Gjykata Penale Ndërkombëtare dhe rasti i Netanyahut

Nga: Dan Perry / CNN (Titulli: How an ICC arrest of Netanyahu could play out)
Përkthimi: Telegrafi.com

Po shtohen sinjalet se Gjykata Penale Ndërkombëtare (GjPN) është duke e analizuar aktakuzën kundër kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu dhe kundër zyrtarëve të tjerë të lartë izraelitë, përkitazi me sjelljen e Izraelit në luftën kundër Hamasit në Gazë. Kjo do të jetë dridhja e cila mund të shihet si rast i drejtësisë selektive dhe që në fund e ndihmon politikisht kryeministrin problematik.

GjPN-ja, e cila u krijua më 2002, më shumë shihet si shoqëri e rreth 125 shteteve që përpiqet t’i përcaktojë rregullat sesa si manifestim i vërtetë i “ligjit konsensual ndërkombëtar” – dhe ka pozicion mjaft të paqartë kundrejt shteteve joanëtare, si Shtetet e Bashkuara dhe Izraeli.

Me buxhet mjaft modest për prokurorinë (rreth 185 milionë dollarë, nga të cilat vetëm rreth gjysma shkon në zyrën e prokurorit), krenohet me vetëm një pjesë të vogël të dënimeve, ndërsa kurrë nuk ka paditur liderë të ndonjë vendi demokratik. Ka ndjekur Vladimir Putinin e Rusisë, Omar al-Bashirin e Sudanit dhe disa keqbërësve të tjerë në diktatura, si Saifin – djalin e i ish-liderit libian Moammar Ghadafi. Netanyahu tashmë është i pandehur për veprat penale në vendin e vet, përkitazi me akuzat për korrupsion, ndërsa është figurë jashtëzakonisht e papëlqyeshme për shumë njerëz, mirëpo nuk është në ligën despotike.

Izraeli e ka një demokraci problematike, kjo për shkak të okupimit të gjatë të Bregut Perëndimor dhe të Jerusalemit lindor ku jetojnë miliona palestinezë – por, nuk është Sudan.

A nuk janë përfshirë vendet e tjera demokratike në luftërat kundër grupeve terroriste të cilët shkaktuan dëme masive te civilët, si në Gazë? Natyrisht se po, veçanërisht ShBA-ja dhe Britania dhe koalicioni që e bëri luftën në Irak u përpoqën të çrrënjosnin al-Kaidën dhe ISIS-in, ndërsa kishin lidhje me tatëpjetën e Libisë dhe të Jemenit në vitet 2010. Por, kur një vend ka sistem të zbatueshëm ligjor, siç e ka Izraeli, prirja e GjPN-së ka qenë që gjërat t’i trajtojë si çështje të brendshme.

Nëse GjPN-ja tani ka vendosur ta hedh poshtë këtë traditë, ende vazhdon dilema e madhe e juridiksionit – duke filluar me procedurën e çuditshme me të cilën Palestina u pranua në GjPN gati një dekadë më parë.

Gjykata funksionon me “pëlqimin e shtetit”, që do të thotë se pranon vetëm shtetet. Ndërsa, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, Palestinës ia dha statusin e vëzhguesit joanëtar në vitin 2012; nuk njihet si shtet nga shumica e fuqive dhe ekonomive të mëdha, përfshirë ShBA-në. (Kohët e fundit ka një momentum për ta ndryshuar këtë realitet të kahershëm. OKB-ja i ka ndërmarrë hapat për t’ua dhënë palestinezëve peshën më të madhe, ndërsa Mbretëria e Bashkuar, ndër vendet e tjera, ka sugjeruar se do të marrë parasysh njohjen e shtetit palestinez.) Por, në vitin 2015, GjPN-ja ndërhyri dhe në mënyrë implicite vendosi se është shtet, duke e pranuar pa u konsultuar me Asamblenë e Palëve Shtetërore që përfaqëson shtetet anëtare të GjPN-së.

Për më tepër, GjPN-ja mund të marrë vetëm rastet që kanë ndodhur në territorin e shteteve anëtare – por, Palestina, edhe nëse ekziston, nuk ka territor të njohur. Pra, përsëri gjyqtarët e GjPN-së – me shumicë, jo njëzëri – në vitin 2021 vendosën se Palestina përfshihet nga Bregu Perëndimor, Gaza dhe Jerusalemi Lindor (i fundit prej të cilëve është aneksuar nga Izraeli).

Kjo pasqyron linjat e rastësishme të armëpushimit të vitit 1949, që ia dhanë fundin luftës e cila u përcoll me vetë shpalljen e pavarësisë së Izraelit. Bregu Perëndimor dhe Jerusalemi Lindor janë zonat e Palestinës me mandat britanik, të cilat janë pushtuar në atë luftë nga Jordania, ndërsa Gaza u pushtua nga Egjipti – por, asnjëri prej tyre tani nuk ka pretendime për to.

Izraelitët dhe palestinezët nuk mund të bien dakord. Shumë izraelitë nuk duan të luajnë rol në aneksimin e gjithë Bregut Perëndimor, duke pasur frikë për shumicën hebreje në vendin e tyre. Ndërkohë, Hamasi ka pak interes për këta kufij, duke e pretenduar gjithë Izraelin për palestinezët. Aktakuza e GjPN-së do të nënkuptojë se gjykata kuptimisht ka vendosur për kufijtë.

Në fund është çështja e akuzave. Për të justifikuar çdo akuzë për krime lufte kundër liderëve të Izraelit, gjykata duhet t’i konsiderojë veprimet e Izraelit si joproporcionale me atë që ishte e nevojshme në reagimin ndaj sulmeve të Hamasit më 7 tetor.

Pavarësisht se si gjykata e trajton këtë, për shembull nëse pretendon se po e kërkon vetëm një krim të caktuar dhe jo të përgjithshëm, kjo nga kritikët e saj të shumtë do të perceptohet si subjektive (përveçse selektive).

Dhe, nuk do të mund të shmanget nga faktorizimi i politikës së qartë të Hamasit për përdorimin e popullsisë së Gazës si mburojë njerëzore. Edhe pse mediat pothuajse nuk e kanë përmendur këtë, jurisprudenca e krijuar për krimet e luftës, e bën të qartë se vendet civile e humbasin statusin e tyre të mbrojtur nëse ato në fakt shndërrohen në objekte ushtarake. (Meqenëse gazetarëve u mungon qasja në zonat aktive të luftës në Gazë, është e vështirë të vlerësohet se sa aktivisht Hamasi po i përdor civilët si mburojë njerëzore, por dihet se grupi terrorist është ngulitur në qendrat e popullsisë dhe se është akuzuar gjerësisht për përdorimin e spitaleve dhe shkollave.)

Nëse gjykata e injoron këtë, terroristët kudo do të marrin ndihmë nga ideja se mund të kryejnë mizori dhe më pas të fshihen prapa mburojave njerëzore, duke i sfiduar ndjekësit e tyre me rrezikimin e urdhër-arrestit ndërkombëtar. Përdorimi i mburojave njerëzore nuk është taktikë e re lufte, por kjo masë, me terroristët të fshehur nën tokë në një rrjet të gjerë tunelesh, është parë rrallë dhe GjPN-ja rrezikon ta inkurajojë këtë praktikë.

Për më tepër, nëse GjPN-ja nuk e akuzon vetë Hamasin, kjo do të ishte absurde. Pushtimi i Hamasit i 7 tetorit – me qëllimin e deklaruar për të vrarë numër maksimal të izraelitëve dhe me premtimet e mëvonshme për ta përsëritur të njëjtën – ishte ndër aktet më klasike të gjenocidit në kohët moderne, po sipas përkufizimit të vetë OKB-së në Konventën e Gjenocidit të vitit 1948 që theksin e madh e vendos te qëllimi. Nuk ka asgjë në vetë rregullat e GjPN-së që mund të kufizojë juridiksionin e saj te zyrtarët dhe, në të vërtetë, Hamasi është gjithsesi qeveria efektive e Gazës – sigurisht deri në pushtimin e Izraelit.

Gjykata ka shumë liri veprimi, prandaj politika është e pashmangshme. A mund të ndodhë që kryeprokurori shumë i respektuar, Karim Khani i Britanisë, ta ndiejë presionin për ta luajtur rolin e vet në rritjen e presionit ndaj Netanyahut? Javën e kaluar, ai e kundërshtoi presionin që vinte nga Izraeli për të bllokuar urdhër-arrestet e mundshme të liderëve.

Kjo prek çështjet që nuk janë juridike, por strategjike. Netanyahu nuk e ka mbështetur krijimin e rrugës drejt shtetit palestinez – gjë që mund të jetë e nevojshme për të realizuar projektin madhështor të presidentit amerikan Joe Biden, për të krijuar aksin perëndimoro-sunito-izraelit i cili do të kundërshtonte Iranin dhe do të arrinte qëllimin tjetër (ndoshta të pashprehur) të kundërbalancimit të Rusisë dhe të ndikimit kinez në Lindjen e Mesme.

Netanyahu e ka bërë këtë sepse koalicioni i tij i ekstremit të djathtë po e bllokon kushtin e rivendosjes së Autoritetit Palestinez për ta kontrolluar Gazën në vend të Hamasit – të cilin shumë vetë në Izrael e kanë kërkuar teorikisht prej vitesh. Ky pozicion vetëshkatërrues është arsyeja e madhe se pse bota është e ngopur me luftën – në krye të kësaj, sigurisht, është numri i tmerrshëm i vdekjeve në Gazë.

Pastaj është procesi i ndërlikuar për të shkuar në gjykatë. Izraeli mund të përpiqet të blejë kohë ose të prish procesin duke thënë se vetë po i kryen hetimet. Kjo mund të mos funksionojë (sepse Izraeli nuk është shtet anëtar, gjë që ka rëndësi) – por, nga ana tjetër mund të funksionojë (sepse përpjekja e Netanyahut për të rrënuar gjyqësorin e pavarur të Izraelit, vitin e kaluar ngeci nga protestat masive).

Në fund të fundit, nëse Netanyahu do t’ia dilte të vriste pavarësinë e gjykatave, Izraeli nuk do të ishte në gjendje të pretendonte se ka gjyqësor të vetin, gjë që është një nga shkaktarët për ndërhyrje të GjPN-së.

Nëse GjPN-ja në fund lëshon urdhër-arrest kundër Netanyahut, pavarësisht të gjitha arsyeve për të mos e bërë këtë, kjo do të ishte dhënia e një dhurate për kritikët të cilët akuzojnë se gjykata është konstrukt i çuditshëm, me pak sukses ose përgjegjësi, vendimet dhe zgjedhjet e së cilës nuk janë konsistente ose të shpjegueshme si duhet për publikun.

Për më tepër, politikisht mund të jetë duke luajtur sipas qëllimit të Netanyahut. E njëjta do të ishte e vërtetë nëse gjykata tenton kompromisin dhe nëse ndjek, për shembull, figurat ushtarake izraelite. Duke zbatuar drejtësi selektive ndaj Izraelit, kjo do të shkojë te pretendimet që tashmë ai i ka bërë se rasti paraqet shpifje antisemitike. Ky argument do të jetë i popullarizuar në Izrael dhe partitë e opozitës me shumë gjasë do të duhej ta mbështesnin – veçanërisht nëse paditë shtrihen kundër udhëheqësve ushtarakë.

Në aspektin politik, Netanyahu e ka litarin në qafë dhe pothuajse me siguri do të mposhtej nëse zgjedhjet mbahen sot. Ai po e zvarrit luftën dhe po propozon t’ia japë fundin, me gjasë me shpresën për ta mbajtur qeverinë e tij të paprekur, derisa rrethanat të ndryshojnë. Urdhër-arresti i GjPN-së do t’ia japë atij sëpatën për të prerë – dhe as nuk do ta pengojë atë të udhëtojë në vendin e vetëm për të cilin ka interes, në Shtetet e Bashkuara.

Izraeli, si rajoni dhe bota, ka nevojë shumë të madhe që Netanyahu të largohet. Do të ishte e turpshme nëse GjPN-ja pa dashje do ta bënte këtë largim më të vështirë. /Telegrafi/