin: presidenti i 26-të amerikan, Theodore Roosevelt, dhe kryeministri i parë i Shqipërisë, Ismail Qemali. /Telegrafi/