Dramaturgjia e autoportretit te Strindbergu

Nga: Muhamedin Kullashi (fragment nga libri “Kthesa e dramës moderne”)

Rëndom, krijimtaria teatrale e Strindbergut [August] është ndarë nga kritikët në dy periudha të ndryshme: nga mbarimi i viteve 1880, brenda qerthullit të natyralizmit, me disa tragjedi intimiste (“Babai”, “Zonjusha Zhylie”, “Kredituesit”); kurse pas krizës me librin “Inferno”, periudhën e teatrit onirik të “lojërave të ëndrrave”, e cila hapet me “Udhën e Damaskut”. Sarrazac e problematizon këtë ndarje, ngase mendon se mutacioni të cilin dramaturgjia e Strindbergut e përjeton në fundshekull është më subtile: jo thjesht hapja e ëndrrës, por “afirmimi i një teatri në personin e parë, me ndërmjetësimin e të cilit ai orvatet të nxjerrë autoportretin e vet brenda një shoqërie dhe sidomos një çifti”.

Sarrazac vë në pah në analizat e veta të holla se Strindbergu kompozon një lloj të modelit për skenën bashkëshortore, duke pasur parasysh jetën e përditshme nga e cila nxirret një trajtë tragjike. Në “Udhën e Damaskut”, skena familjare e dramave të mëparshme gjendet “e integruar brenda një tërësie më të madhe e më komplekse sikurse ajo copë e vogël e krahinës së origjinës së atij mërgimtari e rikrijuar në një vend të huaj […] Kjo ishte një ‘bërthamë’ e teatrit”.

Sarrazac e ndriçon procedimin me të cilin Strindberg e ngrit skenën bashkëshortore në nivelin e teatrit të botës, duke i dhënë “një dimension epik relacioneve më intime”. Në dramat e tij “imagjinata thurë motive të reja: një përzierje të kujtimeve, të ngjarjeve të përjetuara, invencioneve të lira, absurditeteve dhe improvizimeve”. Ai që i thur këto motive është ëndrruesi, përkatësisht vetë autori.

Në librin e tij “Teatri i egër dhe teatri mistik”, Strindbergu rrëfen se si duke shëtitur pranë ndërtesave, vëzhgon në dritare “dramat e familjeve” dhe njëherë i ndodhi që brenda një ore e tërë jeta e tij u zhvillua në tablo të gjalla […] Ishte si një agoni, si çasti i vdekjes ku e tërë jeta jonë defilon para syve tanë. Sarrazac e zgjedh këtë rrëfim për të vënë një pah një ndryshim të rëndësishëm që sjell Strindbergu: zëvendësimin e dramaturgjisë së skenës me dramaturgjinë e tablos. Në mbarimin e dramës “Vallëzimi makabër” shfaqet një paqe midis bashkëshortëve. Sipas Sarrazacut, Strindbergu në fakt ëndërron në vetminë e tij të fantazmuar dhe të ngarkuar me fantoma një paqe të realizuar me një komunikim me vdekjen; ndërkaq teatri del si ndërmjetësues i privilegjuar i këtij komunikimi. Në një fragment të dramës “Udha e Damaskut”, personazhi kryesor, I Panjohuri thotë: “Nuk ishte fillimi kur ne filluam, kjo nuk do të jetë fundi kur ne do të mbarojmë; është ky një fragment brenda jetës pa fillim e pa mbarim”.

Sarrazac e interpreton këtë fragment si vend ku “integrohen të gjitha dramat e mëparshme dhe të mëvonshme të Strindbergut”. Të përkujtojmë këtu se për filozofen Hannah Arendt, çdo lindje e një njeriu është një fillim i ri, një gjasë e re për lirinë.