Roli themelor i fizioterapistit është të sigurojë që trupi i sportistit të jetë maksimalisht i gatshëm për përpjekjen që i pret dhe të mos ketë pika të dobëta në trup. Prandaj, është e nevojshme të sjellin lojtarin në një gjendje pothuajse ideale, në mënyrë që asgjë të mos e shpërqendrojë atë gjatë ndeshjes
MSc.PT. Deniz Sungur
Fizioterapeut
Tel. +383 44 815 125
Besimi i ndërsjellë është i një rëndësie thelbësore, sepse lojtari i bindet fizioterapistit, njohurive dhe përvojës së tij për përgatitjen e duhur fizike.
Parandalimi dhe rikuperimi i lëndimeve
Pasi vendos një rutinë ngrohjeje që i përshtatet, sportisti nuk duhet ta ndryshojë atë. Në të gjitha sportet, muskujt janë nën tendosje ekstreme duke mbajtur peshën e trupit të tyre, veçanërisht në kontakt me trupat e tjerë, prandaj detyra e muskujve është të mbrojnë nyjat dhe në këtë mënyrë të parandalojnë lëndimet. Këtu kemi ardhur te rëndësia e shtrirjes – rregulli është që një muskul i shtrirë mjaftueshëm të ketë rezistencë më të madhe ndaj lëndimeve.
Çdo muskul është elastik, që do të thotë se ka aftësinë të zgjatet dhe të shkurtohet dhe me fleksibilitet të shtuar ka një shans më të madh të shmangies së lëndimeve. Ka shtrirje aktive dhe shtrirje pasive. Aktive është ajo në të cilin sportisti kalon në mënyrë të pavarur nëpër pozicione dhe shtrin grupe të caktuara të muskujve, ajo kryhet kryesisht gjatë vetë stërvitjes si një formë përgatitjeje – lojtari ngrohet dhe shtrihet në të njëjtën kohë. Nga ana tjetër, në shtrirje pasive, sportisti i bindet fizioterapistit – atëherë sportisti duhet të relaksohet maksimalisht, kurse fizioterapisti i sjell muskujt në pozicione maksimale të shtrira dhe kështu rrit qëndrueshmërinë e tyre.
Rikuperimi i duhur pas sforcimit është gjithashtu një pjesë jetike e parandalimit të lëndimeve.
Për fillim – masazhi. Pse? Pas aktivitetit fizik, krijohen laktatet në trup dhe ato vende bëhen të prekshme, bëhen vende me më pak rezistencë dhe ekziston rreziku më i madh që të ndodhë një lëndim në ato zona. Masazhi e liron trupin, d.m.th. rrugët e qarkullimit pastrohen dhe ai rrezik zvogëlohet.
Masazhi mund të jetë gjithashtu i dhimbshëm nëse hasni në një zonë që është aktualisht në rrezik – rreth ligamenteve ose rreth kapsulës së kyçit ku duhet të dekompresohet. Ajo dhimbje është ‘e mirëseardhur’ dhe e ka efektin e vet. Shpesh ndodh që masazhi të jetë relaksues dhe të ketë një efekt qetësues.
Metodë tjetër rikuperimi është banja e ftohtë; qëllimi është të zhytësh pjesën e trupit në ujë në 6, 8, 10 ose 12 gradë. Efekti rritet sepse qarkullimi përshpejtohet dhe në të njëjtën kohë enët e gjakut relaksohen. E gjithë kjo ndikon në rikuperimin më të shpejtë të sportistit.
Fashat dhe kinesio shiritat, gjithashtu ndihmojnë. Fasha ka një rol mbrojtës dhe mbështetës – për të ndihmuar muskujt dhe ligamentet të mbrojnë nyjen nga përdredhja. Nga ana tjetër, shiritat kinesio mbështesin qarkullimin nën sipërfaqen ku ngjitet shiriti dhe në këtë mënyrë stimulojnë indet dhe ulin presionin në enët e gjakut – vendosen në pjesët e dëmtuara të trupit, por mund të shërbejë edhe si stimulues për pjesët e shëndetshme.
Lëndimet dhe rehabilitimi
Koha e nevojshme për rikuperim varet nga shumë faktorë – nga lloji i lëndimit, në cilën pjesë të trupit është lënduar, nëse është inflamacion, goditje, këputje e pjesshme, kontuzion… Kur të konstatohet kjo, vlerësohet koha e kthimit në fushë dhe këshilla ime për lojtarët është që përfundimisht të mos hyjnë shumë herët në procesin stërvitor.
Puna e fizioterapistëve sportivë, përveç trajtimit të lëndimeve sportive, përfshin edhe shumë aktivitete të tjera. Fizioterapisti sportiv duhet të ketë njohuri elementare për nutricionizmin; duhet të vërejë çekuilibrin e mundshëm të muskujve, statikën e çrregulluar, teknikat jo korrekte; duhet të sugjerojë zgjedhjen e këpucëve dhe pajisjeve mbrojtëse, shtrojave të stërvitjes; të nxjerrë në pah dobësitë dhe mbisforcimin e strukturave të caktuara; duhet të njohë listën e mjeteve dhe procedurave të ndaluara; duhet të zbatojë masa rikuperimi pas përpjekjeve fizike; duhet të zbatojë protokolle speciale në rikuperimin pas operacionit kur ndodh operacioni dhe duhet të punojë si pjesë e një ekipi që zbaton masat dhe procedurat për të arritur rezultatet kulmore sportive me imperativin e ruajtjes së shëndetit të sportistit.
Si të jepet ndihma e parë në rast të një dëmtimi sportiv?
Aktiviteti fizik i kontribuon gjendjes më të mirë të organizmit, por po ashtu edhe shëndetit mendor të personit. Marrja me sportin profesional, por jo rrallë edhe me sportin rekreativ, ndonjëherë me vete bart rreziqe të caktuara nga lëndimet të cilat janë të domosdoshme të rikuperohen.
Llojet e lëndimeve
Lëndimet e këtilla ndahen në akute dhe kronike.
– Lëndimet akute shkaktohen nga një forcë që tejkalon mbështetjen e organizmit tonë dhe çon në dëmtime mekanike të indeve.
– Lëndimet kronike ndodhin si pasojë e veprimit të shpeshtë të forcës gjatë përsëritjes së vazhdueshme të lëvizjeve.
Si diagnostikohet një lëndim sportiv?
Një anamnezë e mirë duhet të merret nga personi i dëmtuar: si ka ndodhur lëndimi dhe në cilin aktivitet sportiv, si dhe a është i domosdoshëm ekzaminimi klinik i ekstremitetit të lënduar. Nëse është e nevojshme, mund të bëhet një radiografi për të përjashtuar dëmtimet serioze të kockave. Lëndimet e indeve të buta diagnostikohen duke përdorur ekzaminim me ultratinguj. Pas ekzaminimit klinik dhe marrjes së anamnezës, nëse është e nevojshme, mund të bëhet një rezonancë magnetike.
Si të pengohen dëmtimet sportive?
Parandalimi është thelbësor! Kur fillojmë të flasim për parandalimin e lëndimeve sportiv, fillimisht duhet të kuptojmë se cilat janë lëndimet më të zakonshme në të gjitha sportet. Statistikat thonë se bëhet fjalë për lëndime të indeve të buta në formën e përdredhjeve, sforcimeve dhe ndrydhjeve. Ndrydhjet janë lëndimet më të zakonshme të muskujve dhe tendinave (struktura të ngurta që përfaqësojnë fundin e muskulit përmes të cilit muskuli është ngjitur me kockën), përdredhjet janë lëndime të ligamenteve (indet lidhëse të forta, mund t’i mendojmë si shirita që lidhin kockat në nyja). Shtrirja e papritur e ligamenteve, tendinave ose muskujve përtej limitit të tyre shkakton deformimin ose këputjen e tyre.
Ndonjëherë forcat e jashtme që veprojnë në trupin tonë janë të tilla që ne jemi të pafuqishëm për të bërë ndonjë gjë për të parandaluar një dëmtim sportiv (kjo është veçanërisht e theksuar në sportet e kontaktit), por në shumicën e rasteve ne vetë jemi përgjegjës për lëndimin, sepse i hyjmë aktivitetit me përgatitje të pamjaftueshme.
1. Kur themi i përgatitur jo-mjaftueshëm për një aktivitet sportiv, para së gjithash, nënkuptojmë një ngrohje adekuate mu para aktivitetit. Shpesh sportistët kalojnë nga pushimi në aktivitet të plotë, në fushë, pa ngrohje. Një ngrohje e lehtë para aktivitetit sportiv rrit qarkullimin e gjakut në muskuj dhe rrit elasticitetin e strukturave të indeve të buta. Investimi i 10 minutave nga koha juaj e ngrohjes do t’ju shpëtojë të paktën një javë dhimbjeje në shumicën e rasteve!
2. Një gjë tjetër që ka të bëjë me “përgatitjen e pamjaftueshme për aktivitet” është se shpesh gabohet duke menduar se muskujt janë të kondicionuar në mënyrë adekuate për një sport specifik. Edhe pse ju keni vrapuar çdo ditë gjatë muajit të kaluar, madje edhe me ndryshime në ritëm, nëse luani futboll, ka shumë gjasa që të lëndoheni. Çdo sport vendos kërkesa shumë specifike për aparatin muskulor-ligamentor dhe para se të futemi në fushë plot entuziazëm dhe dëshirë për të fituar, duhet të përgatisim indet për stresin që do t’i ekspozohen. Lëndimet janë të zakonshme dhe parandalohen lehtësisht duke filluar me kondicionimin specifik të aparatit muskulor-ligamentor disa javë përpara vetë aktivitetit, qoftë kur bëhet fjalë për vrapim, not apo sporte ekipore.
3. Mësoni të dalloni kur muskujt tuaj janë të lodhur, sepse lodhja e muskujve rrit kohën e nevojshme për aktivizimin e reaksioneve mbrojtëse dhe kështu rritet rreziku i lëndimit. Gjithmonë mund të pushoni pak dhe të vazhdoni për 15 minuta, të nesërmen ose javën tjetër, nëse nuk jeni të lënduar.
4. Nëse ndieni ndonjë dhimbje, duhet të ndaloni menjëherë aktivitetin!
5. Hidratimi adekuat gjatë aktiviteteve është i një rëndësie jetike për funksionimin normal të funksioneve trupore, veçanërisht gjatë muajve të verës, ndaj mos e lejoni veten të keni etje gjatë aktiviteteve tuaja sportive.
6. Nëse keni respektuar rregullat, aktiviteti juaj sportiv do të vijojë pa lëndime, por tani duhet të “ftohni” trupin tuaj. Shtrirja e muskujve pas ngërçeve në fund të aktivitetit ka përfitime të shumëfishta: rrit vëllimin e lëvizjes, rrit elasticitetin e muskujve, normalizon qarkullimin. Shtrirja mund të jetë e mërzitshme ndonjëherë, por nëse keni dikë afër jush, mund të ndihmoni njëri-tjetrin.
7. Një tjetër dilemë që shqetëson shpesh ushtruesit është kur duhet bërë shtrirje dinamike dhe kur shtrirje statike. Përpara ushtrimeve në fazën e ngrohjes duhet bërë shtrirje dinamike, e cila përbëhet nga një sërë lëvizjesh të shpejta për të rritur elasticitetin e muskujve dhe për të përshpejtuar ritmin e zemrës. Në fund të ushtrimit zakonisht bëhet shtrirja statike, ku pozicioni mbahet për 25-30 sekonda.
8. Një risi që po hyn gjithnjë e më shumë në botën e sportit janë sfungjerët rrotullues (foam rollers) që përdoren si mjet për vetëmasazh para dhe pas aktiviteteve sportive. Kryesisht atletët i përdorin ato pas aktivitetit, pasi ndërsa rrotulloheni thjesht ndjeni se si pikat në muskujt tuaj që ishin kontraktuar deri atëherë, lirohen nga tensioni dhe se si lëvizja bëhet shumë më e lirë, gjë që në shumë mënyra e bën rikuperimin e muskujve.
Ndihma e parë kur ndodhin lëndime sportive
Ne mund ta përshpejtojmë procesin e shërimit nëse ka ndodhur një dëmtim. Para së gjithash, duhet të dimë se ënjtja është një proces normal riparues dhe se pothuajse gjithmonë do të ndodhë si reagim i trupit ndaj një dëmtimi. Por ënjtja e tepërt mund të kufizojë lëvizjen normale dhe të ndikojë negativisht në procesin e shërimit.
Për fat të mirë, ekziston një teknikë shumë e thjeshtë PRICE që çdokush mund ta përdorë për të reduktuar ënjtjen dhe për të përshpejtuar procesin e shërimit të indeve:
– P (protect). Mbrohuni nga lëndimet e mëtejshme; për lëndime më intensive, përdorni splint, fiksim të jashtëm, paterica…
– R (restrict). Ndaloni të gjitha aktivitetet që mund të kontribuojnë në përkeqësimin e simptomave!
– I (ice). Akulli është një ilaç magjik për dëmtimet sportive. Ka veti anti-inflamatore (zvogëlon ënjtjen dhe inflamacionin) pa pothuajse asnjë efekt anësor. Akulli përdoret jo më shumë se 10 minuta çdo 1-2 orë në -48 orët e para pas lëndimit. Mos aplikoni nxehtësi gjatë kësaj periudhe pasi kjo do të përkeqësojë ënjtjen dhe inflamacionin.
– C (compression). Kompresimi me një fashë elastike do të ndihmojë gjithashtu në uljen e ënjtjes. Vitet e fundit në praktikën time kam përdorur shumë më sukses teknikën kinesiotaping, e cila e kullon ënjtjen shumë më shpejt se kompresimi klasik.
– E (elevation). Ngritja e zonës së dëmtuar do të kontribuojë në një reduktim më të shpejtë të ënjtjes, është më e lehtë të ngrihet rajoni i dëmtuar mbi nivelin e zemrës.
Kur duhet të kërkoni ndihmë profesionale?
Të gjitha këto këshilla janë në rast se lëndimi është me intensitet më të vogël. Nëse dyshoni për një dëmtim më serioz ose keni një nga simptomat e mëposhtme, sigurohuni që të kërkoni ndihmë profesionale:
▪ Deformim i kockës ose artikulacionit – nëse nuk duket normal, ose lëviz në mënyrë jonormale
▪ Nëse nuk mund të mbështeteni në ekstremitetin e lënduar ose mendoni se ai ju nxjerr jashtë kur e përdorni
▪ Nëse keni ënjtje të tepërt
▪ Ndryshime në ngjyrën e lëkurës që nuk janë në ngjyrën e mavijosjeve të zakonshme
▪ Nëse nuk ka përmirësime brenda 48 orëve pas lëndimit duke përdorur teknikën PRICE
Shpresoj ta keni ditur tashmë këtë dhe ta keni zbatuar me sukses. Nëse nuk e keni bërë, ju këshilloj t’i përvetësoni këto njohuri sa më shpejt që të jetë e mundur, sepse me ndihmën e tyre do të kënaqeni me siguri duke luajtur sport.
Ju uroj shumë argëtim dhe sukses në fushë me thënien e vjetër latine: “Mens sana in corpora sano (Mendja e shëndoshë në trup të shëndoshë)”! /Telegrafi/