Udhërrëfyes për Çehovin: Lehtësia e prozës që depërtoi në shpirtin rus

Ai ishte një vjeç kur u çliruan bujkrobërit në vitin 1861 (gjyshi i tij ishte një prej tyre), nëntë vjeç kur Tolstoy publikoi “Luftën dhe Paqen”, dhe 16 vjeç kur babai i tij tiran, shitës ushqimesh, falimentoi dhe u largua nga shtëpia e tyre modeste në Rusinë jugore. Në moshën 19-vjeçare, Anton Çehov (Anton Chekhov) u zhvendos në Moskë, ku u trajnua si doktor dhe shkruante histori komike për para. Në moshën 24-vjeçare, shfaqi shenja të turbekulozit; në moshën 26-vjeçare, një kritik me ndikim i kërkoi ta merrte talentin e tij seriozisht; kur ishte 28, publikoi historinë e tij të parë të rëndësishme, “Stepe”. Kur mbushi 44 vjeç, kishte vdekur.

Çehovi dramaturg shkroi një duzinë me vepra, duke kulmuar në katër kryevepra: “Pulëbardha”, “Xhaxha Vanja”, “Tri motrat” dhe “Orkada e Qershive”. Çehovi prozator shkroi 600 tregime, duke variuar nga skeçe dyfaqëshe deri tek novelat prej 100 faqesh që përdornin një kanavacë shumë më të gjerë sesa vetë rrëfenja, që shkonin më thellë në mendjen individuale dhe shfaqnin një kapje vizionare të peizazhit rus.

Nga jeta fshatare plot zhul dhe xhentilesa gri e provincave (“kaq pa ngjarje dhe monotone, e megjithatë kaq trazuese”) deri tek antikat e lodhshme midis shampanjës dhe shandanëve të Shën Petërsburgut, Rusia e Çehovit është keqfunksionale. Proza e tij e shpejtë e transparente udhëton mirë, dhe jo për shkak se ai lë shumë pa thënë. Dy nga kritikët e tij më të përafruar, V.S. Pritchett dhe Janet Malcolm, nuk e lexuan kurrë në rusisht.

Vendimi më kyç në veprën e Çehovit është kthimi i syrit të tij diagnostikues nga simptomat mjekësore tek ato psikologjike. Bujkrobërit mund të ishin çliruar, por teket nervore, ankthet, marramendja dhe pagjumësia shfaqin personazhe të panumërt që janë të bllokuar, të fëlliqur në baltë apo të burgosur. “Arti i skllavërimit po ashtu është duke u stërholluar” (“Jeta ime”). Ankthi i izolimit ndërtohet me motive të forta të brendshme, përpirëse dhe hungëritëse, episode të papritura dhe shpërthime shprehëse.

Pikat e forta: Përplasja tragjikomike midis botëve të brendshme dhe rrethanave të jashtme. Gjendjet mendore nuk janë të qëndrueshme. Perceptimet e personazheve ndryshojnë: “Por, përndryshe, ato ishin vetëm mendime” (“Gruaja Ime”). Ato zëvendësojnë njëra-tjetrën. Ata ëndërrojnë se gjenden diku tjetër. Kamerierja shtatzënë dëshiron që klienti i saj të largohet. E fejuara kupton se ajo nuk e do të përbetuarin e saj. Doktori godet rendin e tij. “Çdo gjë që ishte thelbësore… fshihej nga njerëzit e tjerë” (Zonja dhe Qenushi)

Rregullat e arta: 1. “Mos më thuaj se Hëna shkëlqen, më trego në shkëndijën e dritës mbi xhamin e thyer”; 2. “Kur kërkon ta bësh lexuesin të ndjejë keqardhje, përpiqu të jesh pak më i ftohtë”; 3. “Shkurto, shkurto!”.

Truket e preferuara: 1. Një personazh ndërmerr një udhëtim dhe ka një udhëtim tjetër brenda atij udhëtimi; 2. Një ngjarje me rëndësi të jashtëzakonshme për një person do të thotë pothuajse asgjë për dikë tjetër: “Ajo ishte e mërzitur që të tjerët nuk shihnin asgjë speciale në të”; (Tre vjetët); 3. Rreshtat e fundit, për të cilat Çehovi kishte gjithnjë vështirësi të mëdha, e ndryshojnë perspektivën e lexuesit: “Nisi të rigojë shi” (Dueli).

Modelet: Një djalë kori në Taganrog, Çehovi u bë ateist po mbeti i përfshirë në ritualet e kishës ortodokse ruse. Nga Bibla ai përthithi thjeshtësinë ngatërruese, një dhuratë për mosveprimin dhe rezonancën e zhdrejtë.

Fjalitë tipike: “Edhe në mot të ngrohtë, ai vishte galloshe” (Vrasja). /Përgatiti: Juli Prifti/tesheshi.com/