Dokumenti i vitit 1925 i Lidhjes së Kombeve, për torturat dhe shpërnguljet e shqiptarëve nga Epiri

Në faqen 239 të dokumentit të “Société des Nations – Journal Officiel”, botuar në shkurt 1925, gjejmë një memorandum të veçantë në lidhje me largimin e shqiptarëve të Epirit nga trojet e tyre. Tekstin mund ta lexoni të plotë më poshtë:

“Memorandum

Si u detyruan shqiptarët e Epirit të largohen nga vendi i tyre.

Në shtator të 1923, autoritetet e qarkut të Margaritit dhe Gumenicës (në prefekturën e Janinës) vepruan në mënyrë të pazakontë kundër elementit shqiptar.

Fshatrat e Arpicas, Mazarekut, Smokovinës, Kurtit (Kurtecit) dhe vetë qyteti i Margaritit ranë pre të rreshterit Jani dhe xhandarit Manoli, të dy me origjinë nga Kreta.

Në fshatin e Arpicas, shqiptarët Omer Haxhi Veliu, Xhemal Beqiri, imami Mollah Besimi, Xhafer Lako, Abdi Sula, Nuh Çamo, Ilias Aliu, Refat Xhaferri, Ali Koçumani, Ahmet Haxhiu, Dahri Fejzo Kurti u keqtrajtuan, u rrahën publikisht dhe u futën në burg gjatë dhjetë ditëve në Margariti, ku u trajtuan si kafshë, pastaj u dërguan në Prevezë, dhe së fundi në Janinë, në të gjitha, tridhjetë e pesë ditë vuajtje.

I njëjti fat iu rezervua, në Margariti, edhe myftiut Adem Haxhi Abazi, Ahmet agë Qazimit, Haxhi Ibrahimit, Ibrahim Mollahut, Mustafa Bajos, Jusuf Haxhi Mahmudit, Ibrahim Ruhas;

Në Smokovinë: Beqo Hamidit, Mon Ismailit.

Në Kurt (Kurtec): Hasan Hamidit (i liruar sepse kishte ruajtur nënshtetësinë osmane)

Në Murto (fshat që i përket qarkut të Goumenicës): i emëruari Qazim Saliut;

Në Mazarek: të emëruarit Ferhad Mahmeti, Hamid Mehmeti, Sake Meto, Mato Osmani, Shaqir Sulejmani, Musa Veliu, Cen Veliu, Jusuf Tetim Tahir Meta, Damin Mete, Yzevir Mete, Zer Temi Mullah Hamzai, Mullah Musai.

Nga këta, Cen Veliu u torturua; xhandarët e detyruan atë të ulet në një grilë të skuqur nga zjarri.

Ndërsa po rrihnin Sake Meton, rreshteri Jani dhe komandanti i xhandarmërisë (Astinomos), i quajtur gjithashtu Jani, kishin vënë këmbët në gojën dhe kraharorin e tij sipas ritit të dhunës, Sake Meto u var nga këmbët në një pemë. Mjeku, të cilit i referohej Sake Meto për gjetjen e natyrës dhe burimit të lëndimeve të tij, refuzoi ta bënte këtë.

Familjet (gratë dhe fëmijët) e Mullah Musait, Jusuf Tetimit, Sake Metos, Mato Osmanit dhe Deud Sadiut u burgosën për njëzet e katër orë në Margariti.

Xhandarmëria e Margaritit vodhi para nga të gjitha viktimat, duke u marrë atyre shuma të mëdha.

Pas ankesës, shumë të butë të shqiptarëve, një hetim u hap nga koloneli Aleksandër Sirakos; komandanti i xhandarmërisë Jani u shpall fajtor dhe u lirua nga posti i tij, por, rreshteri Jani, xhandari Manoli dhe xhandarët e tjerë fajtorë, janë ende në Margariti.

Po të njëjtit, Jani dhe Manoli vazhduan të terrorizonin popullsinë shqiptare. Vetëm pak kohë më parë, kur Komisioni Miks mbërriti në Prevezë, për shkëmbimin e popullatave (prill-maj 1924), Jani ftoi në postin e policisë së Margaritit shtatë njerëz të pasur të qytetit me qëllim që t’i influencojë që ata të deklaronin se i nënshtrohen shkëmbimit dhe t’i pengojë që ata ta quajnë veten shqiptarë.

Si rezultat i keqtrajtimit nga autoritetet ushtarake, sidomos nga grupe repartesh, shumë fshatra u braktisën nga banorët e tyre, xhandarët dhe ushtarët të mësuar të vendoseshin te shqiptarët, të cilët jetonin nën shpenzimet e tyre gjatë disa javëve dhe u merrnin para, nën pretekstin se këta shqiptarë janë në kontakt me Shqipërinë e pavarur. Në të njëjtën kohë, si ushtarët dhe xhandarët, ekzistojnë grupe të tjera që u bëjnë të ndjejnë peshën e shthurjes së tyre, hajdutë të vërtetë, por që jetojnë në kushte shumë të mira me autoritetet civile dhe ushtarake.

Fshati i Koskës, që ndodhet pranë kufirit shqiptar, është ndër ata që ka pësuar këtë lloj metode.

Koska ka dyqind familje, të gjitha shqiptare, dhe grupet ushtarake e vizitojnë atë rregullisht, duke kërkuar nga banorët e saj, jo vetëm ushqim që nuk e paguajnë kurrë, por duke imponuar mbi ta të gjitha punët e rënda, siç janë transportimi i ujit dhe drurit, ndërtimi i kazermave dhe të gjitha menutë dhe shërbimet e mëdha”. /Darsiani/