“Taras Bulba”, novela për marrëdhënien e trazuar Rusi-Ukrainë

Është i guximshëm në betejë, sfidues në fatkeqësi dhe besnik ndaj shokëve të tij. Me fjalët e tij të fundit parashikon ardhjen e një cari të pamposhtur. Taras Bulba, heroi i novelës së Nikolai Gogolit me të njëjtin emër, është patriot i njohur rus.

Taras vesh pantallona “të gjera si Deti i Zi”; barutin për pistoletën e tij turke e mban në një bori të varur. Ky rus ideal është në fakt një kozak ukrainas. Historia e tij dhe ajo e Gogolit janë kujtim i nuancave të identitetit në rajonin e tyre të tensionuar dhe i mundësive të humbura në marrëdhëniet e Rusisë me Ukrainën.

E gjithë letërsia moderne ruse, tha me sa duket Dostojevski, doli nga “Palltoja” e Gogolit, një histori e shkurtër magjepsëse për një nëpunës në Shën Petersburg. Por, vetë Gogoli doli nga Ukraina. I lindur atje më 1809, u transferua në Shën Petersburg, kryeqytetin perandorak, dhe shkroi në rusisht. “Taras Bulba”, tregimi i një kryekomandanti kozak të vendosur për të luftuar kundër polakëve, ishte një nga fabulat me të cilën impresionoi për herë të parë lexuesit e tij rusë.

Teksa reputacioni i tij rritej, Gogoli e rishikoi narrativën për të theksuar rusizmin e tij. Kozakët jetojnë për të luftuar – askush nuk vdes nga pleqëria – dhe, kur nuk luftojnë, “pinë dhe kalojnë siç mundet vetëm një rus”. I vrarë në betejë, dikush thërret: “Rusia lulëzoftë përgjithmonë”! Djali i Tarasit, Andrij, bie në dashuri me një princeshë polake; si fat i keq ajo përfundon e bllokuar në një qytet që kozakët e rrethojnë. Andrij e shpëton dhe e tradhton të atin. Tarasi do ta vrasë.

Ashtu si ajo e protagonistit të tij, politika e Gogolit u bë më nacionaliste me kalimin e kohës. Në “Shpirtrat e vdekur” e portretizoi në mënyrë të famshme Rusinë si një trojkë të tërhequr me kuaj që kalon nëpër histori. U bë fanatik, u çmend dhe vdiq në 1852.

Megjithatë, as Gogoli dhe as “Taras Bulba” nuk e heqin fare kulmin e tyre nacionalist. Disa kritikë thanë se shkrimtari kishte një “shpirt të dyfishtë”, si rus ashtu edhe si ukrainas. Gogoli, një i huaj edhe në pompozitetin e tij ndonjëherë pranonte: “Unë nuk e di se çfarë shpirti kam”, siç i tha ai një shoku. Disa bibliofilë në Kiev pretendojnë Mykola Hohol (versioni ukrainas i emrit të tij) është emri i tij.

Sa për Tarasin dhe kozakët, ata bëjnë djem mjaft delikuentë. Pirja e tyre rezulton shkatërruese dhe ata tërbojnë nëpër fshat si një turmë barbare; Antisemitizmi i tyre grotesk e njollos gjithë historinë. Në çdo rast theksi i Gogolit mbi lirinë e tyre ulë besnikërinë e tyre ndaj Rusisë. Dhe … pastaj është Andrij. Nga një këndvështrim i caktuar, fati i tij është një paralajmërim në kohë për rreziqet e tradhtisë së vëllazërisë sllave dhe kthimit në Perëndim. Por, për shumicën e lexuesve modernë, dhe pa dyshim shumë të mëparshëm, dhembshuria dhe vetëvendosja e Andrijit e bëjnë atë hero e jo tradhtar.

Novela e Gogolit dhe jeta e tij sugjerojnë një mënyrë të menduari për Rusinë dhe Ukrainën, të rrënjosura në ironitë dhe kontradiktat e artit, në vend të binarëve vdekjeprurës të autokracisë. E njëjta gjë vlen edhe për shkrimtarët tjerë rreth perandorive cariste dhe sovjetike me forcë, mundësi ose kapripio. Shtëpia në të cilën jetoi Mikhail Bulgakov gjatë luftës civile ruse – ku ai vendosi “Gardën e bardhë” – është muze në rrugën më të bukur të Kievit. Vasily Grossman, autor i epikës së Luftës së Dytë Botërore, “Jeta dhe fati”, lindi në Ukrainë. Taras Shevchenko nderohet si babai i letërsisë ukrainase (dhe u internua në Siberi për përpjekjet e tij). Por, ndonjëherë shkruante në rusisht dhe kalonte vite në Shën Petersburg.

Së bashku puna e tyre ofron një shteg aplikacioni për marrëdhëniet në të cilat identitetet ukrainase dhe ruse janë të lidhura, por të dallueshme. Më shumë se kaq, formojnë një kanun të mbivendosur që shndërron një të kaluar të errët të përbashkët në një trashëgimi të përbashkët të artë. Nëpërmjet letërsisë, nëse jo në politikë, historitë e ndërthurura të të dy vendeve mund të krijojnë respekt të ndërsjellë dhe një afinitet kulturor të mirë. Me zemërimin dhe tanket e tij, Vladimir Putin ka shkelur jo vetëm paqen dhe kufijtë, por edhe lidhjet njerëzore që arti mund të krijojë. Për shumë njerëz në rajon, e ka bërë idenë e një kulture të përbashkët të duket tragjikisht e papërshtatshme.

Hollivudi e realizoi një film të “Taras Bulbës” në vitin 1962. Krahasuar me origjinalin, ka më shumë orgji dhe më pak masakër. Si Andrij, Tony Curtis është një lloj kozaku i lezetshëm. Më e rëndësishmja, ata ndryshuan fundin: Tarasi (Yul Brynner) është triumfues dhe i mëshirshëm, ndërsa në libër është hakmarrës. Në fakt po të shihni të gjitha bisedat për krenarinë dhe interesat kombëtare janë një mbulesë cinike e gjakmarrjes dhe ambicieve të tij. Lufta, e dinte Gogol, mund të ndizet nga egoja dhe mashtrimi i një njeriu të vetëm. /Gazeta “Si”/