Mosko Xhavella dhe gratë suliote: Heroinat shqiptare me fund tragjik

Gazeta franceze, ‘Le Petit Parisien’, ka botuar me 6 tetor 1885, në faqen e dytë, një shkrim që trajton rolin e grave në luftë. Shkrimi mban titullin ‘Les femmes soldats” (Gratë ushtare). Aty flitet se gratë suliote kanë frymëzuar edhe ato të Rumelisë për të luftuar kundër turqve. Shkrimi vë në dukje trimërinë e sulioteve dhe nuk harron të theksojë origjinën e tyre shqiptare. Shkrimin mund ta lexoni më poshtë.

“…Me padyshim se gratë e Rumelisë janë kujtuar për rolin e lavdishëm që kanë luajtur gratë e vendeve fqinje më pak se para njëqind viteve. Këto gra ishin Suliotet.

Suliotët ishin shqiptarë që u tërhoqën në male bashkë me bagëtitë e tyre dhe formuan një Republikë të vogël. Numri i tyre ishte rreth shtatë mijë. Në 1789 dhe 1790, ata u ngritën kundër turqve, të cilët dëshironin t’i nënshtronin sërish. Gratë Suliote ndoqën burrat në luftë ; ato u sillnin atyre ushqim, municione, dhe, nëse ishte e nevojshme, luftonin me ta. Njëra nga ato, Moscho Tsavellas (Mosko Xhavella), gruaja e njërit prej udhëheqësve kryesorë (e ka fjalën për Lambros Tsavellas – Llambro Xhavellën), çau me sopatë tri arka plot me fishekë, mbushi përparësen e saj, mori pushkën dhe u vërsul përballë turqve*, e mbështetur nga një batalion i shoqeve të saj. Të inkurajuar nga vrulli i tyre, katërqind Suliotë nxituan bashkë me to mbi armikun, i cili u tërhoq, duke lënë më shumë se tre mijë të vdekur në fushë.

Në 1800, Turqit dëshiruan të merrnin hak. Për fat të keq, kësaj here pati tradhtarë midis suliotëve, dy tipa të mjerueshëm shitën vendin e tyre, dhe, nëpërmjet tyre, turqit kapërcyen pengesat. Lufta zgjati me ditë të tëra. Gratë, të cilat rezistonin, u masakruan masivisht, dhe ato që mundën të largoheshin, njëqind e gjashtëdhjetë, u ngjitën në majat e shkëmbinjve, prej të cilëve u hodhën në humnerë me fëmijët e tyre.”.