Ekonomi Financa

Bota sillet “rreth” tyre: Kuriozitetet historike për paranë

Para 8 vitesh

Nga krijimi i parasë si mjet shkëmbimi kanë kaluar mijëra vjet, e gjatë kësaj kohe disa gjëra janë bërë simbolikë e parasë pa kuptuar pse. Nga fakti pse quhet “monedhë”, e deri te ajo pse arkat e kursimit kanë formën e derrkucit, më poshtë janë 10 fakte interesante mbi paranë.

PAGESA DHE RROGAT

Në shoqëritë neolitike, shkëmbimet e para bëheshin duke i vendosur vetë një vlerë objekteve të ndryshme apo gjësë së gjallë: një dele mund të ndërrohej me katër pula. Por, me përparimin dhe specializimin e ekonomisë (tashmë dikush bënte rroba, dikush rriste kafshë, dikush kultivonte),lindi nevoja për të krijuar një mjet shkëmbimi të barabartë për të gjithë. Më të përdorurat në Lindje ishin çaji, gjëja e gjallë dhe kripa me të cilën paguheshin ushtarët romakë. Megjithatë, me kalimin e kohës u ndie detyrimi për të gjetur objekte që t’i rezistonin kohës, që të mund të ndaheshin dhe të transportoheshin lehtë. Pas guaskave, zgjidhja e radhës u orientua tek metalet më të çmuara, si ari dhe argjendi, me të cilat u krijuan monedhat e para.

MONEDHAT E PARA

Monedha debutoi në shekullin e shtatë p.e.s. në Lidi (Turqia e sotme), ku mbreti Giges krijoi një objekt prej ari dhe argjendi, të garantuar në peshë e në përmasa, e kësisoj edhe në vlerë.

FJALA MONEDHË

Termi i përdorur për paratë e para lindi pas krijimit të vetë monedhës. Ajo e merr emrin nga perëndia romake Juno Moneta. Patat, besnike ndaj saj, me ulërimat e tyre lajmëronin popullsinë për sulmet e natës të armiqve. Monedhë vjen nga latinishtja “monere”, që do të thotë paralajmëruese.

TAKSA DHE MONEDHAT

Sipas Charles Goodhartit, paraja ishte një shpikje e shtetit, në mënyrë që paratë, të ardhurat dhe shpenzimet të bëheshin më të matshme, falë peshës së njëjtë të monedhave. U bë kështu më e lehtë edhe të imponohej taksimi.

DOLLARI MË I SHTRENJTË

Në vitin 1945, SHBA prodhuan një kartëmonedhë prej 10 mijë dollarësh, me portretin e Salmon Chaset, sekretarit amerikan të Thesarit në kohën e Abraham Lincolnit. Në vitin 1969 kjo kartëmonedhë u hoq nga qarkullimi, por llogaritet se janë ende në qarkullim 336 të tilla.

ARGJEND BURRACAK

Me 30 nga këto monedha, Juda tradhtoi Jezusin. Ato ishin rroga mujore e një punëtori.

MEDALISTËT

Monedhat e metalit më të përdorura në botë janë dizajnuar nga medalistët, të njohur vetëm nga monedhat e tyre, pavarësisht shpërndarjes së gjerë të veprave të tyre. Monedhën prej një peni me portretin e Abraham Lincolnit e krijoi Victor David Brenner.

DERRKUCËT

Arka e kursimit më e vjetër në botë është zbuluar në Turqi dhe është prej më shumë se dymijë vjetësh. Megjithatë, lidhja e saj me formën e derrkucit ka nisur vetëm nga vitet 700. Studiuesit besojnë se forma vjen nga një lojë fjalësh mes materialit përbërës “pygg” dhe fjalës derrkuc “pig”.

BANKOMATËT

Ka mbi 1.6 milionë sportele bankomatësh në botë. Madje ka një edhe në Antarktidë. Dita e premte është dita kur ato frekuentohen më shpesh.

VIJËZIMI I ANËVE

Deri në vitin 1600 anët e monedhave ishin të lëmuara. Por, shkencëtari Isaac Newton shpiku vijëzimin e anëve, në mënyrë që të mos limoheshin anët për të fituar pak nga monedhat prej ari apo argjendi. Me këtë sistem vijëzimi vihej re menjëherë nëse anët ishin limuar. /Tirana Observer/