Lajbnici për shqipen

Në disa letra në periudhën 1704-1715, enciklopedisti, filozofi dhe matematikani i madh gjerman, Gotfrid Vilhelm Leibniz (Lajbnici), ka shprehur disa mendime rreth diakronisë së gjuhës shqipe. Me shënimet e tij për prejardhjen e gjuhës shqipe, për përkimet dhe marrëdhëniet e saj me gjuhë të tjera indoevropiane dhe njëkohësisht për mëvetësinë e saj nga gjuhët sllave apo greqishtja, nxiti në radhët e studiuesve debatin për origjinën e gjuhës shqipe dhe vendin e saj në familjen e gjuhëve indoevropiane. Po ashtu, ai është edhe nismëtari i tezës së origjinës ilire të gjuhës shqipe.

Mendimet mbi shqipen, Lajbnici i shprehu në letërkëmbimet e tij (1705-1715) me shkencëtarë, studiues e intelektualë të kohës – gjithsej pesë letra.

Në një letër ai shkruan: “Sa për gjuhën e shqiptarëve, e njohur si Linguam Illiricam… mendoj se është e denjë të studiohet… Të dhënat që kam tregojnë se shqipja përmban shumë latinisht dhe pak gjermanisht. Dhe ky është mendimi im mbi disa fjalë shqipe: ‘hundë’ nga keltishtja e vjetër ka dhënë gjermanishten ‘wen’ – ‘qen’, kafshë që karakterizohet nga përdorimi i hundës ‘nose’ – ‘nuhatje’. Fjala ‘gjueti’, anglisht ‘hint’ – ‘gjurmë’ – ‘shenjë’; gjermanisht ‘spuhr’, nga ‘kunde’ – ‘dije, njohje’. Fjala ‘krah’ lidhet me ‘krezzen, crabbe’ – ‘gaforre’ nga rrjedhin kthetër, zvarrë, rrafsh, zero. ‘Gaforrja’ mund të ketë lidhje edhe me ‘furkën, pirunin’. Fjala ‘burrë’ mund të jetë e lidhur me ‘brautigam’ ‘dhëndër’. Ndërsa fjalët shqipe për numrat nuk kanë asgjë që mund të rrjedhin nga gjuhët fqinje, por, duke ditur shumë gjuhë të tjera, studiuesi mund të jetë në gjendje të kuptojë shumë fjalë të shqipes; fjala ‘det’ nga Delt, dmth Thalassa, Thellësi, Perendia e Detit në mitologjinë greke. Është e qartë se reliket e ilirishtes janë ruajtur në gjuhët moderne, veçanërisht në atë të shqiptarëve” (“Opera Philologica”, përkthyer nga frëngjishtja në anglisht nga Robert Elsie).

Vlera e ideve të Lajbnicit qëndron edhe në faktin se si shkencëtar serioz, tërhoqi vëmendjen e shkencëtarëve të tjerë për t’u marë me studime të shqipes. Ky interesim i Lajbnicit mund të shpjegojë ndoshta edhe arsyen pse Albanologjia ka tërhequr vazhdimisht shkencëtarë, gjuhëtarë e filologë gjermanë.

Shumica e shkrimeve të tij ndodhen ende të pabotuara dhe janë marë në mbrojtje nga UNESCO.

Lexo po ashtu Lajbnici nuk ishte biskotë gjalpi