Tragjedia e modeles më të njohur në art

Nga: Lucinda Hawksley
Përktheu: Telegrafi.com

Në dimrin 1849-1850, artistët Dante Gabriel Rossetti dhe William Holman Hunt po pikturonin së bashku, kur në studio futet shoku i tyre Walter Howell Deverell. Vizitori njoftoi i ngazëllyer: “Miqtë e mi, nuk mund të besoni se çfarë krijese të bukur kam gjetur… Ajo është si një mbretëreshë… shumë e gjatë.” Me këto fjalë, bukuria e pangjashme e Elizabeth Siddalit nisi të bëjë histori.

Pak njerëz sot e mbajnë mend artistin Deverell – i cili vdiq nga sëmundja e veshkave në moshën 27-vjeçare – por ai ishte anëtar i rëndësishëm i grupit të artistëve dhe shkrimtarëve që silleshin rreth Vëllazërisë Para-Rafaelite të formuar në ato vite. Kjo shoqëri e fshehtë e shtatë të rinjve u themelua më 1848 nga Rossetti, Holman Hunt dhe John Everett Millais – studentë në Akademinë Mbretërore të Londrës. Siç theksohet në ekspozitën e Galerisë Kombëtare të Portretit, “Motrat Para-Rafaelite”, lëvizja Para-Rafaelite gjithashtu përfshiu modelet, artistet dhe femrat shkrimtare. ‘Lizzie’ Siddal nisi si modele, pastaj mësoi të pikturonte, dhe gjithashtu shkroi poezi.

Në kohën e deklarimit të Deverellit, Siddali punonte në një dyqan rrobash afër Sheshit “Leicester” në Londrën qendrore. Punoi me orë të tëra në kushte të vështira, për çka familja shqetësohej për shëndetin e saj të ndjeshëm. Ndoshta kjo ishte arsyeja se pse nëna e saj merr vendimin befasues për ta lejuar vajzën që të punojë si modele artistësh – që merrej si diçka e turpshme, madje si sinonim i prostitucionit. Deverelli nuk guxoi t’i afrohej nënës së saj. Prandaj, e dërgoi nënën e tij të nderuar, me karrocën e madhe, për të folur për financat. Zonjës Siddal i la përshtypje mbërritja e karrocës në shtëpinë e saj modeste në Rrugën e Vjetër të Kentit.

Lexo po ashtu Elizabeth Siddall, muza fatkeqe e piktorëve

Fillimisht, Siddali nisi të punonte me gjysmë orari si modele, dhe me gjysmë orari në një shitore kapelash. Pasi Deverelli e pikturoi si Viola në “Natën e Dymbëdhjetë”, Holman Hunt e pikturoi te “Familja e konvertuar britanike që strehon priftin e krishterë nga persekutimi i druidëve” (1850), dhe si Silvia te “Valentini shpëton Silvinë nga Proteusi” (1850-51). Ajo modeloi për Rossettin për herë të parë më 1850, për një nga pikturat e tij më pak të njohura, “Rossovestita”. Sipas mentorit të tij Jon Ruskin, gjatë marrëdhënies së tyre të ardhshme, Rossetti e pikturoi dhe vizatoi Siddalin me mijëra herë.

Edhe pse pamja shtathedhur e Lizzie Siddalit, tiparet thatanike dhe flokët e ndritshme ngjyrë bakri, sot merren si shenja të bukurisë, në vitet 1850 të qënët e hollë nuk konsiderohej seksualisht tërheqëse, ndërsa flokët e kuqe përshkruheshin nga një gazetare si “vetëvrasje sociale”. Përmes punës së saj të modelimit dhe suksesit të pikturave në të cilat shfaqej, Lizzie ndihmoi në ndryshimin e opinionit publik për bukurinë.

Brenda disa viteve, Lizzie fitoi mjaft sa për të lënë dyqanin e kapelave. Ndërsa, fytyra e saj u bë e famshme si modele për pikturën e famshme të Millaisit, “Ofelia” (1851-1852). Artistët tjerë vraponin për ta pikturuar, por Rossetti – atëherë e njohur si i dashuri i saj – u bë xheloz dhe i kërkoi që të modelonte vetëm për të. Charles Allston Collins (vëllai i vogël i Wilkie Collinsit) mban mend se i kërkoi Siddalit të pozojë për të, porse e merr një refuzim të “akullt”.

Historia e dashurisë mes Siddalit dhe Rossettit është si e një skenari të një filmi për adoleshentë: për 10 vjet ishin “të fejuar”, por Rossetti nuk pranoi ta caktonte datën e dasmës. As nuk ishte e lehtë të jetoje me të: Siddal ishte e varur nga ilaçi Laudanum, ndërsa Rossetti ishte jobesnik.

Më 1854 nis karriera e Siddalit si artiste. Rossetti po e mësonte dhe kur Ruskini pa punën e saj, e shpalli “gjeni”. Pikturat e saj shpesh përqesheshin nga kritikët e artit, por Siddal veçse kishte filluar të mësonte kur burrat e rrethit të saj kishin shumë vite në zanatin e tyre e nën tutelën e ekspertëve. Përparimi i saj – çuditërisht i shpejtë – tregon se pse Ruskini kishte interes për të. Ai ia dha asaj një pagë vjetore prej 150 funtash, që t’ia mundësonte pikturimin. Nga puna e saj me orar të plotë në dyqanin e kapelave kishte fituar 24 funte në vit.

Lexo po ashtu Njeriu më i jashtëzakonshëm në 200 vjet?

Më 1857 ajo ishte e vetmja femër në Ekspozitën e Para-Rafaelitëve në Londër, kur një nga pikturat e saj, “Klerk Sanders” (1857), u ble nga një koleksionist me ndikim në ShBA, Charles Eliot Norton. Pas pak, Siddal – shëndeti i së cilës u përkeqësua për ca kohë – hoqi dorë nga pensioni që ia jepte Ruskini. Rossetti dhe Ruskini kishin kontrolluar jetën e saj dhe ajo donte të ikte nga kjo. Me kursimet e saj, merr një nga motrat e shkon në qytetin e banjave Matlok në Derbishajr. Pastaj, në vend që të kthehej në Londër, udhëtoi për në Shefild, në vendlindjen e babait të saj, për të qëndruar te kushërinjtë. Siddal shpejt u zhvendos në një shtëpi dhe u regjistrua në Shkollën e Artit “Sheffield”, e përcaktuar të bëhej artiste me forcat e saj.

Për ta vizituar, Rossetti bëri udhëtime të herëpashershme, por letrat nga miqtë në Londër zbuluan lidhjet e tij me gra të tjera, ndaj marrëdhënia e tyre përfundoi në mes të vitit 1858. Mbetet mister pjesa më e madhe e asaj që i ndodhi në jetën e saj gjatë dy viteve të ardhshme. Pastaj, në pranverën e vitit 1860, u sëmur rëndë. Familja e saj e kontaktoi Ruskinin dhe ai i tha Rossettit i cili nxitoi të ishte pranë saj. Siddali ishte shpërngulur në qytetin Hastings, një vend i njohur për invalidët që rikuperoheshin. Rossetti mbërriti me një licencë martese dhe, sapo ajo bëri më mirë, u martuan.

Ata e kaluan një muaj të zgjatur mjalti në Paris, nga ku u kthyen me një çift qensh rrugësh që i kishin adoptuar si kafshë shtëpiake. Lizzie e kuptoi se ishte shtatzënë dhe Rossetti me kënaqësi e pikturoi dhe vizatoi, përfshirë të famshmen “Mbretëresha e zemrës” (1860). Ajo ishte e kënaqur me perspektivën e mëmësisë, por në mënyrë tragjike ishte e varur nga Laudanumi. Ndoshta kjo ishte arsyeja se pse më 2 maj 1861 e lindi një vajzë të vdekur. Ajo kurrë nuk e merr veten nga depresioni që e kaptoi pas kësaj. Martesa e tyre vuante dhe ajo ishte e bindur se Rossetti po e tradhtonte – megjithëse miqtë e tij insistonin se ai ishte besnik gjatë martesës.

Në mbrëmjen e 10 shkurtit 1862, çifti Rossetti del për darkë me poetin Algernon Charles Swinburne. Pasi u kthyen në shtëpi, Rossetti shkoi të jepte mësim në orët e natës në Kolegjin e Klasës Punëtore. Para se të largohej pa që Lizzie u shtri në shtrat – e kishte marrë dozën e saj të zakonshme të Laudanumit, por kishte mbetur edhe gjysmë shishe. Kur u kthye nga puna, shishja ishte bosh. Lizzie ishte në gjumë aq të thellë sa nuk ishte në gjendje ta zgjonte. Ajo ia kishte lënë një letër. Duke i kërkuar qiradhënëses që ta thirrtë një mjek, Rossetti e fshehu letrën inkriminuese. Përkundër përpjekjeve të katër mjekëve, Lizzie Rossetti vdiq në orët e para të 11 shkurtit 1862. Me këshillën e mikut të tyre, Ford Madox Brown, Rossetti e dogji letrën e saj. Kjo u bë që vdekja të mos shpallet si vetëvrasje se ashtu i mohohej varrimi i krishterë. Në kohën e vdekjes së saj, Lizzie ishte sërish shtatzënë. Ndoshta kishte frikë se fëmija i saj nuk lëvizte e ajo nuk do të mund të përballonte një lindje të dytë me foshnje të vdekur.

Lexo po ashtu Muzat artiste

Historia e saj nuk mbaron me vdekjen. Për shkak të një ngjarje makabre, u bë figurë e kultit gotik. Rossetti e vendosi në arkivolin e gruas së tij kopjen e vetme të poezive që kishte shkruar. Shtatë vjet më vonë, donte t’i merrte sërish. Në fshehtësi të madhe, një natë vjeshte të vitit 1869, arkivoli u zhvarros. Rossetti, i cili tani konsiderohej “i çmendur” nga disa të njohur të tij, nuk ishte i pranishëm. I gjithë operacioni u krye nga miku i tij dhe agjenti i vetëshpallur Charles Augustus Howell – një fjalaman pompoz. Në varreza nuk kishte drita, kështu që u ndez një zjarr i madh.

Howell më pas i tha Rossettit se kur u hap arkivoli, trupi i gruas së tij ishte ruajtur për bukuri. Nuk ishte skelet, insistonte në gënjeshtër, por e bukur siç kishte qenë në jetë, dhe se flokët e saj ishin rritur për të mbushur arkivolin me një shkëlqim bakri, që bënte dritë nën flakën e zjarrit. Trillimi i Howellit është miti i bukurisë mbizotëruese të supermodeles së parë, madje edhe në vdekje, dhe është një mit që edhe sot e kësaj dite shumë njerëz nga e gjithë bota e besojnë e i bënë të thonë se Lizzie është e pavdekshme.

Një dedikim më pak fantastik për Lizzie Siddalin u shkrua disa dekada më vonë, nga një ish-kolege studente në Shkollën e Artit në Shefild. Ajo shkroi në një gazetë lokale, duke u identifikuar si “AS”: “Ishte një njohje e vogël me të, por që la përshtypje të përjetshme në kujtesën time.”

Lizzie Siddal vdiq në moshën 32 vjeçe, por emri i saj ende jehon. Poezitë që merr burri u publikuan me vlerësim të madh, megjithëse historia e marrjes së tyre u ruajt me kujdes. /Telegrafi/