Marrëveshja përfundimtare Kosovë-Serbi, me fuqi detyruese

Autoritetet në Kosovë dhe në Serbi, tashmë janë të vetëdijshme se dialogu për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet të dy vendeve do të duhet të përmbyllet me një marrëveshje ligjërisht të obligueshme, vlerësojnë ekspertët e çështjeve juridike ndërkombëtare.

Ndonëse, sipas tyre, deri te arritja e një marrëveshjeje të tillë, palët ende do të bisedojnë, megjithatë, autoritetet e Kosovës duhet të jenë të vëmendshme se si do t’i qasen.

Ish-kryetari i Gjykatës Kushtetuese të Kosovës, Enver Hasani, profesor i të Drejtës Ndërkombëtare në Universitetin e Prishtinës, duke folur për Radion Evropa e Lirë, thotë se një marrëveshje ligjërisht obliguese për të dyja vendet, nënkupton që praktikat e deritashme nga dialogu i Brukselit, ku zbatimet e marrëveshjeve të arritura janë zvarritur ose nuk janë zbatuar fare pa ndonjë sanksion, do të braktisen.

“Tani, synohet që të ndërpritet kjo praktikë dhe të bëhet një kuadër tjetër i dialogut dhe marrëveshjes, e cila do të ketë fuqi detyruese. Kur thuhet ‘fuqi detyruese juridikisht për palët’, nënkupton që do të ketë një mekanizëm zbatues dhe do të ketë garantues që do të kenë levë ndikimi, përkatësisht, mund të zbatojnë ligjërisht sanksione ndaj palëve që nuk i vënë në jetë dispozitat e marrëveshjes së tillë përfundimtare”, tha profesor Hasani.

Profesori tjetër i të Drejtës Ndërkombëtare në Universitetin e Prishtinës, Afrim Hoti, thotë për Radion Evropa e Lirë se marrëveshja ligjërisht e obligueshme nënkupton nënshkrimin e një traktati ose marrëveshjeje që përcakton konturat e raporteve ndërmjet dy subjekteve në të ardhmen.

Një marrëveshje e tillë, sipas tij, do të ishte përfundim i një procesi të dialogut, rezultatet e të cilit përfshihen në një dokument, ku të dyja palët zotohen se dispozitat e dala do të kenë natyrë obliguese. Si rrjedhojë, siç thotë profesor Hoti, kjo do të nënkuptonte njohjen reciproke të vendeve, të paktën ‘de facto’, sepse traktati, marrëveshja apo konventa, nënkuptohet si mekanizëm, përmes të cilit komunikohet në të drejtën ndërkombëtare, ndërmjet shteteve të pavarura.

“Me këtë, të dy vendet marrin mbi vete që të respektojnë njëra-tjetrën dhe të promovojnë parimet e paqes, prosperitetit dhe fqinjësisë së mirë. Garant i zbatimit të kësaj marrëveshje, zakonisht janë organizatat ndërkombëtare ose në rastin konkret, meqë dialogu po mbështetet nga Bashkimi Evropian – dhe në këtë dritë, ne kemi edhe një argument më tepër që Serbia dhe Kosova dëshirojnë apo kanë ambicie që të jenë pjesë e Bashkimit Evropian – pra, BE-ja mbetet garant i zbatimit të kësaj marrëveshje”, tha profesor Hoti.

Por, profesor Hasani, shpreh mendimin se është vështirë e besueshme që vetëm Bashkimi Evropian mund të jetë garantues ekskluziv i një marrëveshjeje juridikisht obliguese ndaj palëve.

Sipas tij, përderisa Bashkimi Evropian ka më shumë ndikim mbi Serbinë, ngjashëm nuk ndodhë me Kosovën, për shkak se siç thotë ai, ndikimi i Shteteve të Bashkuara të Amerikës mbi Kosovën është vendimtar.

Garantuesit e këtij procesi, sipas profesor Hasanit, duhet të jenë gjithëpërfshirës.

Në anën tjetër, siç thotë ai, pala e Kosovës duhet të jetë mjaft e kujdesshme se si i qaset arritjes së kësaj marrëveshjeje. Përvojat e deritashme në arritjen e marrëveshjeve ndërkombëtare, siç janë: ajo për Demarkacionin me Malin e Zi, marrëveshjet e arritura në Bruksel, për Asociacionin e komunave me shumicë serbe ose për gjykatat në veri, siç thotë ai, kanë treguar se pala e Kosovës nuk ka qenë profesionalisht e përgatitur për të definuar kuptimin e shprehjeve në dokumentet e marrëveshjeve përkatëse.

“Gjykuar nga përvoja, në këto raste konkrete, kam përshtypjen që pala jonë nuk ka qenë në nivel të detyrës. Potencialisht mund të jenë të mashtruar sërish, për çështjet bazike, sepse dokumenti juridikisht i obligueshëm ndërtohet nga politika dhe projektimi i forcës politike. Por, gjuha e atij dokumenti mund të interpretohet vetëm përmes parametrave juridik”, tha profesor Hasani.

Edhe profesor Hoti, shpreh mendimin qe pala e Kosovës duhet të jetë skajshmërisht e kujdesshme në arritjen e një marrëveshje juridikisht obliguese më Serbinë, sepse përmbajtja e marrëveshjes do të reflektojë tërësisht prezantimin e Kosovës në të ardhmen.

“Formulimet ose dispozitat që do të përfshihen në këtë marrëveshje, duhet të reflektojnë: sovranitet, integritet territorial dhe funksionalitet të një shteti në vete dhe të pavarur. Kjo nënkupton, në radhë të parë, në masën absolute, shmangie të dispozitave, të cilat kanë dykuptimësi, të cilat mund të interpretohen, në fazat e mëvonshme, sipas tekeve të palëve. Kjo do të sillte probleme në mes palëve dhe pse jo, ndoshta edhe të hapen probleme tjera, për t’u interpretuar qoftë nga OKB-ja, nga ndonjë gjykatë apo të ngjashme”, tha Hoti.

Arritja e një marrëveshje juridikisht obliguese ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, përveç zgjidhjes së problemeve ndërmjet dy vendeve, do ta lehtësonte edhe integrimin e tyre në Bashkimin Evropian.

Ky i fundit, edhe më herët e ka bërë të qartë se nuk do të pranojë bartjen apo importimin brenda vetes të konflikteve apo krizave midis vendeve dhe ka kërkuar që mosmarrëveshjet apo konfliktet, këto vende t’i zgjidhin para anëtarësimit të tyre në BE.