Nga vinte rreziku i asgjësimit të kulturës verëtare: Një histori e shkurtër mbi ndalimin e alkoolit në Islam

Njeriu që pati një ndikim më të thellë në historinë e verës se çdo individ tjetër, lindi në atë që tani është Arabia Saudite, shumë larg nga çdo vresht, rreth kohës kur Perandoria Romake po shpërbëhej: Muhamedi u rrit në një nga ato kulturat e Lindjes së Mesme, të cilat, që nga kohëra të lashta, e kanë vlerësuar me mirënjohje dhuratën e Perëndisë – Verën

Rexhep Kryeziu
Ekspert i vreshtarisë dhe verarisë, Zvicër

Verërat e Arabisë sigurisht nuk ishin veçanërisht aq të mira, por ato ishin ende një çështje e zakonshme për jetën e përditshme në Mekë, qofshin ato të kultivuara në shtëpi apo të importuara nga Siria, Iraku apo Jemeni, deri në shekullin e 6-të si një çështje e qartë për jetën e përditshme në Mekë.

Por vetëm dhjetë vjet pas vdekjes së Muhamedit në vitin 632, çdo verë u ndalua plotësisht jo vetëm nga e gjithë Arabia, por edhe nga të gjitha vendet që kishin dëgjuar fjalën e Profetit ose ishin pushtuar nga ushtritë e tij. Islami kishte zhvilluar një fuqi të tillë depërtuese sa që, përveç Arabisë, perandoria e tij tashmë përfshinte Egjiptin, Libinë, Palestinën, Sirinë, Mesopotaminë dhe Armeninë. 100 vjet më vonë, Afrika e Veriut, dhe në perëndim Spanja dhe Portugalia, Siçilia, Korsika, Sardenja dhe Kreta, dhe Azia perëndimore deri në Samarkand dhe Indus ishin nën sundimin e pasardhësve të tij, Kalifatit – së pari të Damaskut dhe më pas të Bagdadit.

Muhamedi nuk e shkroi vetë Kuranin. Kur kryeengjëlli Gabriel (Gjubrili) foli me të, Muhamedi ua përsëriti fjalët e tij nxënësve të tij, të cilët i promovuan në kujtim të tyre. Zbulimet e tij u shkruan më vonë, por jo në ndonjë rend të veçantë. Kur një version i autorizuar u përpilua rreth 15 vjet pas vdekjes së Profetit, ai përbëhej nga një grumbullim i palidhur me kuptime të diskutueshme. Megjithatë, ekziston një koleksion komentesh që bëjnë të mundur dallimin se cilat pjesë janë shpallje nga koha e Profetit në vendlindjen e tij në Mekë dhe cilat i përkasin periudhës së Hexhrës, pra tetë vjetëve që Muhamedi dhe dishepujt e tij jetuan në mërgim, në Medine, 300 milje në lindje përtej shkretëtirës. Pra, mësojmë se ndalimi i verës në Kuran erdhi si rezultat i një ndryshimi në opinion dhe në fund si një rrugëdalje në një situatë pafuqie.

Nga shekulli i VII kërcënohej një rrezik shumë më i madh: ngritja e Islamit.

U tha pas Profetit Muhamed se Muhamedi e ndaloi prodhimin dhe konsumimin e alkoolit. Rezultati ishte se kudo që Islami fitonte terren, birra nuk pihej më dhe vera nuk bëhej më. Nga fillimi i shekullit 8-të, kalorësit islamik kishin pushtuar pjesën më të madhe të Lindjes së Mesme, të gjithë Afrikën e Veriut përgjatë bregut të Mesdheut, Spanjën, Portugalinë dhe madje për pak kohë Francën jugperëndimore. Konsumimi i alkoolit u ndalua në vendet ku vera dikur ishte një biznes i lulëzuar dhe ku ajo luante një rol të rëndësishëm ekonomik dhe kulturor.

Profeti Muhamed parandaloi prodhimin e verës duke kufizuar prodhimin e lëngut të frutave në enë të caktuara. Në vend të gurdenit, enëve të verës me argjile, enëve prej balte të veshura me katran dhe trungjeve të palmave të zbrazura, besimtarët lejoheshin të përdornin vetëm tuba të bërë nga lëkura e kafshëve ose nga zorrë të elefantit. Kjo nuk e pengoi tharmimin/fermentimin, pasi dihet se lëkurat e kafshëve përdoreshin ndonjëherë për të bërë verë në Greqinë e lashtë. Në të vërtetë, ka shumë për të treguar se gratë e Muhamedit përgatitën një pije të fermentuar lehtë në lëkurat e kafshëve të tilla: “Ne përgatitëm nabidh (verë hurme) … në një lëkurë; marrim një grusht hurma ose një grusht rrush, i hedhim në lëkurë dhe i hedhim ujë. Nabidhin e përgatitur kështu në mëngjes ai (Muhamedi) e pinte në mbrëmje, dhe nëse ne e përgatisnim pijen në mbrëmje, ai e pinte atë në mëngjes.” Nabidhi duhet të ketë qenë një pije pak e tharmuar/fermentuar dhe me pak alkool. Kjo pije nëse mund të quhet verë është një çështje përkufizimi!

Ndikimi aktual i pushtimit mysliman në vreshtarinë dhe prodhimin e verës ishte më pak i qartë se sa do të sugjeronte si ndalimi i Profetit. Përvoja bashkëkohore e përpjekjes për të ndaluar konsumimin e alkoolit në shoqëritë ku tashmë është vendosur mirë, sugjeron se udhëheqësit myslimanë kanë hasur në rezistencë të konsiderueshme. U desh një përpjekje e vendosur, me futjen e besimit të ri të Islamit, poeti arab Abu Dschilda al-Jaskuri shkroi me pendim për ditët e vjetra.

„Pasi u bëra përmes verës shpejt i njohur,
Unë isha fisnik dhe një njeri i respektuar në Yaskur.
Ajo ishte një kohë, gëzimet e së cilës janë zhdukur –
I shkëmbeva me një reputacion të pavdekshëm.“

Ndalimi i alkoolit u zbatua në mënyra të ndryshme në pjesë të ndryshme të Perandorisë Islame. Ndalimet më të ashpra të alkoolit mbizotëruan në zonat që ishin afër vendeve gjeografikisht të origjinës të besimit Islami, edhe pse profeti toleronte verën në ditët e para. Vreshtat më të afërta me Mekën ishin 1500 kilometra larg, por tregtarët e krishterë dhe hebrenj sjellin verë nga Siria dhe vende të tjera. Ajo pihej në taverna dhe gjithashtu në oborrin e Kalifit të Bagdadit.

Pavarësisht ndalimit të alkoolit nga Profeti Muhamed, vera prodhohej dhe konsumohej gjithashtu në zonat myslimane. Tas i verës islame, Muze Kombëtar i Bukureshtit

Në zonat më të largëta të pushtimit, sundimtarët islamë përvetësuan një qëndrim gjithnjë e më tolerant ndaj traditave tradicionale. Ata ndoqën strategji të ndryshme në Spanjë, Portugali, Siçili, Sardenjë dhe Kretë, gjithashtu më vonë perandoria Osmane edhe në Turqi, Greqi, dhe vendet Ilirike. Edhe pse disa sundimtarë e ndaluan zyrtarisht prodhimin e verës, në praktikë ata mbyllën një sy dhe madje vendosën një taksë të verës. Burimet arabe flasin për vreshta të gjera në Spanjën jugore, veçanërisht në Andaluzi dhe në rajonin përreth Coimbra në Portugali. Disa bujqësi ishin aq të avancuara sa numri i kultivarëve të rrushit u rrit në mënyrë të qëndrueshme, kurse në vendet Ballkanike nën sundimin Osman, shumë nga kultivarët e rrushit zhdukeshin. Disa tekste bujqësore përmbajnë udhëzime se si të trajtohen vazot e tharmimit/fermentimit.

Një interpretim delikat i ndalimit të alkoolit nga studiuesit ligjorë myslimanë në Spanjë madje lejoi dehjen e verës. Është argumentuar se ndalimi në Kuran i referohet verës së rrushit, kështu që vera e hurmës nuk i nënshtrohet ndalimit. Por nëse lejohej vera e hurmës, arsyetohet më tej, e njëjta gjë duhet të jetë e vërteta dhe e lejuar edhe për verën e rrushit, përderisa kjo nuk ishte më e fortë se vera e hurmës. Natyrisht, vërejtje të tilla sifisterike nuk u ndanë nga të gjithë dijetarët myslimanë. Megjithatë, ky interpretim nuk e hodhi poshtë kundërshtimin se pirja e verës i largonte të paktën të devotshmit nga soditja e Zotit, edhe nëse ata nuk i nënshtroheshin menjëherë dehjes dhe imoralitetit. Edhe pse studiuesit juridikë kanë debatuar vazhdimisht për rëndësinë e verës dhe pse ajo duhet të ndalohet, ka pasur një marrëveshje të përgjithshme edhe për ndalimin e dehjes.

Myslimanët në Spanjë duket se kanë përfituar nga rasti për të shijuar verën, edhe nëse kanë pirë më pak verë se të krishterët. Ata organizuan gjithashtu bankete që të kujtonin simpoziumet greke. Pas vaktit, burrat uleshin në jastëkë dhe pinin verë të përzier me ujë, të cilën shërbyesit e derdhnin për ta. Njerëzit bënin biseda, recitonin poezi dhe argëtoheshin nga këngëtarë dhe valltarë.

Në fund të tolerancës që mbizotëronte në disa rajone, disa sundimtarë u përpoqën të zbatonin ligjin islamik në mënyrë më strikte në Spanjë. Në shekullin e 10-të, kalifi Osman urdhëroi pastrimin e dy të tretave të vreshtave të Valencias. Rrushi nga hardhitë e mbetura duhet të hahet i freskët ose i tharë si rrush i thatë. Por çfarëdo pengese që pësoi industria spanjolle e verës, ajo u rikuperua shpejt kur sundimi i krishterë u rivendos në të gjithë Gadishullin Iberik në shekullin e 12-të.

Por edhe në vet bërthamën e vendeve islame, vera ndoshta po prodhohej ende. Ndalimi i alkoolit nga myslimanët zbatohej për verën, por jo për rrushin, i cili vazhdoi të rritej në sasi të mëdha dhe të konsumohej i freskët ose i tharë. Kur hardhitë e destinuara për prodhimin e verës u shkatërruan, rrushi i tryezës mund të bëhej akoma një verë e hollë, ndoshta mjaft e ëmbël dhe sigurisht me pak alkool. Në disa vende, ndalimi ligjor injorohej.

Kërkesa e abstinencës nuk është pa pasoja për kulturën. Vera luajti një rol qendror në letërsinë klasike arabe, e cila e lidhi atë me dashurinë dhe erotizmin. Edhe pse vera mbeti një temë në Islam, strategjitë letrare u zhvilluan për t’iu përshtatur ligjit të ri të besimit. Abu Nuwas, një poet i fundit i shekullit të 8-të, rebelohet kundër ndalimit të alkoolit në disa nga poezitë e tij: “Ti më mësove frikën ndaj Zotit…. Nëse nuk doni të pini me mua nga frika e ndëshkimit të Zotit, unë do të pi vetëm.” Në shekujt 12 dhe 13, një grup poetësh persianë, më i njohuri prej të cilëve është Omar Khaayam, e bënë verën dhe dashurinë në qendër të poezisë së tyre. Ruba’iyat e Khajamit është një poem në formë vargu në lavdërim të verës, e cila thotë: “Nuk mund të jetoj pa hardhinë e shkumëzuar / Nuk mbaj barrën e trupit pa verën” Dhe vazhdon:

“Thoni se të dashuruarit dhe të dehurit shkojnë në ferr,
Një frazë që nuk është e lehtë të pranohet,
Kur i dashuruari dhe i dehuri sot shkojnë në ferr,
Parajsa do të jetë bosh nesër.”

“Kurani thot, Qielli ka Hyri
Të bukura dhe verë me gosti:
Përderisa pra është ashtu, o Perëndi,
Stërvitem që këtu e që tani.”

“Perulju Fatit tiranik e vrer
Pi verë, mos përfill Parajsë e Ferr:
Linde nga Pluhuri, në pluhur kthehesh,
Sa je mbi pluhur, lagu, mos u ter.”

Historia në të cilën mund të shikohej, vera Shqiptare shkon shumë më larg se periudha Romake. Me kushte pothuajse ideale klimatike – dimër të ftohtë dhe verë me diell – fiset Ilire tashmë kultivonin dhe prodhonin verë këtu në shekullin e VII e më herët para Krishtit. Një kulturë që u vazhdua më vonë nga romakët deri te sundimi otoman. Vreshtarët arbëror përfituan nga fakti se toka ofronte edhe kushtet më të mira për vreshtari. Shumë të zakonshme janë shtresat e thella të shkëmbinjve vullkanikë nën tokat gëlqerore me një përqindje të lartë të lesit/mellës ose bazaltit të gërryer dhe të mbuluara nga toka pyjore e lirshme dhe e errët. Përbërja e tokës mund të ndryshojë shumë nga rajoni në rajon për shkak të proporcionit të rërës ose mineraleve.

Pitosat 200 vjet p.e.s. në tokën e Ostias të Italisë dhe një ekzemplar po aq i vjetër i ruajtur në oborrin e Teqesë Alvetive në Rahovec, Kosovë

Ndërveprimi i të gjithë faktorëve terroir do të thotë që vera arbërore shpesh mund të vazhdojë me fuqinë e verërave mesdhetare. Në të njëjtën kohë, ai kupton strukturat e shkëlqyera, acidike dhe lulet aromatike, pasi ato janë më të njohura nga verërat e rajoneve më veriore. Karakteristika që kanë gëzuar gjithmonë popullaritet të madh në fisnikërinë evropiane dhe në oborret princërore. As sundimi i huaj nga Perandoria Osmane dhe as detyrimet astronomike të larta tatimore nga otomanët nuk mundën ta ndalonin prodhimtarinë e rrushit dhe të verës. Shqiptarët e krishterë dhe myslimanë të sektit bektashi vazhduan traditën e vreshtarisë dhe verës, pavarësisht taksave të rënda dhe presionit fetar mysliman kundër këtij prodhimi të favorshëm ekonomik, që po lulëzon gjithnjë e më shumë në vendin tonë sot. /Telegrafi/

Literatura:
Hugh Johnson „Weigeschichte“ Verlagsgrupe Hallwag – München – 2004.
Roderick Philips „Die grosse Geschichte des Wein‘s“ Campus Verlag – Frakfurt / New York – 2000
Jancis Robinson „Das Oxford Weinlexikon“ Verlagsgruppe Halwag 2006 – München.