A është ky fundi i Azerbajxhanit?

Kur kryeministri armen Nikol Pashinyan pranoi një armëpushim në 10 nëntor 2020, presidenti i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, kishte arsye të ndjehej triumfues. Ai përmbysi humbjet territoriale të pësuara nga babai i tij, ish-presidenti i Azerbajxhanit, në fund të luftës së parë të Nagoro-Karabakut. Ai kishte filtruar me sukses me Shtetet e Bashkuara, duke u zotuar në diplomaci në këmbim të parave dhe ndihmës ushtarake vetëm për të filluar më pas një sulm të befasishëm për të arritur ushtarakisht shumë më tepër sesa mund të kishte diplomatikisht. Ai gjithashtu çimentoi fuqinë e tij: Duke u shndërruar në një aleat të domosdoshëm për presidentin turk Recep Tayip Erdogan dhe presidentin rus Vladimir Putin, ai mund të llogarisë se ata do të ruajnë fuqinë e tij në Azerbajxhan nëse do të ketë ndonjë trazirë të rëndësishme, aq sa Putini nuk ka kursyer asnjë përpjekje për të mbrojtur interesat ruse duke mbështetur presidentin sirian Bashar al-Assad.

Armenia humbi luftën dhe Aliyev fitoi. Por, Azerbajxhani gjithashtu humbi. Flamujt e Azerbajxhanit mund të valëviten mbi Shusha, i njohur gjithashtu midis armenëve si Shushi dhe Kalbajar, por fitorja e Aliyevit vjen në kurriz të pavarësisë së Azerbajxhanit. Në mënyrë që të forcojë fuqinë personale dhe garancinë e mundshme që gruaja dhe djali i tij do të pasojnë atë, Aliyev ka shitur sovranitetin e Azerbajxhanit.

Trupat ruse tani janë në Azerbajxhan. Si në teori ashtu edhe në realitet, ata po zbatojnë një armëpushim midis Azerbajxhanit dhe Armenisë, por rivendosja e forcave ruse në rajon ka qenë gjithashtu qëllimi i gjatë i Putinit pasi hap pas hapi ai duket se do të kthejë të gjitha ish-shtetet Sovjetike në vendin e tij. Ndoshta Aliyevi ndihej i sigurt duke pranuar trupat ruse sepse ato forcuan fitimet që ai dhe forcat turke arritën gjatë luftës.

Turqit, gjithashtu, nuk ka gjasa të largohen nga Azerbajxhani. Qëllimi i luftës së Azerbajxhanit ishte Nagoro-Karabaku dhe rrethet azeriane përreth, të cilat Armenia kishte marrë në luftën 1988-1994. Por, motivimi i Turqisë ishte i ndryshëm. Erdogani dhe drejtuesit intelektualë të ushtrisë si Dogu Perinçek, kanë përqafuar prej kohësh ambiciet pan-turke për të lidhur Turqinë nga ana kulturore, ekonomike dhe politike me Azerbajxhanin dhe shtetet turke të Azisë Qendrore. Duke udhëtuar nga Aeroporti “Esenboga” i Ankarasë në qytet, vizitorët kalojnë një mural buzë rrugës të zbukuruar me flamuj të republikave turke nga Azerbajxhani në Turkestanin Lindor, siç e quajnë ujgurët kinezë pro pavarësisë. Armenia, megjithatë, është një pengesë për ambiciet e mëdha të Erdoganit pasi ajo (dhe Gjeorgjia) fizikisht e ndajnë Turqinë nga republikat turke. Marrëveshja e armëpushimit jo vetëm që raportohet se i dha Turqisë një korridor përmes territorit armen (megjithëse mekanizmat e asaj rruge mbeten të paqartë), por Turqia gjithashtu do të dërgojë trupa në një qendër të përbashkët monitorimi turko-ruse. Forcat speciale turke janë në Baku dhe avionët turq F-16 mbeten të vendosur në bazat e Azerbajxhanit. Aliyevi mund ta shikojë Erdoganin si një mik, por Erdogani e sheh Aliyevin si mjetin për një qëllim.

Në fund janë mercenarët sirianë. Turqia lehtësoi transportin e tyre në Azerbajxhan dhe Aliyevi mirëpriti kontributin e tyre. Tani, megjithatë, nuk ka gjasa që Aliyevi të ketë aftësinë për të detyruar daljen e tyre, edhe nëse ai dëshironte ta bënte këtë. Ashtu si Turqia ishte në gjendje të drejtojë zjarrin e mercenarëve kundër armenëve, ata mund t’i shfrytëzonin ato me lehtësi për të shënjestruar çdo azerbajxhanas që kundërshton qëllimet e Turqisë.

Azerbajxhani fillimisht fitoi pavarësinë në 1918, por kjo zgjati vetëm njëzet e tre muaj ndërsa forcat ruse u zhvendosën në territorin e pasur me naftë të Azerbajxhanit. Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik i dha Azerbajxhanit një shans të dytë. Këshilli i Lartë i Republikës Socialiste Sovjetike të Azerbajxhanit shpalli pavarësinë më 18 tetor 1991, një lëvizje e konfirmuar më pas nga referendumi. Ndërsa kjo periudhë e pavarësisë ka zgjatur shumë më gjatë, rezultati përfundimtar është i njëjtë: trupat e huaja në territorin azerbajxhan duke iu përgjigjur jo Bakus, por më tepër Kremlinit dhe Ak Sarajit. Azerbajxhanasit mund të festojnë 10 nëntorin si datën e fitores së tyre mbi Armeninë në Luftën e Nagorno-Karabakut në vitin 2020, por kur ditët e kremtuara të kremtimit tërhiqen, ata thjesht mund ta kuptojnë se kjo shënon fillimin e fundit të pavarësisë së vërtetë azeriane dhe fillimin e vartësia e vendit ndaj suzerencës turke.

(Autori është studiues në Institutin Amerikan të Ndërmarrjeve dhe autor në National Interest)