Çfarë presim nga viti 2023?

Viti që shkoi u dominua nga agresioni i Rusisë kundër Ukrainës. Pritshmëritë fillestare të Putinit për një fitore të Rusisë dhe dorëzim të shpejtë të Ukrainës nuk u përmbushën.

Bashkimi Evropian u tregua më i fortë se ç’mund të mendohej në kundërpërgjigjen ndaj Rusisë. Ndërkohë që NATO rizbuloi arsyen e ekzistencës së saj.

Natyrshëm ky vit do të jetë i lidhur ngushtë me luftën dhe pasojat e saj. Le të rendisim pesë çështjet që mund të shënjojnë vitin 2023 dhe që padyshim kanë një interes për ne.

Federata Ruse 2.0?

Rusia do të jetë një kërcënim serioz për sigurinë e Evropës dhe më gjerë. Deri tani Rusia e ka mbajtur luftën kundër Ukrainës brenda vendit, duke shmangur konfrontimin e drejtpërdrejt me NATO-n, me shpresën e lodhjes së Perëndimit në mbështetjen ndaj Kievit.

ShBA-ja dhe Evropa po i japin Ukrainës disa prej sistemeve më të përparuara ushtarake, duke e trajtuar de facto si një shtet anëtar të NATO-s. Perëndimi do të evitojë me çdo kusht një luftë të drejtpërdrejt kundër fuqisë më të madhe bërthamore në botë, që do të kishte pasoja katastrofike për njerëzimin.

Sot, pozicionimi i Rusisë në arenën ndërkombëtare ngjason me Iranin. Ajo është e izoluar nga bota e demokracive të përparuara në rrafshin politik, ekonomik, diplomatik, teknologjik, kulturor e sportiv.

Rusia u detyrua të largohet nga Këshilli i Evropës. Ministrit të saj të jashtëm iu ndalua pjesëmarrja nga Kryesia polake e OSBE-së në takimin vjetor të organizatës. Rreth dy të tretat e shteteve anëtare të OKB-së kanë dënuar veprimet e Rusisë në Ukrainë, megjithëse më pak se 85 për qind e popullsisë së botës ka vendosur sanksione ndaj saj. Ndërkohë, Parlamenti Evropian e konsideroi Rusinë si shtet që sponsorizon terrorizmin.

A është rasti të themi që jo çdo e keqe vjen për keq, dhe të jemi dëshmitarë të një Rusie në “shkatërrim krijues”? A është i ngjashëm ky proces me rrënimin e Bashkimit Sovjetik? Vërtetë, ka ende shumë pasiguri përreth.

Lufta në Ukrainë nuk është një operacion i vogël. Ndikimi duket të jetë shumë më i madh se luftërat e mëparshme të Rusisë. Ndoshta as këtë vit nuk do të kemi qartësi rreth kontureve të një Federate të re Ruse, e as gjetjes së një baze të kënaqshme për kultivimin e marrëdhënieve të reja me Perëndimin. Gjithsesi, një gjë është e qartë: Rruga drejt një të ardhme më të mirë për Rusinë varet nga kapitullimi i saj në Ukrainë.

Kosovë-Serbi

Lufta në Ukrainë ka hedhur dritë mbi çështjet e pazgjidhura politike dhe krisjet edhe në Ballkanin Perëndimor. Megjithatë, rajoni nuk është në rrezik të një sulmi të drejtpërdrejt nga Rusia. Më shqetësues është kapaciteti i Moskës për të shfrytëzuar konfliktet e papërfunduara dhe për të ndezur fitilat e destabilitetit. Sikundër nuk duhen nënvlerësuar efektet ekonomike të luftës.

Serbia mbetet qendra e ndikimit rus dhe kinez në rajon. Ndërkohë BE dhe ShBA kanë ndjekur tri objektiva në marrëdhëniet e tyre me Serbinë: të kufizojnë ndikimin e Rusisë dhe Kinës; të normalizojnë marrëdhëniet Serbi-Kosovë; dhe të mbrojnë integritetin territorial të Bosnje-Hercegovinës.

Edhe pse BE dhe ShBA nuk e kanë shteruar ndikimin e tyre në Serbi, suksesi në arritjen e objektivave të mësipërm ka qenë i kufizuar.

Serbia deri më tani ka refuzuar t’i bashkohet sanksioneve të BE-së kundër Rusisë. Madje, ka bërë hapa pas sa i përket linjëzimit me pozicionet e politikës së jashtme të BE-së. Ndikimi i Kinës në Serbi është rritur në vend që të zvogëlohej. Kjo vihet re në investime, në infrastrukturën që lidhet me sigurinë, apo lidhjet politike dhe kulturore. Serbia vazhdon të mbështesë politikanë që me veprimet dhe retorikën e tyre kërcënojnë integritetin territorial të Bosnje-Hercegovinës.

Pyetja që shtrohet është nëse do të kemi këtë vit një marrëveshje përfundimtare mes Kosovës dhe Serbisë bazuar tek njohja e ndërsjellë? Apo nëse do të kemi një marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve mes tyre, si një hap i ndërmjetëm?

Pavarësisht nismës franko-gjermane të mbështetur edhe nga ShBA-ja, Mbretëria e Bashkuar dhe Italia, shanset për një zgjidhje të qëndrueshme, e për më tepër përfundimtare gjatë këtij viti duken të vogla.

Serbia nuk duket e gatshme për të njohur Kosovën apo realitetin faktik. Refuzimi i Serbisë për t’u bashkuar me sanksionet e BE kundër Rusisë deri më tani nuk ka sjellë pasoja serioze për marrëdhëniet e Serbisë as me BE-në dhe as me ShBA-në.

As BE-së dhe as ShBA-së nuk i mungon ndikimi në Serbi, pasi kjo e fundit është e integruar mirë në strukturat ekonomike perëndimore. Ajo kryen pjesën më të madhe të tregtisë së saj me BE. Merr investime të konsiderueshme të huaja direkte nga ajo. Pa Perëndimin, Serbia nuk do të mbijetonte ekonomikisht.

Është jashtë çdo dyshimi se një marrëveshje përfundimtare Kosovë-Serbi do ta ndryshonte rajonin për më mirë, duke hequr pengesën më serioze si për Serbinë ashtu edhe për Kosovën në rrugën e anëtarësimit në BE. Që kjo të ndodhë, shtetet anëtare të BE-së dhe NATO-s, që deri tani nuk e kanë njohur Kosovën, duhet të lëvizin drejt njohjes së saj. Kjo do ta ndihmonte edhe vetë Serbinë duke i hequr çdo alibi. Sikundër do t’i hiqte Rusinë një levë kryesore ndikimi në Serbi dhe rajon.

20-vjetori i Samitit të Selanikut

Viti 2023 përkon me 20-vjetorin e Samitit të Selanikut, ku u konfirmua angazhimi dhe vullneti politik i BE-së për anëtarësimin e shteteve të rajonit tonë në BE. Mirëpo, që prej Samitit të Selanikut të vitit 2003, procesi i anëtarësimit të shteteve të Evropës Juglindore, me përjashtim të Kroacisë, nuk ka gjetur mënyrën për të fuqizuar forcat e ndryshimit në shoqëri, apo tërhequr qytetarët në procesin e shtetndërtimit demokratik, integritetit institucional dhe rrugën e reformave për zhvillim ekonomik të qëndrueshëm.

Nëse BE-ja dëshiron të transformojë realisht kontinentin, të zgjerojë modelin e vet të qeverisjes, të inkurajojë reforma demokratike dhe të jetë një aktor me peshë globale, ajo duhet ta bëjë ofertën e saj të prekshme përmes ofrimit të mekanizmave ndihmues dhe përcaktimit të një afati kohor për anëtarësimin sa më të shpejtë në BE të gjashtë shteteve të rajonit tonë.

Nevojitet një proces anëtarësimi i rreptë por i drejtë, i parashikueshëm. Mbi të gjitha i prekshëm dhe motivues për qytetarët, duke trajtuar me përparësi sundimin e së drejtës; hemorragjinë demografike; dhe hendekun zhvillimor të rajonit tonë me atë të BE-së.

Një ogur i mirë për Shqipërinë do të ishte që përvjetori i njëzetë i Samitit të Selanikut të na gjente të ulur në tryezën e bisedimeve me BE-në për grup kapitullin e parë, që ka të bëjë me parimet themelore të shtetit të së drejtës.

Zgjedhjet në Turqi

Turqia ka një profil transkontinental. Ajo është një partner strategjik rajonal për Shqipërinë, jo vetëm për shkak të historisë mes dy popujve tanë, por edhe për projektimin e fuqisë që ka, si anëtare e NATO-s, G-20, në Ballkan e Mesdhe. Në këtë kontekst, zgjedhjet presidencale e parlamentare të këtij viti në Turqi priten me interes.

Presidenti Erdogan ka pasur disa muaj mjaft të mirë. Ai është i vetmi udhëheqës i G-20 që mban marrëdhënie të mira pune si me Presidentin e Ukrainës, ashtu edhe me Presidentin e Rusisë, gjë që e ndihmoi atë të ndërmjetësonte një marrëveshje historike të grurit të Detit të Zi, së bashku me Sekretarin e Përgjithshëm të OKB-së. Ai ka mbajtur kontakte të vazhdueshme me evropianët dhe amerikanët duke ofruar mbështetje të konsiderueshme ushtarake për Ukrainën, por nuk ka nguruar nga ana tjetër, të ngadalësoj procesin e anëtarësimit të Suedisë dhe Finlandës në NATO.

Ndikimi i tij mbi të ardhmen e Sirisë, ku amerikanët vazhdojnë të kenë trupa të stacionuara, e bën gjithashtu thelbësor angazhimin e tij nga lojtarët kryesorë në Lindjen e Mesme. Kohët e fundit vihet re një marrëdhënie e rregulluar e Presidentit Turk me Princin e Kurorës Saudite, dhe me Emiratet e Bashkuara Arabe.

Me rritjen e madhe të pagave dhe politikat e tjera ekonomike të saposhpallura për turqit, Erdogani shkon më i sigurt drejt zgjedhjeve të muajit qershor. Pavarësisht kritikave në lidhje me përqendrimin e pushtetit dhe devijimin e rrugës evropiane në lidhje me reformat e shtetit të së drejtës, Turqia mbetet një demokraci zgjedhore.

Është normale që dy dekada nga ardhja e tij në pushtet, popullariteti i tij të jetë i cenueshëm. Sidoqoftë, me interes priten lëvizjet në bllokun opozitar, nësë do të bashkohen për të mbështetur një kandidat të vetëm e të besueshëm. Diçka që nuk arritën ta bënin plotësisht gjatë dy zgjedhjeve të fundit presidenciale.

Polikrizat dhe fragmentimi i botës

Takimi i këtij viti në Davos konfirmoi se sfidat ndaj globalizimit janë strukturore dhe nuk e kanë origjinën tek krizat e ditës. Nuk nxiten nga rënia e fundit ekonomike.

Pas tre viteve të pandemisë, përvjetorit të parë të një lufte që ka ndryshuar zinxhirët e furnizimit global dhe ka rritur inflacionin, të gjithë po flasin për të njejtat çështje globale: konfliktet ushtarake, ndryshimet klimatike, kibersferën dhe pasojat e shkundjes teknologjike. Thënë ndryshe për “polikrizat”. Por, mesa duket edhe këtë vit përgjigjet pritet të jenë më pak se globale, si pasojë e një botë gjithnjë e më të fragmentuar.