Whyte: Qeveria e re do të gjykohet nga veprat, Kurti të ketë kujdes me premtimet

Këshilluesi i Kosovës në rrugën drejt pavarësisë, Nicholas Whyte, ka thënë se Qeveria e re e kryeministrit të Kosovës Albin Kurti, do të gjykohet nga veprat dhe jo fjalët dhe se vetë Kurti duhet të ketë kujdes nga premtimet që bën.

Në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, Whyte, që drejton zyrën në Bruksel të Organizatës për shërbime të konsulencës APCO, ka thënë se duhet të njihet autoriteti i Kosovës në territorin e vet, dhe e ka quajtur skandaloz faktin që regjistrat e kadastrave nuk i janë kthyer ende Kosovës nga ana e Serbisë.

Nën udhëheqësinë e presidentit amerikan Joe Biden, Whyte ka thënë se pret më shumë angazhim të Shteteve të Bashkuara në Ballkan. Ai ka thënë edhe se Qeveria e re Kosovës mund të ketë më pak kontakte me zyrtarë diplomatikë në botë, për dallim nga partitë tjera politike.

Kosova ka tani qeveri të re dhe kryeministër të ri, Albin Kurtin. Ai ka fituar mbi 50 për qind të votave dhe nuk ka pasur nevojë për mbështetjen e partive tjera shqiptare për të krijuar qeverinë. Si e shihni ju Qeverinë e re të Kosovës?

Whyte: Ju thoni se ai është kryeministër i ri, por në fakt ai është kryeministri i vjetër, që veçse është kthyer, ndonëse krijohet përshtypja se thuajse dje ka qenë dita kur ai është bërë kryeministër për herë të parë dhe në fakt ajo ka ndodhur një vit më parë.

Për secilin shtet është e dobishme një qeveri me shumicë parlamentare. Mendoj se vëzhguesit e jashtëm do të jenë të kënaqur që institucionet e Kosovës kanë krijuar një qeveri të re, me mandat të qartë. Duhet përmendur po ashtu se zgjedhjet janë zhvilluar mirë dhe se kjo gjë nuk vlen për të gjitha vendet fqinje. Kjo pikë është në favor të Kosovës.

Mirëpo sikurse secila qeveri tjetër, edhe kjo qeveri do të gjykohet nga veprat, më shumë sesa nga fjalët. Prandaj do të jetë interesante të shihet se deri në çfarë pike mund të shkojë kryeministri përpara me agjendën që ka krijuar. Mendoj se zyrtarët në Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara do të presin që të shohin zhvillim në ekonomi dhe ecje përpara, e jo luftim të proceseve të së kaluarës.

 Në Kosovë po ashtu pritjet për qeverinë e Kurtit janë goxha të mëdha. Ai ka premtuar se do ta vë pandeminë nën kontroll, reforma në gjyqësor, luftë kundër korrupsionit, vende të reja pune. Sa të realizueshme janë këto, marrë parasysh situatën me pandeminë dhe dëmet e shkaktuara në ekonomi?

Whyte: Shtete më të mëdha dhe më të fuqishme sesa Kosova janë duke u përballur me pandeminë. Fatkeqësisht Kosova është më shumë marrëse sesa dhënëse, andaj situata në Kosovë do të ndikohet nga vendimet që merren diku tjetër.

Në të njëjtën kohë, është e rëndësishme që të ekzistojnë disa nivele të kompetencave dhe planeve bazike. Kosova nuk është vendi i vetëm që po përballet me këtë situatë dhe mendoj se ka modele të mira nga jashtë që mund të ndiqen. Nëse do ta këshilloja Kurtin, do t’i thoja që të jetë shumë i vëmendshëm, sepse të flasësh është diçka tjetër, të veprosh është krejt diçka tjetër.

Kritikët thonë se nuk është e shëndetshme për demokracinë kur një parti ka fuqi të tillë. Në këtë rast, Lëvizja Vetëvendosje është duke drejtuar qeverinë, ka pozitën e kryeparlamentarit dhe kandidatja për pozitën e presidentit është nga lista e LVV-së. Cili është opinioni juaj?

Whyte: Unë jam rritur në Mbretërinë e Bashkuar, që ka histori të qeverive me shumicë parlamentare. Fakti që po bëni këtë pyetje mund të jetë sepse Kosova është përballur me situatë të pazakonshme prej formimit të institucioneve për herë të parë, gati 20 vjet më parë.

Shtetet krijojnë paradigma të ndryshme, në bazë të mënyrës së veprimit. Shqipëria ka një histori me qeveri të krijuara nga një parti e vetme. Shqipëria ka probleme dhe nuk jam i sigurt nëse ato janë rezultat i sistemit tradicional. Ndërkohë, Maqedonia e Veriut ka pasur gjithnjë qeveri të koalicionit. Sërish lind pyetja, a e ka lënë mbrapa kjo gjë Maqedoninë e Veriut, apo problemi ekziston diku tjetër? Kultura politike është unike në secilin shtet. Mendoj se është e drejtë të thuhet se ekziston një përvojë e re në Kosovë që të ketë qeveri të formuar nga një parti. Secili hap në demokraci është eksperiment.

“Marrëdhëniet Kosovë-Serbi së fundmi kanë qenë toksike”

Të fokusohemi pak në marrëdhëniet me jashtë. Këtë vit, dialogu mes Kosovës dhe Serbisë, me ndërmjetësim të Bashkimit Evropian, ka hyrë në vitin e dhjetë, por fundi nuk po i shihet. Kurti tashmë ka thënë se ky proces nuk do të jetë prioritet për qeverisjen e tij dhe nuk duhen të bëhen kompromise tjera. Në ekspozenë e tij, ai ka thënë se Kosovës i duhet një dialog për të zgjidhur problemet ekzistuese dhe jo për të krijuar probleme të reja. Si e shihni këtë proces nën udhëheqësinë e Kurtit?

Whyte: Mendoj se është e drejtë të thuhet se dialogu nuk ka rezultuar ashtu siç kanë pritur njerëzit dhjetë vjet më parë. Më kujtohet euforia për arritjen e marrëveshjes në mes të Prishtinës dhe Beogradit dhe mendoj se është krejtësisht e arsyeshme të thuhet se premtimet fillestare nuk janë realizuar. Një pikë specifike, të cilën e kam përmendur edhe në intervistat tjera, është se mua më duket skandaloze që regjistrat e kadastrave nuk i janë kthyer Kosovës nga ana e Serbisë. Mendoj se kjo gjë është thelbësore sa i përket njohjes së autoritetit të Kosovës në territorin e vet. Dhe mendoj që jo vetëm autoritetet në Kosovë, por edhe komuniteti ndërkombëtar duhet t’i bëjë presion Serbisë më shumë në këtë pikë.

Serbia është vendi më i madh fqinj i Kosovës. Kosova ka lidhje me Serbinë në disa rrugë. Duhet të ketë marrëdhënie mes tyre. Mendoj që nuk është e paarsyeshme të thuhet se marrëdhëniet kanë qenë të një formati toksik në kohën e fundit, dhe është e arsyeshme të thuhet se, duhet të ketë mënyra tjera komunikimi dhe rivendosje të marrëdhënieve.

Kjo nuk nënkupton largim nga dialogu dhe nuk nënkupton flakjen tutje të marrëveshje të arritura tashmë. Komuniteti ndërkombëtar do të jetë jashtëzakonisht i pakënaqur nëse ka sugjerime se qeveria e re do ta diskutojë, shembull, Planin e Ahtisarit. E kam vërejtur se Kurti e ka përmendur disa herë se nuk do ta bëjë këtë gjë.

Në të njëjtën kohë, Kosova është shtet sovran dhe duhet të marrë vendimet vetë dhe të marrë përgjegjësi për vendimet e veta.

Fati i Asociacionit të komunave me shumicë serbe

Në fakt Kurti e ka përmendur në ekspozenë e tij gjithashtu Planin e Ahtisarit. Ai ka thënë se Kosova ka bërë mjaft kompromise përmes atij plani. A mendoni se Kosova nuk duhet të bëjë më kompromise me Serbinë?

Whyte: Secila marrëveshje kërkon kompromise nga të dyja palët. Mendoj se është e drejtë që të përcaktohet pozicioni negociues dhe të thuhet se nuk do të pranohen kompromise tjera. Mirëpo, në realitet, nëse arrihet deri te një marrëveshje, të dyja palët duhet të bëjnë kompromise. Po e theksoj, të dyja palët.

Cili duhet të jetë kompromisi nga ana e Kosovës?

Whyte: Një çështje, që besoj se teknikisht nuk është kompromis sepse për të është arritur pajtueshmëri, por nuk është zbatuar ende, është marrëdhënia me komunat me shumicë serbe. Unë e di që kjo temë është subjekt i shumë retorikave në Kosovë. Është fakt se ky është zotim, që kanë bërë qeveritë e kaluara në Kosovë. Duhet të gjendet një zgjidhje që është e pranueshme për Kosovën dhe për serbët që jetojnë në Kosovë. Ky është një kompromis që është bërë me Planin e Ahtisarit, por që nuk është zbatuar ende.

Në ekspozenë e tij, Kurti ka folur për një varg çështjesh, por nuk e ka përmendur Asociacionin e komunave me shumicë serbe.

Whyte: Nuk mund ta fajësoj.

Pse?

Whyte: Mendoj se është më mirë të mos negociohet në altoparlant.

Me zgjedhjen e Kurtit tani, a do të ketë Serbia përfaqësues të ri në dialog?

Whyte: Nuk mendoj që politika e Serbisë përcaktohet se kush është kryeministër në Kosovë. Nuk mendoj që një gjë e tillë është e rëndësishme për atë se çfarë ndodh në Beograd.

“Duhet të ketë njohje të plotë diplomatike”

Si e shihni marrëveshjen përfundimtare në mes të këtyre dy vendeve?

Whyte: E mbaj mend në fillim ambasadorin (Wolfgang) Ischinger duke folur për marrëdhëniet në mes të dy Gjermanive. E pranoj se në atë kohë kam menduar se diçka e tillë është vetëm ëndërr, sepse ka tingëlluar joreale. Mirëpo tani mendoj se është krejtësisht e mundshme për dy shtete sovrane, që ta trajtojnë njëra-tjetrën si të pavarura.

Njohja e plotë diplomatike mund të mos jetë qëllimi përfundimtar, ndonëse nuk do të ishte e menduar mirë nëse nuk do të ishte.

Qëllimi përfundimtar duhet të jetë pranimi i plotë, funksional dhe operacional i Serbisë ndaj sovranitetit të Kosovës. Nëse Serbia vendos të mos ia njohë territorin Kosovës, atëherë ky duhet të jetë problemi i Serbisë. Problemi i Kosovës është që të sigurojë se Serbia ka sjellje të denjë me fqinjët. Kështu e shoh një kënd që mund të jetë i realizueshëm, diçka si marrëdhëniet mes dy Gjermanive, të cilave u është njohur sovraniteti. Çështjet teknike janë diçka tjetër. Mendoj se është mirë që të ketë njohje të plotë diplomatike, por edhe duhet ta qartësojmë se fundja ky është problem i Serbisë.

“Administrata Biden është më e informuar për Ballkanin”

Sa i përket dialogut, si e shihni rolin e administratës amerikane në këtë proces? Kurti ka thënë se synon të thellojë lidhjet me SHBA-në, derisa ka zëra se Kosova duhet ta shfrytëzojë mundësinë, sepse dihen tashmë lidhjet personale të presidentit amerikan, Joe Biden me Kosovën.

Whyte: Është e vërtetë se administrata e re është më e informuar për Ballkanin, në krahasim me administratën Trump. Njëzet vjet më parë, kur pata shkuar në Uashington për të folur për Ballkanin, nga të paktat dyer ku mund të trokisja dhe të prisja bisedë inteligjente nga pala tjetër, ka qenë dera e senatorit Biden.

Prandaj është e qartë se administrata e re do të jetë më e angazhuar. Nuk është me domosdo gjë më e mirë. Problemi me qeverinë e re më duket se qëndron në aspektin se ka më pak kontakte në kryeqytetet e huaja, sesa partitë tjera politike. Në anën tjetër, duhet ta përmend se një rrjet i tillë nuk ka rezultuar me ndonjë rezultat për Kosovën.

Ju keni këshilluar Kosovën në rrugën e saj drejt pavarësisë. Cila do të ishte porosia juaj sot për liderët e Kosovës?

Whyte: Qëndroni në një pozicion të favorshëm, jini proaktivë, theksoni nevojën për zgjidhje, jo për probleme, dhe sigurohuni që zotimet ekzistuese do të respektohen dhe që ju prisni nga të tjerët që të respektojnë zotimet e tyre po ashtu. /rel/