“Kam një ëndërr: Të vdes duke shkruar”

Mario Vargas Llosa jeton pas mureve të larta në një lagje pasanikësh në veri të Madridit. Fqinj të tij janë ambasadorët e Kuvajtit, Algjerisë dhe Venezuelës. Hapet një portë e rëndë, një roje hap derën e vilës së madhe dhe na prin drejt bibliotekës. Në dysheme një qilim persian, në dritare perde të gjelbra kadifeje, në tavolinën e divanit një arkë druri me puro. Mbi oxhak qëndron e varur një pikturë në vaj, e cila paraqet partneren e Vargas Llosas, Isabel Preysler, e cila rrjedh nga Filipinet dhe quhet “la perla de Manila” (ajo është ish-gruaja e Julio Iglesias; Enrique Iglesias është djali i saj)…

Nga: Jan Christoph Wiechmann/dasmagazin.ch
Përktheu: Enver Robelli/dialogplus.ch

Peruani Mario Vargas Llosa (83) është njëri nga shkrimtarët më rëndësishëm të gjallë, ndër veprat më të njohura të tij janë “Shtëpia e gjelbër”, “Tezja Julia dhe shkrimtari” dhe “Festa e cjapit”; më 2010 mori çmimin Nobel për Letërsi. Libri i tij më i ri “Thirrja e hordhive” është një autobiografi intelektuale e tij.

Vargas Llosa, njëherë keni thënë se nëse nuk do të mund të shkruani, do t’ia shkrepnit vetes një plumb në kokë.

Kjo është e vërteta e plotë. Nëse nuk do të mund të shkruaja, moti do e kisha vrarë veten.

Shkruani ende me të njëjtin pasion?

Gjithmonë. Të shkruash është mënyrë e jetës. Jeta ime sillet rreth punës sime si shkrimtar. Hulumtoj shumë, përherë – jo patjetër për të pasqaruar të vërtetën historike, këtu i lejoj vetes shumë liri, por që të kem mundësi të identifikohem me epokën dhe me karakteret.

Philipp Roth ka thënë se në moshë të shtyrë s’kishte për çfarë të shkruante më.

Unë jam ndryshe. Do të vdisja nëse nuk do të mund të jetësoja së paku një të dhjetën e projekteve letrare që i kam në kokë. Këto janë edhe së paku dhjetë libra.

Ju jeni i mbijetuari i fundit i gjeneratës së shkrimtarëve të mëdhenj latinoamerikanë.

Po, gjenerata “Boom”.

Gabriel García Márquez nga Kolumbia, José Donoso nga Kili, Julio Cortázar nga Argjentina, Carlos Fuentes nga Meksika.

Është një privilegj të jesh i mbijetuari i fundit, por ashtu është. Shumë miq kanë vdekur.

Ju mungojnë?

Le të themi kështu: ishte një kohë e bukur, një epokë kur Evropa, SHBA-të, madje mbarë bota zbuloi letërsinë e Amerikës Latine. Në të vërtetë ajo ka ekzistuar qëmoti, por ka qenë e mbyllur. Nuk e braktiste Amerikën Latine. Befas, nga fundi i viteve ’50, fillimi i viteve ’60, ndodhi zbulimi i letërsisë latinoamerikane. Edhe Amerika Latine filloi t’i rizbulojë dhe lexojë autorët e vet, si për shembull Jorge Borges.

Çfarë mendoni kur thoni: Amerika Latine filloi t’i lexojë autorët e vet?

Zbuluam se kemi një identitet të përbashkët latinoamerikan. Kur jetoja në Peru, nuk njihja asnjë autor në Kolumbi, Ekuador, Kili, përveç ndoshta Pablo Nerudës. Nuk kishim haber se çka domethënë të jesh latinoamerikan. Për herë të parë jam ndier i tillë kur jetoja në Paris. Atje fillova të lexojë letërsi latinoamerikane. Ishte inspiruese të shohësh: ne që rrjedhim nga Meksika, Argjentina, Peruja kemi rrënjët e ngjashme.

Por juve nuk ju mungon “Gabo”, Gabriel García Márquez?

Miqësia jonë mori fund për shkak të mospajtimeve politike. Aty filluan ndarjet, grindjet. Por, e vërteta është kjo: ka ekzistuar përherë një miqësi që i mbijetonte këto mospajtime politike.

Cilët janë zërat e rinj të letërsisë së Amerikës Latine?

Për shembull peruani Alonso Cueto. Ai është autori shumë interesant, por edhe reprezentativ, sepse ai, si shumë shkrimtarë latinoamerikanë, nuk është më provincial. Të rinjtë nuk kufizohen më në vendin e tyre. Kjo i ka sjellë letërsisë latinoamerikane një horizont shumë më ndërkombëtar. Kjo është e kundërta me jetën politike, e cila ka mbetur e kufizuar siç ka qenë gjithmonë.

Çfarë po lexoni momentalisht?

I lexoj klasikët, vazhdimisht. Në moshën time të shtyrë i lexoj ata që më kanë iluminuar: Flaubert, Faulkner, madje edhe Sartre, prej të cilit jam distancuar, por ka ekzistuar një kohë kur Sartre kishte shumë ndikim ndaj meje. Sot kemi qasje ndaj shumë shkrimtarëve interesantë, në të gjitha vendet, atëherë nuk e kemi pasur këtë mundësi. Numri i shkrimtarëve të rinj është shumëfishuar, andaj është e vështirë t’i përcjellim të gjithë.

Sartre ka thënë se shkrimtari mund të ndikojë ndaj historisë. A ia keni arritur ju?

Kjo është vështirë të matet. Por, besoj se letërsia ndikon ndaj njerëzve dhe ka impakt politik. Pa dyshim.

Edhe sot?

Për këtë jam i bindur. Por, në jetën moderne kjo është më e vështirë. Letërsia është bërë dytësore – muzika, filmi, interneti kanë ndikim më të madh. Letërsia është shtyrë në qoshe. Për fat të keq sot idetë janë më pak të rëndësishme se pamjet. Ne kemi një kulturë të ekranit.

A është kjo mirë apo keq?

Një shoqëri e lexuesve është më e lirë dhe më kritike. Efekti i letërsisë është t’i bëjë njerëzit krijesa kritike. Një popull që nuk lexon manipulohet shumë më lehtë. Lexuesit e mirë janë rebelë, në kuptimin politik, fetar, seksual. Letërsia nuk është vetëm argëtim. E qartë, të lexosh Shekspirin është zbavitëse, Cervantes, Goethe, Thomas Mann, të mrekullueshëm. Por, përtej kënaqësisë ne përfitojmë më shumë: idenë se krahas jetës sonë ka edhe jetë të tjera, të cilat janë më intensive, më të begatshme. Kjo krijon brenda nesh një lloj rebelizmi ndaj realitetit.

A jeni ju rebel?

Besoj se po. Sepse jam lexues i uritur. Besoj se letërsia e mirë i bën lexuesit kritikë të mirë të botës.

Paskeni një dhomë madhështore të punës. A keni rregulluar vetë?

Jo. Kjo është vështirë të shpjegohet… Është dhoma ime e punës, por i takonte ish-burrit të gruas sime. Ai ka qenë ministër i Ekonomisë nën kryeministrin Felipe González.

Por, librat janë tuajat?

Jo, krejt këto libra janë të tij. Ai ka qenë intelektual. Këtu keni një mur të tërë me libra për astronominë, atje për matematikën, atje përpara ciceronë turistikë – dhe një mur i tërë mbi Egjiptin e lashtë.

Ku gjenden librat tuaja?

Në banesën time, këtu afër.

Jeni 83-vjeçar. E kujtoni shpesh të shkuarën?

Disa epoka të caktuara dhe ngjarje i kujtoj me nostalgji, por nuk jetoj në të kaluarën, fare dhe aspak. E dua shumë të tashmen, shpesh me mendime futem në të ardhmen. Hombre, mosha i bën njerëzit më të mençur, mëson të dallosh çka është e rëndësishme dhe çka jo, çka është e thellë dhe çka është sipërfaqësore. Ky është thesari i neve pleqve.

Cili është suksesi juaj më i madh si shkrimtar?

Që unë shkruaj. E kam zgjedhur këtë profesion kur ka qenë shumë vështirë. Atëbotë kush kishte vokacion letrar, dëbohej diku në periferi të shoqërisë. Ishte e pashpresë të jetoje nga të shkruarit. As që mund të merrej me mend. Babai im u alarmua tej mase kur zbuloi se po shkruaja poezi.

Babai juaj ju ka rrahur. Dhe ju ka dërguar në Akademinë Ushtarake për t’ua flakur tej dëshirën për të shkruar. Ky është materiali i romanit tuaj të parë.

Atij ia merrte mendja se shkrimi është bileta e sigurt drejt dështimit. Të mos fitosh kurrë para, të bësh jetë bohemi – kështu e shihte babai im jetën e shkrimtarit. Sot të rinjtë që duan të shkruajnë e kanë shumë më lehtë. Në kohën time të shkruarit ka qenë diçka për avokatë, arsimtarë apo profesorë gjatë ditës së diele. Askush nuk ia kushtonte jetën e tij shkrimit.

Ç’rëndësi ka për ju çmimi Nobel?

Hombre, çmimi Nobel është lotari. Disa që e kanë fituar, e kanë merituar. Të tjerët që e kanë merituar, nuk e kanë marrë.

A keni pësuar humbje gjatë jetës suaj?

Gjithsesi, shumë dështime, shumë gabime, shumë humbje.

Cilat?

Njeriu nuk i kujton me qejf dështimet, është më e shëndetshme të mos i hapësh plagët e vjetra. Por, unë kam bërë shumë gabime. Disa jam përpjekur t’i korrigjojë, të tjerat jam përpjekur t’i harrojë.

Nuk dëshironi të përmendni asnjë?

Hombre, kam qenë komunist. Një gabim trashanik, një rrugë e gabuar! Në të vërtetë kam qenë anëtar i partisë vetëm një vit, sepse stalinizmi ka qenë aq sektar, aq fanatik, saqë e kam duruar vetëm një vit. Por, shumë gjatë kam menduar se për njerëzimin marksizmi, komunizmi radikal, do të ishte rrugëdalje nga të gjitha padrejtësitë.

Cili ka qenë më konkretisht gabimi juaj?

Që kam besuar në komunizëm. Që ky ka qenë gabim i madh, kjo shihet në dështimin total të shoqërive komuniste. Libri im më i ri – “Thirrja e hordhive” – është gjithsesi autobiografik. Bën fjalë për atë se si e kam zbuluar demokracinë, liberalizmin në bazë të përvojave shumë konkrete dhe autorëve të rëndësishëm, nga Adam Smith, Karl Popper e deri te Friedrich August von Hayek. Ka qenë një proces personal: dalje nga kolektivizmi në një shoqëri të lirë, demokratike, në shtetin ku sundon ligji. Koha na dha të drejtë: shpërbërja e Bashkimit Sovjetik, zhvillimi i Kinës në shtet kapitalist, ndonëse ka mbetur diktaturë. Shiko çfarë po ndodhë në Venezuelë. Sa tragjike, sa e dhimbshme. Një vend aq i pasur – dhe gjithçka e rrënuar.

Çfarë u kujtohet nga takimi me Fidel Castron?

Kam zhvilluar vetëm një bisedë të gjatë me Castron. Si gjithë gjenerata ime edhe unë kam pasur entuziazëm të madh për komunizmin kuban, ai më dukej si përjetim transcendal. Deri kur pësoi kolaps.

Si erdhi deri aty?

Shkaktar ishte rasti Padilla. Heberto Padilla ishte poet, i cili la poezinë për t’iu bashkuar revolucionit. U bë ministër, ishte krejtësisht i ndershëm. Pastaj u bë i padëshirueshëm, vetëm për shkak se e kritikoi pak politikën ndaj kulturës, nuk e kritikoi revolucionin. Por, Castro e futi në hapsanë dhe e akuzoi se punonte për CIA. Çfarë marrëzie. Ne protestuam.

Protestuan shumë intelektualë të majtë. Susan Sontag, Julio Cortázar, Carlos Fuentes, Hans Magnus Enzensberger.

Ishte një thyerje e madhe. Deri atëherë intelektualët e botës kishin përkrahur Kubën. Ata në Kubë shihnin një komunizëm demokratik. Shumë prej nesh u desh ta pranonim se kjo nuk ishte e vërtetë.

A ishte kjo kthesa intelektuale në jetën tuaj?

Po, ishte kthesë. Por, edhe më herët kishte indikacione. Kur në Kubë krijuan UMAP-in, Unidades Militares de Ayuda a la Producción. Në të vërtetë bëhej fjalë për kampe përqendrimi, ku mbaheshin kundërrevolucionarë, kriminelë dhe homoseksualë. Kam njohur shumë homoseksualë, revolucionarë, poetë, piktorë, valltarë, grupin El Puente. Vuanin shumë, futeshin në kampe, disa vranë veten.

Filozofinë tuaj, liberalizmin, ju e gjetët vonë.

Më mirë vonë se kurrë. Atëbotë shkova në Angli, isha 36-vjeçar.

Si është gjendja e botës në vitin 2019?

Dua ta citoj Popperin. Më 1994, pak muaj para vdekjes, ai erdhi në Spanjë. Në një konferencë për shtyp gazetarët thanë: bota i ka punët keq. Ai tha: po, bota i ka punët keq, ka dhunë, shumë varfëri, mijëra probleme. Por, përherë kur besoni se bota i ka punët keq, mendoni se kurrë gjatë historisë së njerëzimit nuk kemi qenë më mirë. Kurrë. Kjo duhet të na inkurajojë. Përgjigjja e tij është absolutisht e saktë.

Por, ka pafund shumë varfëri e padrejtësi, sidomos në Amerikën Latine.

Mirëpo, është përmirësuar madje edhe jeta e atyre që kanë qenë në gjendje shumë të keqe. Më herët ata kanë qenë edhe më keq. Para së gjithash për rininë është me rëndësi që të mos zhytet në pesimizëm paralizues. S’ka gjë më të keqe për një shoqëri.

Si e shihni valën e popullizmit, nacionalizmit në botë?

Është problem i madh. Popullzimi nuk mund të ndahet nga nacionalizmi. Nacionalizimi është një ndër katastrofat e mëdha në historinë e njerëzimit. Nëse këtë e di dikush, atëherë Evropa, e cila ka përjetuar dy luftëra botërore me miliona të vdekur – të shkaktuar nga nacionalizmi. Vetëm feja na ka kushtuar aq shumë të vdekur, aq shumë gjakderdhje, aq shumë padrejtësi sa popullizmi, pjesa kryesore përbërëse e të cilit është nacionalizmi. Popullizmi dhe nacionalizmi duhet të luftohen me të gjitha mjetet, në emër të demokracisë dhe lirisë.

Sidomos Evropa po kaplohet nga popullistët: Orban, Wilders, Brexit, AfD (Alternativa për Gjermaninë).

Kjo çfarë po bën popullizmi aktualisht është e tmerrshme. Është shlyerje e madhe e kujtesës. Dje e kemi parë çfarë bën nacionalizimi, e tani ai është i pranishëm gjithkund, madje edhe në Spanjë, ku deri nga mesi i viteve 1970 sundonte një diktator nacionalist.

Prej nga vjen nacionalizmi pikërisht tani?

Është mendësi fisnore. Nostalgji për diçka që nuk ka ekzistuar kurrë. Një shoqëri krejtësisht homogjene, e cila flet të njëjtën gjuhë, është e racës së njëjtë, ka të njëjtin zot, të njëjtat doke. Diçka e tillë nuk ka ekzistuar kurrë – me përjashtim të epokës kur njerëzit jetonin në shpella. Por, iluzioni për një shoqëri të tillë disi e qetëson njeriun.

Po përse tani?

Kjo ka të bëjë me zhvillimin marramendës të kësaj bote. Jetojmë në një realitet që nuk ka asgjë të bëjë me të kaluarën. Kjo i tremb shumë njerëz, i frikëson. Nga kjo buron malli për të kaluarën. Ne këtu në Spanjë po përjetojmë një revolucion të traditave. Shumë njerëz e ndiejnë veten të pasigurt përballë përparimit të gruas, ndryshimeve shoqërore. Ku arratisen këta njerëz? Në fantazi, në idenë e shoqërisë krejtësisht të njëtrajtshme, homogjene, të shëndoshë, ku të gjithë e shohin veten të pasqyruar. Por, siç e thashë ky është iluzion. Sidomos sot kur janë hequr kufijtë, kur të gjithë jemi qytetarë të kësaj bote, deshëm apo jo.

Kjo nuk po ndodh vetëm në Evropë. Edhe në SHBA. Si e shpjegoni që një vend i modernizmit zgjedh një person si Trumpi?

Vështirë të kuptohet. Për mua befasia e madhe është se ekziston një pjesë e shoqërisë amerikane, e cila ndihet e përfaqësuar prej tij. Mendohej se SHBA-të janë kërthiza e botës së lirë. Fakti se ato me gjasë nuk janë, më tmerron shumë.

Çfarë duhet bërë?

Andaj është shumë e rëndësishme që BE të ketë sukses. Projekti evropian nuk ka rëndësi vetëm për Evropën, por për gjithë njerëzimin. Prania e Evropës është fondamentale dhe për këtë duhet uniteti i Evropës. Evropa është djepi i demokracisë. Djep i lirisë. Evropa ia ka falur botës të drejtat e njeriut, e ka krijuar individin.

Në shenjë proteste kundër nacionalizimit ju jeni larguar edhe nga shoqata ndërkombëtare e shkrimtarëve, PEN-i.

Po, jam tërhequr sepse PEN-Klubi ra në duart e disave që duan pavarësinë e Katalonisë. Ata e kanë mashtruar presidenten e PEN-it, një amerikane që jeton në Meksikë. Kështu që ajo e ka vënë PEN-in në shërbim të lëvizjes për pavarësi, të cilën unë e luftoj me ngulm.

Pse?

Fare thjeshtë: lëvizja për pavarësi kurrë nuk është përkrahur nga shumica e katalonasve. Ajo është larg 50-përqindëshit. Katalonia nuk ka qenë kurrë e pavarur, asnjë ditë të vetme. Së pari ka qenë pjesë e Francës, pastaj e Spanjës. Në Spanjë ka pasur rajone të pavarura Valencia, Aragón, por jo Katalonia; kjo është një shpikje e borgjezisë nacionaliste të shekullit XIX. Pavarësia do të ishte tragjedi për Spanjën dhe Evropën. Nëse Katalonia e arrin pavarësinë me një pakicë, çfarë do të thonë baskët, galicianët, valencianët? Ky do të ishte rast precedent. Evropa heq barrierat dhe kufijtë, siç duhet të bëhet, dhe tash ky marsh nacionalist?

Në librin tuaj ju lavdëroni liberalizmin dhe kapitalizmin. Por, ka shumë njerëz që ekscesin kapitalist e bëjnë përgjegjës për dallimet në rritje mes të varfërve dhe të pasurve, për krizën financiare, shkatërrimin e pyjeve tropikale, katastrofën e klimës; ata thonë: për këtë kapitalizmi i ka fajet.

Nuk është e vërtetë. Në të vërtetë mes liberalëve ka sektarë që besojnë se çdo gjë e rregullon tregu. Por, liberalizimi përherë ka qenë avangardë e të gjitha reformave të mëdha që e kanë çuar përpara njerëzimin. Mendimtarët e mëdhenj të liberalizmit nuk kanë qenë kurrë sektarë, as fanatikë. Adam Smith përherë është kujdesur shumë për çështjet sociale, ai ka predikuar liberalizmin ekonomik, në mënyrë që të gjithë njerëzit t’i kenë punët më mirë, para së gjithash të varfrit, atëbotë bujq, në mënyrë që ata të ikin nga kushtet jetësore të kafshëve.

Kritika është kjo: globalizimi u ndihmon vetëm të pasurve për t’u bërë edhe më të pasur.

As kjo nuk është e vërtetë. Hombre, globalizimi është ndër gjërat më të mira që i kanë ndodhur botës. Ai i mundëson një vendi të varfër që me politikë të mirë të bëhet vend prosperues. Shembulli më i mirë janë shtetet e Azisë juglindore. Ato vende kanë qenë shumë të varfra me pak pasanikë. Sot janë shumë të pasura – falë globalizimit. A keni qenë ndonjëherë në Singapor?

Jo.

Singapori nuk është demokraci shembullore, por kam qenë njëherë atje, me ftesë të miqve të mi, që jetojnë në atë qytet. Unë iu luta atyre: m’i tregoni të varfrit, lagjet e varfra. Më çuan në lagje të shtresës së mesme dhe më thanë: këta janë të varfrit tanë. Pa globalizim kjo nuk do të kishte qenë e mundshme – së paku nëse e shohim nga aspekti ekonomik. Një shembull tjetër janë vendet e Evropës, të cilat nuk janë fare të varfra: janë shtete demokratike – Suedia, Zvicra, këto e kanë çrrënjosur varfërinë. Ata vende që ia kanë dalë, janë demokraci liberale.

Ju i keni adhuruar Ronald Reaganin dhe Maggie Thatcherin. Pse?

I kam adhuruar të dytë kur jetoja në Angli. Ishte tamam një revolucion. Kur shkova atje, Anglia ishte një vend në rënie të lirë, me liri, por duke u fundosur, një vend ku kishin dështuar socialistët dhe konservatorët. Thatcheri ia ktheu Britanisë së Madhe energjinë, dinamikën.

E keni njohur personalisht zonjën Thatcher?

Po, kam pasur fatin ta njohë në një darkë. Thatcher kishte lexuar Popperin dhe Hayekun, për të cilët unë shkruaj në librin tim. Ajo tha: mendimtari më i madh ka qenë Karl Popperi. Ndërsa Hayekun ajo e konsultonte madje edhe në çështjet ekonomike. Unë kam qenë i mahnitur nga ajo.

Keni biseduar edhe me Ronald Reaganin?

Njëherë. I kam thënë: ju adhuroj, por si mund të thoni se librat e xhepit mbi kaubojt, të shkruara nga Louis L’Amour, janë letërsia më e mirë? Keni autor të mëdhenj si Walt Whitman, Edgar Allen Poe dhe William Faulkner. Ai tha se Perëndimi i Egër dhe kaubojt janë pjesë e rëndësishme e kulturës së madhe të Amerikës. Është e mundshme. Por, për letërsinë ai për fat të keq vërtet s’kishte haber.

Sipas pikëpamjes suaj, a ka sot ende liberalë të mëdhenj?

Ka, por nuk mund të krahasohen me Thatcherin apo Reaganin.

Cilët janë ata?

Angela Merkel më duket personalitet për t’u adhuruar, ajo bën punë të shkëlqyer. Ajo është më pak ideologjike se Thatcher apo Reagani, por në rastin e saj mund të flitet për një gruashtetase të madhe. Ajo nuk është e popullarizuar tani për shkak se ka pranuar migrantët. Merreni me mend, një nismë altruiste, e admirueshme, por gjermanët nuk janë në nivelin e saj. Ajo ka dhënë kontribut të jashtëzakonshëm për përparimin, mirëqenien dhe demokratizimin e Gjermanisë. Historia do t’i japë shumë të drejtë Angela Merkelit.

Ju e keni zbuluar shumë herët politikën, që në moshën 12-vjeçare.

Familja ime ka lidhje familjare me një president të madh të Perusë: José Luis Bustamante y Rivero ka qenë avokat, njeri shumë i ndershëm. Me gjasë gabimi i tij më i madh ishte ky: ai ishte një president si për zviceranët, i drejtë dhe korrekt. Pastaj ushtria organizoi puç. Grushti i shtetit pati pasoja të mëdha për familjen tonë. Unë kam qenë vocërrak dhe isha në qendër të politikës.

Keni mbesa e nipër?

Gjashtë.

Për cilat tema të mëdha interesohen ata?

Vetëm dy interesohen për politikë. Njëra studion politikë në Columbia University në New York. Ajo është shumë liberale, kjo më gëzon.

Nuk bëhen merak për ndryshimet klimatike?

Të rinjtë sot kanë para së gjithash një problem që ne nuk e kemi pasur: mungesën e vendeve të punës. Kjo është barrë e rëndë për ta. Rinia e tyre është shumë e ndryshme nga e imja. Sot të kesh një vend pune është privilegj, para së gjithash në vendet e zhvilluara. Rinia jeton në pasiguri të madhe. Kjo e ka bërë atë letargjike, ata turbullojnë kokën me muzikë, drogë, jetojnë në periferi. Por, janë më të lirë se ne. Kanë shumë liri në seksualitetin e tyre, përmes feminizmit. Lëvizja e grave është shumë e fuqishme. Më në fund po triumfojnë – çfarë padrejtësie ka qenë për gratë, me shekull. Më në fund ato po fitojnë betejat e tyre.

Na ndihmoni të kuptojmë kontinentin tuaj. Çfarë kontinenti i çmendur. T’ia nisim nga Venezuela.

Një tragjedi. Një travesti. Një vend aq i pasur që po shpërbëhet komplet. Gjithkund refugjatë, 700 mijë në vendin tim, në Peru, më shumë se një milion në Kolumbi. Në Peru mund të jetojnë dhe punojnë një vit, ky është solidaritet. Kam qenë atje në kohën e presidentit Chavez, më ndaluan në kufi, më morën në pyetje, ishte e tmerrshme.

Pastaj në anën e djathtë Brazili, i cili po qeveriset nga Bolsonaro.

Një demagog. Bolsonaro është një demagog i madh, po ashtu krejt i papërgatitur. Më e tmerrshmja është se në Brazil pas Lula da Silvas, një demagog i korruptuar, tani ka ardhur një demagog tjetër, për të cilin vetëm mund të shpresohet të mos jetë edhe i korruptuar. Është e dhimbshme. I ashtuquajturi vendi i së ardhmes s’do të arrijë kur te ardhmëria e tij.

Në Meksikë, ndërkaq, qeveris popullisti i majtë López Obrador.

Edhe ky është një shembull i kthimit prapa në popullizëm.

A shihni diçka nga liberalizmi në Amerikën Latine?

Ka përpjekje, por nuk sjellin shumë fryte, për shembull në Argjentinë nën presidentin Mauricio Macri. Ai ka ide të mira. Por, s’ka pasur guxim të zbatojë një shok-terapi në atë vend që pas viteve të çiftit Kirchner ishte i shtrirë për toke – pas shumë viteve me demagogji, korrupsion dhe popullizëm. Macri e ka provuar me gradualizëm, domethënë ka tentuar që ta reformojë vendin hap pas hapi. Kjo qe fatale. Njerëzit e akuzojnë për gjëra për të cilat përgjegjës është çifti Kirchner.

Në tetor mbahen zgjedhjet.

Shpresoj se kursi reformator i Macrit do të funksionojë, nëse i fiton zgjedhjet. Nëse nuk i fiton, kjo do të ishte një katastrofë për Argjentinën, me të vërtetë një katastrofë.

Vetëm lajme të këqija nga Amerika Latine.

Jo. Por të mirat ndoshta nuk janë aq të njohura. Kili ka qenë vend i varfër dhe tani po prosperon. Pothuaj nuk i takon me Amerikës Latine, është afër Botës së Parë. Kilianët ia kanë dalë të arrijnë këtë mirëqenie në demokraci. Ata kanë një të majtë që nuk është fanatike dhe e ka pranuar politikën liberale ekonomike, të cilën Kili e ka trashëguar nga diktatura. Kili ka pasur një politikë të mirë nga e majta në të djathtën, andaj është shembull.

Në vendin tuaj, në Peru, janë…

…pesë president ose në burg, ose në arrati ose kanë vrarë veten – për shkak të korrupsionit. Të korruptuar nga ndërmarrja braziliane Odebrecht. Këtë lidhje e ka krijuar Lula da Silva. Korrupsioni është aq thellë i rrënjosur në jetën e latinoamerikanëve. Për fat të mirë janë disa gjykatës në Peru dhe Brazil që po veprojnë me shumë guxim e efikasitet.

Më 1990 keni kandiduar për t’u bërë president. Përse nuk kandidoni sërish në këtë moment historik?

Vokacioni im nuk është në politikë. Atëbotë unë u hodha në politikë për të zhvilluar një fushatë kundër nacionalizimit të bankave. Pasi lëvizja jonë pati sukses të madh, u shtua presioni që unë të kandidoj për president.

Me partinë tuaj Movimento Libertad ju për pak fituat kundër Alberto Fujimorit, i cili më vonë përfundoi në burg.

Po, por siç e thashë: politika nuk është punë për mua. Nuk kam pranuar kurrë asnjë post. Megjithatë, diçka nga lëvizja ime mbeti. Pasoi një politikë e hapur që tërhoqi investime dhe solli mirëqenie. Nuk dua të mburrem, por nga fushata jonë deri më sot kanë mbetur ide liberale – përkundër krizave.

Si ju shohin sot bashkëvendësit tuaj?

Disa më shikojnë me mirëdashje, por sigurisht jo të gjithë me simpati. Ata mendojnë se idetë e mia duhet të luftohen ashpër.

Ju quajnë neoliberal.

Po, por këta zëra po pakësohen. Kjo ka qenë vetëm një fjalë fyese për të luftuar liberalizmin.

A ndiheni sot më shumë peruan apo spanjoll?

Jam qytetar i botës. Jam peruan dhe kam pasaportë spanjolle, por përherë kam dashur të jem qytetar i botës. Dhe ia kam dalë. Kjo më bën të lumtur.

Çka është një qytetar i botës?

Mund të jetoj pa problem në shumë vende të botës. Kam jetuar në shumë vende – në Paris, Londër, madje edhe në Gjermani – dhe gjithkund jam ndier si në shtëpi.

Duket se jeni njeri i lumtur.

Nuk bën të jesh përherë i lumtur. Vetëm në momente të shkurtra. Ndryshe bëhet rutinë. Por, kur i këqyri të gjitha, unë më shumë jam i lumtur se sa i pikëlluar.

Duhet të flasim për dashurinë. Sa e rëndësishme është dashuria në jetën tuaj?

(Vargas Llosa shikon pikturën e Isabel Preyslerit në mur. Ajo bart një fustan të kuq, solemn, por nuk bart stoli. Shtypi spanjoll e quan mbretëreshë të botës së shkëlqimit, ajo tri herë është zgjedhur gruaja më së miri e veshur në Spanjë, edhe Mbreti e ka pritur. Për të Vargas Llosa ka braktisur gruan e tij shumëvjeçare Patricia, e cila ka qenë kushërirë e tij, dhe e ka braktisur pak para se të shënonin një gjysmë shekulli martesë. Për shumë njerëz ky ishte një skandal. Më herët ai ka qenë i martuar me tezen e tij).

Dashuria luan rol qendror. Dashuria pasuron jetën, të jep shumë forcë, i ndihmon njeriut t’i qaset jetës me më shumë optimizëm, me kreativitet. Mungesa e dashurisë e bën jetën të dhimbshme.

A është kështu edhe në moshë të shtyrë? A ka dallim mes dashurisë në moshën 18-vejçare dhe dashurisë në moshën 83-vjeçare?

Në moshën 80-vjeçare njeriu konsiderohet me përvojë, por kur të godet dashuria krejt përvoja nuk bën fare punë. Përvoja thërrmohet, zhduket. Hombre, dashuria me 80 vjet nuk është si me 18 vjet. Është dashuri që është më pak e stuhishme. Por, nëse ekziston, atëherë jeta jetohet më mirë.

Ju e përjetoni dashurinë edhe më tutje në mënyrë intensive.

Besoj se po. Sidoqoftë, përpiqem.

Kjo shihet edhe në fotografi. Juve përherë ju ndjekin paparacit. Pse?

Janë gjithkund, është e tmerrshme. Por ata s’më ndjekin mua, por gruan time. Sonte do të shkojmë në një lojë të madhe tenisi. Dhëndri i gruas sime, Fernando Verdasco, është i 38-ti në botë, ai a një lojë te ATP Masters. Edhe atje do të jenë paparacit.

Pyetja e fundit: brenda 55 viteve keni shkruar 59 libra. Me se po merreni tani?

Në një roman, i cili zhvillohet në Guatemalë në kohën e presidentit socialdemokrat Jacobo Arbenz Guzman. Më 1954 CIA organizoi një puç kundër tij. Amerikanët ishin shumë të shqetësuar, sepse mendonin se ai është komunist dhe planifikon një ndërrim sistemi. Pasardhësi i Arbenzit, Castillo Armas, vdiq tre vite më vonë në rrethana misterioze – një vrasje që nuk u zbulua kurrë.

Edhe sa libra do të shkruani?

Kam mjaft projekte. Nuk do të mund t’i përfundoj kurrë. Kur e përfundoj një, atëherë problemi im më i madh është ky: cilin projekt ta zgjedh? Kam aq shumë. Ëndrra ime më e madhe është të vdesë duke shkruar, me stilograf në dorë.