Nuk i shkeli tokat e tyre, por krijoi stereotipa të rrejshëm për ta: Shqiptarët në veprën e Karl Mayt

Emri i shkrimtarit gjerman, Karl May është pothuaj i panjohur për shqiptarët, po ashtu edhe libri i tij, ku si protagonistë veprojnë edhe shqiptarët, “Mes për mes vendit të skipetarëve”, njëri nga romanet e ciklit të Orientit. Megjithatë është pikërisht ky roman i panjohur për kulturën shqiptare, i cili ka qenë vendimtar në përcaktimin e imazhit të shqiptarëve në botën gjermanishtfolëse. Madje variacionet e këtij romani përdoren ende sot si tituj librash apo përshkrime udhëtimesh të gjermanëve apo austriakëve që kanë zgjedhur të tematizojnë Shqipërinë.

Lindita Arapi

Karl May vetë nuk e vizitoi vendin e shqiptarëve apo arnautëve, siç i quan ai shqiptarët, asokohe pjesë e Perandorisë Osmane, megjithëse romani i tij mban jo vetëm titullin, por edhe në subjekt trajton një udhëtim nëpër vendin e rrezikshëm të shqiponjave. Shkrimtarit nuk i ra rruga nga rajonet e banuara me shqiptarë, as kur ai ndërmori udhëtimin e tij nëpër Orient në vitin 1898, kur synoi të përshkonte me këmbë territoret e përshkruara me aq detaje dhe me kolorit mbresëlënës vetëm me forcën e fantazisë.

Megjithatë Karl May i kthen shqiptarët në personazhe të romaneve të tij. Të egër, brutalë, vrasës, të errët si në karakterin e tyre, ashtu edhe në peizazhin që i rrethon këta janë “skipetarët” e Karl Mayt, një konstrukt fantazie, bazuar mbi stereotipat negativë për shqiptarët, që ekzistonin në Evropë edhe para se Karl May të shkruante romanin e tij. Ndoshta elementët e këtij imazhi ishin “idealë” për shkrimtarin, për t’i dhënë ngjyresën e përshtatshme historive që ai donte të shkruante me hajdutë dhe vrasës.

Megjithëse shqiptarët paraqiten si figura negative në veprën e shkrimtarit, historiani dhe njohësi i Karl Mayt dhe Shqipërisë, Michael Schmidt-Neke, është i mendimit se imazhi i tyre nuk është tërësisht negativ: “Megjithëse si bir i shekullit XIX, May ka qenë i ndikuar nga stereotipat racistë të këtij shekulli, kur vjen puna tek prezantimi i shqiptarëve ai është vërtet i diferencuar. Ai i pikturon ata me të zezë, por edhe me të bardhë.”

Schmidt-Neke konstaton një dallim në mënyrën se si pasqyrohet shqiptari në vendin e vet dhe kur ai del si figurë në Perandorinë Osmane.

“Kur Karl May përshkruan xhandarin shqiptar në Kurdistan apo diku tjetër, ata janë jashtëzakonisht brutal, të tmerrshëm dhe pak inteligjentë. Ndërsa imazhi i shqiptarëve në vendin e vet është relativisht i diferencuar. Uni rrëfyes, Kara Ben Nemsi me të cilin May shpesh identifikohet, lufton kundër hajdutëve shqiptarë, por ai edhe bën ujdi me krerët e fiseve shqiptare të cilëve u shpëton jetën dhe May krahasimisht na jep një imazh pozitiv të tyre.”

Pyetja që lind është se nga cilat burime i ka marrë shkrimtari gjerman për informacionet për shqiptarët. Studiuesit që janë marrë me veprën dhe jetën e Karl Mayt janë të mendimit se shkrimtari ka pasur pak njohuri, jo vetëm për shqiptarët, por edhe për Ballkanin në tërësi. Në këtë kontekst të mungesës së njohurive mund të shihen edhe gabimet që gjenden në veprën e Karl Mayt. Në romanin për “skipetarët”, autori përzien gjuhën shqipe me atë serbe (gabimisht ato janë për të një gjuhë e vetme). Po ashtu gjenden edhe gabime gjeografike të toponimeve të ndryshme që përdor May në veprën e tij.

Historiani Michael Schmidt-Neke ka studiuar burimet e ndryshme që i kanë shërbyer Karl Mayt për ciklin e romaneve të tij për Orientin. Sipas historianit, Karl May nuk i ka njohur veprat e studiuesit të njohur gjerman Johann Georg von Hahn, apo të Joseph von Xylanderit. Por, në tavolinën e shkrimtarit duket se kanë qëndruar vepra të tjera, të cilat në thelb nuk paraqisnin ndonjë imazh edhe pozitiv për shqiptarët.

“Hapësira shqiptare nuk i interesoi shumë kohë Mayt, prandaj ai ngeci për fat të keq pak a shumë tek një libër i keq. Ky ishte libri ‘Shqipëria e veriut dhe lidhja e saj’ e publicistit austriako-malazez, Spiridon Gopceviq, i cili siç dihet është një burim tepër i diskutueshëm.”, thotë ai.

Megjithëse Karl May i përshkruan shqiptarët jo edhe me aq tone pozitive, nuk mund të provohet se ai e bën këtë me qëllim fyerjeje apo denigrimi. Për shkrimtarin shqiptarët ishin lëndë letrare, imazhi për ta i shërbente atij për të krijuar një letërsi aventureske plot të papritura, rreziqe e peripeci – ku në fund fitonte gjithmonë e mira ndaj së keqes.

Është pikërisht kjo lloj letërsie intriguese që e bëri atë një autor shumë të dashur, sidomos për gjermanët e rinj. Por, edhe gjermanët që kanë lexuar Karl Mayn nuk e kanë perceptuar patjetër një imazh negativ për shqiptarët. Politikani gjerman i CDU-së, Roderich Kiesewetter, i cili njeh Shqipërinë e sotme, por edhe veprën e Karl Mayt që nga mosha 12 vjeç nuk mendon se romani i Karl Mayt ka përcaktuar tek ai ndonjë imazh negativ për shqiptarët: “Për mua ishte shumë impresionuese atëherë të kuptoja sa shumë luftonin për lirinë e tyre bijtë e shqiponjave, shqiptarët, dhe kundër atyre që kalonin në vendin e tyre. Unë mundja ta diferencoja këtë që atëherë.”