Sabri Godo: Sa më larg ngjarjes, aq më afër të vërtetës

Plaku i urtë dhe i meçur, Sabri Godo, gjithsesi me te drejtë e mban epitetin historiani i vyeshëm, shkencëtari i zellshëm dhe njeriu që tërë jetën e vet ia kushtoj çështjeve kombëtare e atdhetare. Ai, ka ndërmjetësuar në shumë situata, duke iu dhënë zgjidhje të drejtë. Fjala e tij ende pushon rëndë dhe ka peshë e rëndësi të madhe.

Intervistoi: Smajl Smaka

Sabri Godo është politikan, shkrimtar dhe skenarist shqiptar. Ka patur veprimtari të dendur në publicistikë, veçanërisht në revistën "Hosteni", ku ka botuar mbi tri mijë faqe fejtone e shkrime kritike me pseudonime. Në janar të vitit 1991 S. Godo themeloi Partinë Republikane të Shqipërisë dhe ishte kryetar i saj për shtatë vjet. Aktualisht është kryetar i Asamblesë Kombëtare të kësaj partie. Ka qenë deputet i Kuvendit të Shqipërisë në dy legjislatura.
Veprat: “Plaku i Butkës", Roman historik (1966); Ali Pashë Tepelena, roman 1970, “Zëra nga burime të nxehta”, tregime (1972); "Intendenti", tregim (1973); "Skënderbeu (1975), "Prova e zjarrit", roman (1977); "Kohët që shkojnë, kohët që vijnë", reportazhe (1985);
"Ujërat e qeta", roman, (1988); "Koha e njeriut", roman (1990), "Udhëtari", roman (2009)

Në intervistën në vazhdim, do të mësoni më gjëresisht për vokabolarin e tij politik, vokacionin krijues dhe mesazhet e tij sublime dhe me interes, sidomos në këtë kohë të trazuar dhe plot hamendje.

Profesor, a mund t’i sjellni disa kujtime nga fëmijëria, nga Delvina juaj e lindjes, nga ditët shkollore, nga ditët e gjimnazistit në Tiranë. A mund të na thoni diçka për 22 muajt si partizan në Shqipëri, Kosovë, Bosnjë e Mal të Zi, ndonjë kujtim nga Kosova e atëhershme si partizan, për atë përvojë nga koha e luftës kur, siç thoni, njeriu burrërohet para kohe.
Sabri Godo: Së pari, ju faleminderit për ftesë për këtë intervistë dhe që më jepni mundësi të flas për gjëra që janë mjaft interesante.
S’kam ndonjë gjë të veçantë, të them, për fëmijërinë, veçse kam pas një prirje të fortë për të lexuar që në fëmijërinë e hershme. Librat më kanë bërë një përshtypje të madhe. Edhe më kishte një çik ëndje të hiqesha ndaj shokëve si më i ditur. Për shembull më pëlqenin kuajt, më pëlqenin armët. Doja një ndryshim të jetës, kërkoja ndonjë lloj aventure. Këto janë sëmundje të përgjithshme të rinisë, le të themi.
Unë kam dalë nga qyteti im i lindjes që herët, që kur isha 11 vjeç. Erdha në Gjimnazin e Tiranës, vazhdova deri në vitin e tretë, pastaj hyra në Lëvizjen Nacionalçlirimtare. Kam qenë ashtu, siç thatë ju, për 22 muaj partizan, që nga 15 korriku i 43-tës, në një moshë fare të njomë. Pastaj, aty kah mbarimi i vitit 44, disa nga brigadat tona u dërguan në ndihmë ish-Jugosllavisë. Ne na takoi të qëndrojmë për më tepër se një muaj në kushte shumë të vështira në Mal të Zi. Ishte një dëborë e paprerë, ishte sëmundja e tifosë,e morrit të kuq. Përmbi të gjitha, ishte mungesa e atyre gjërave që i janë të domosdoshme njeriut në luftë: fishekët, ushqimet, veshmbathja. Me të vërtetë kanë qenë ato, në fillim në Mal të Zi e pastaj në Bosnje, muajt më të vështira të kohës time si partizan. Më duket, aty kah mars-prilli kaluam nëpër Sanxhak dhe arritëm në Kosovë. Ishte si të dilje në xhenet, sepse ishte një tokë e bleruar. Veçse, aty edhe isha ende i ri, isha 16 vjeç po aty pata ato deziluzionet e para të forta lidhur me atë çka bënim ne në Kosovë, sepse, donin të na përdornin për të ndjekur ata që serbët, i quanin “kundërshtarë” të tyre. Dhe pata edhe një episod, që më ka mbetur në mend përgjithnjë se, diku në një fshat, në veri të Mitrovicës atje, një burrë i vjetër tek i cili isha për darkë ngulte këmbë se në pusin e tyre Brigada proletare i kishte hedhur 14 veta të fisit të vet. Doemos unë e kundërshtova këtë si një trillim të një reaksionari. Thash, unë nuk e ha bukën tënde se ti nuk qenke njeri. Këtë herë ai, me të vërtetë, u shqetësua shumë. Filloi të qante, filloi të përmendte me emra njerëzit që ishin aty në pus dhe unë u binda se kjo ishte e vërtetë. Këtë pastaj, me atë pafajësinë time prej të riu dhe me besimin që kisha te partia, e bëra një çështje në byronë e Brigadës. Aty m’u bë një gjyq prej katër orësh dhe propozonin dënime më të ndryshme për mua sepse nuk mund të pranonin një gjë të tillë. Ne filluam të shikonim që ata që erdhën në repartet tona kosovarë vullnetarë, që erdhën në repartet tona, filluan të na lënë sepse në darkë vinin në shtabin e Brigadës njerëzit e UDB-ës me lista të përgatitura për kosovarët që gjëja do të transferoheshin në Banat dhe pastaj i çonin 2-3 orë më tej dhe, i pushkatonin. Ne nuk dinim gjë, por kosovarët që kishin lidhje atje me familjarët dhe me njerëzit e tyre. E panë që nga ne nuk mund të prisnin atë që shpresonin. Praktikisht, ne e kishim shitur Kosovën! Atëherë flitej haptas edhe në parti se ne nuk jemi në gjendje vetë të qeverisim veten tonë, kurse Kosova do të ishte një barrë e tepërt. Kosovën mund ta qeveris vetëm Jugosllavia e Titos. Unë kam përshtypjen se, po të kishim mbajtur ne një qëndrim tjetër, Jugosllavia do të kishte pas probleme shumë të mëdha në Kosovë.

Kosovarët ju trajtuan atëherë si çlirimtarë, apo jo?
Sabri Godo: Po, kjo ishte një prerje në besë nga anët tona. Kosovarët, shikonin flamujt e brigadave tona dhe binin në gju e qanin. Ishte e para herë që shikonin flamurin e tyre. Domethënë, ishin gati të radhiteshin me ne për të luftuar kundër mbeturinave të trupave gjermane që ishin në tërheqje. Kjo ka qenë një dramë e madhe, që shpjegon pastaj edhe disa dukuri të mëvonshme politike në Kosovë domethënë, sepse pati atje që në vitet e pasluftës betoheshin për Enver Hoxhën e tjera, e tjera.

A mund ta përshkruani procesin e kalimit – tranzicionit të moshës tuaj të djalërisë në atë burrërimin e parakohshëm.
Sabri Godo: Le të themi se deri nga viti 46 unë vazhdoja të isha një komunist i bindur, siç mund të jetë njeriu në moshën 16 vjeçare. Pastaj filluan këto konfliktet e mia të vogla me njerëzit në pushtet dhe me partinë. Kishte edhe disa zhvillime në rrethin tim familjar, fjala vjen një kunat imi ishte i arratisur politik, motra ime jetonte me mua me dy fëmijët. Daja im, u pushkatua me grupin e deputetëve. Dhe, kështu, më 47-tën pastaj më përjashtuan nga ushtria, se isha oficer, si element të padëshiruar. Më vonë, në vitin 52 u përjashtova edhe nga partia. Të ishe i përjashtuar nga partia, ishte një gjë me rëndësi. Ishte si të shpalleshe kulak.

I përjashtuar nga jeta, faktikisht?
Sabri Godo: Veçse unë kisha përgjegjësi të mëdha familjare. Kisha 8 familjarë – gra dhe fëmijë në shtëpi dhe duhej doemos të bëja çdo gjë të mundur, duke ruajtur parimet e mia, që të isha korrekt nga çdo anë, të mund të mos më kapnin diku në gabim. Ka qenë një jetë e vështirë që e kanë përjetuar mijëra shqiptarë.
Pastaj, u mora me letërsi dhe ndofta ajo ishte një lloj ganxhe e shpëtimit. Sepse, siç e dini, në komunizëm këtë punën e arteve e trajtonin në mënyrë të veçantë. Enver Hoxha nuk e kishte për gjë të fuste një ministër në burg, fjala vjen.
Megjithatë, unë prapë nuk i shpëtova ndëshkimit sepse botova disa tregime mbi luftën, që u quajtën të rrymës së deheroizimit. Atëherë më hoqën të drejtën të shkruaja, më çuan në një uzinë këtu në Tiranë të punoja atje për 10 vjet. Edhe ajo prapë ishte një periudhë e vështirë, po sidoqoftë mbijetova, mbeta gjallë dhe mund të vazhdoja prapë të punoja për detyrimet e mëdha familjare që kisha. Kjo zgjati deri aty në vitet 89-90.
Në ato rrethanat e mia familjare, lash pa përmendur edhe një gjë, që ishte e dhimbshme. Unë u martova me një grua, baba i së cilës ka vdekur në 46-tën në birucat e sigurimit dhe për atë njeri ende nuk është gjendur vend-varri. Është i zhdukur krejt.

Kishte presione që të mos martoheni, apo jo?
Sabri Godo: E, ajo ishte një shkak tani, kur më thanë, a do të qëndrosh në parti apo do të mbash gruan. Por, kupa ishte mbushur, në të vërtetë. Ai ishte akti i fundit. Edhe, patën të drejtë të më përjashtonin.

Shoqja juaj është nga familja e Vrionëve.
Sabri Godo: Po. Është tamam nga ai trung dhe është vrionase edhe nga babai dhe nga e ëma, që kishin këta zakon të martoheshin disi me farefisni për të ruajtur pronat dhe ajo ishte vajzë e vetme.

Thoni se letërsia ju ka shërbyer si mbështetje. Në ç’mënyrë?
Sabri Godo: Them se, po të mos kisha botuar në fillim “Ali Pashën” që u pëlqye dhe u përkrah nga vetë Enver Hoxha dhe më pas “Skënderbeun”, atëherë them se mund të kisha përfunduar edhe më keq. Me këto dy libra, atëherë veçanërisht, se kam botuar edhe disa libra të tjera, po këto dy libra u përkrahën edhe në radhën e librave që duhej të përdoreshin për edukimin patriotik, për shembull në ushtri që për 10 libra të rekomanduara duhej të lexonin doemos ushtarët edhe “Skënderbeun”. Këto bënë një jehonë të madhe në atë kohë, në Shqipëri, ku nuk qarkullonte libri i huaj. Bëri një jehonë edhe në Kosovë. Domethënë unë fitova emër si shkrimtar dhe bashkë me këtë fitova një lloj mburoje.

Marrja me temat e së kaluarës, si me personalitete nga e kaluara, ishin të motivuara që të mos implikoheni në temat aktuale në politikën ditore? Apo, kishit ju ndonjë preferencë të veçantë për të kaluarën?
Sabri Godo: Ju i ratë në teh! Unë kam patur gjithmonë një lloj prirje të lexoj libra autobiografikë, të lexoj jetëshkrime të njerëzve të shquar që kanë bërë historinë e njerëzimit. Por ishte, me të vërtetë edhe një mënyrë për të hyrë në histori, duke ruajtur veten. Sepse gjithsesi atyre duhej t’u bëhej një interpretim në bazë të teorisë marksiste, nga pikëpamja historike. Por, megjithatë, ishe i lirë të shkruaje. Ndërsa, të shkruash për temën e sotme, të shkruaje për temën e sotme ishte një gjë që përmbante rreziqe të mëdha. Kështu u puqën dy gjëra bashkë – edhe prirja ime për të lëvruar këtë lloj letërsie, edhe ajo që më krijonte njëfarë mburoje nga kritika që ishte shumë e rreptë, shumë vigjilente.

Në hierarkinë e rëndësisë së ngjarjeve historike, në ç’vend do të vendosni shpalljen e pavarësisë së Kosovës?
Sabri Godo: Unë mund të kërkoj patentën për disa gjëra. Besoj se kam qenë i pari që kam thënë se kjo është ngjarja më e madhe pas shpalljes së pavarësisë në 1912-tën. Mbase mund të shikohet edhe si e barabartë me të, sepse fitoi pavarësinë, le të themi, gjysma e vendit. Kështu që, ishte lajmi më i madh që mund të merrnin shqiptarët anekënd botës kudo që janë. Dhe, gjatë 17 vjetëve unë kam qenë gjithnjë i këtij mendimi dhe këtë tezë e kam mbrojtur, në tërë marrëdhëniet me të huajt dhe me tërë komunikimet që kam pasur me publikun – se do të kemi në këtë pjesë të Ballkanit dy shtete shqiptare, që do të qëndrojnë bri njëri-tjetrit. Le të marrim si shembull Gjermaninë dhe Austrinë që janë popull gjermanik, flasin të njëjtën gjuhë, kanë të njëjtën origjinë por e kanë gjetur të rrugës të jenë e të qëndrojnë secili më vete. Kurse me disa zhvillime të fundit në Kosovë…

Profesor, më lejoni t’i kthehemi temës së krijimtarisë. Pse i hyni procesit të rishkrimit, si është rasti edhe me romanin e shkruar në vitet 60-ta “Prova e zjarrit”. Keni ripunuar nga themeli romanet historike “Ali Pashë Tepelena” dhe “Skënderbeu”. Pse ky proces i rishkrimit?
Sabri Godo: Tanimë janë dy motive të ndryshme. Për sa i takon “Ali Pashës” dhe “Skënderbeut” mua më kishte mbetur një ndërgjegje se kam lënë shumë gjëra pa thënë rreth tyre. Njëherit edhe për Ali Pashën, sepse unë nuk e kisha parë ndonjëherë Janinën. Nuk kisha qenë kur e kam shkruar…

Kur e keni shkruar versionin e parë?
Sabri Godo: Dhe ajo është gjithnjë shumë e rrezikshme kur ke të bësh me tema historike, të shkruash për diçka që nuk e ke prekur me dorë, nuk e ke shkelur me këmbë. Pasi shkova në Janinë atje, pastaj shkova në tërë territoret ku ka sunduar Ali Pasha, në Sule dhe nuk lash vend pa bredhur dhe pash se disa realitete ishin krejt të ndryshme nga ajo që kisha përfytyruar unë duke qenë mbyllur në shtëpinë time në Tiranë. Ai kontakti direkt të jep lëndë të re, të jep një shikim më të qartë të ngjarjeve dhe prandaj në këtë ribotim të tretë, le të themi të “Ali Pashës”, unë pata mundësi që të bëjë ato ndreqje që do t’më çonin në një njohje më të thellë të Ali Pashës si personalitet dhe të ambientit ku ai veproi, sundoi dhe jetoi gjatë 35 vjetëve.
Kurse, për “Skënderbeun” nuk e kisha këtë problem, veç se e pash thjeshtë në kohën kur të bën të mendosh ndryshe. Ju vetë e dini që një gjë që shkruan sot, nesër fillon e nuk të pëlqen, shikon se ku i ka të metat. Dhe unë mendova se mund t’i bëja një rishikim “Skënderbeut”. Isha edhe më i lirë nga pikëpamja e interpretimit të ngjarjeve, që mund të flisja pa i dhënë ndonjë censurë vetes dhe them që shleva detyrimin tim ndaj këtyre dy personazheve që kanë një rol deciziv në historinë tonë, sikundër thotë Fol Merejeri – shqiptarët i ka udhëhequr në lashtësi Piruja i Epirit, në mesjetë Skënderbeun dhe në kohët e reja Ali Pasha. Tani, për sa i takon këtij libri të tretë, të romanit mbi luftën, këtu ndryshojnë gjërat. Sepse atëherë për luftën duhej të shkruaje pak a shumë ashtu si donte regjimi i Enver Hoxhës të shkruhej për luftën. Domethënë…

Historiografia shqiptare në vitet e fundit a është liruar nga ndikimi i pushtetit, i politikës, i partive?
Sabri Godo: Nga ndikimi i pushtetit po, por jo nga mentaliteti i atyre që shkruajnë historitë. Kjo është përshtypja ime, për sa e njoh këtë lëndë. Them kur ke jetuar për një kohë të gjatë në një regjim, je shkolluar nën atë regjim dhe një ditë vendos që të shkëputesh, ndikimet punojnë dhe vazhdojnë të punojnë brenda teje. Ajo që ka qenë…

Cili është raporti i intelektualit me politikën?
Sabri Godo: I detyruar të merret me politikë, pavarësisht nga ajo që bën në jetë dhe kur çohesh në mëngjes dhe shikon se nuk ka ujë në çezme, që aty fillon të merresh me politikë, të flasësh për qeverinë. Është e pamundur t’i shmangesh politikës. Por ka njerëz që angazhohen në mënyrë aktive, ka njerëz që e këqyrin nga jashtë. Kjo është e natyrshme. Por, në qoftë se do ta ngushtoja pyetjen tuaj brenda termit që – sa funksionon të qenunit shkrimtar, fjala vjen me politikën, do të thosha që në njëfarë mënyre të dyja ndihmojnë njëra-tjetrën. Sepse një politikan që zgjeron idetë e tija, si punonjës, si shkrimtar për njohjen e fenomeneve, për njohjen e natyrës njerëzore ai i jep lëndë të pasurojë edhe idetë dhe fjalorin e tij politik. Vetëm se duhet të jesh i aftë të mbash një lloj ekuilibri ndërmjet njërës dhe tjetrës, gjë që unë s’kam qenë i zoti ta bëj gjatë këtyre 17 vjetëve. Unë i marr gjërat ndoshta më seriozisht nga ç’duhet dhe impenjimi im në politikë ka qenë i atillë sa, pothuaj, e kam lënë me një anë letërsinë. Edhe të isha marrë më tepër me letërsinë do të lija mangët diçka në politikë, kështu që nuk kam më ndonjë gjë për të rishikuar në atë që kam bërë. Them se ajo ishte rruga ime e kjo është brenda natyrës time dhe unë s’mund të bëja ndryshe.

/Telegrafi/