Vonesat gjuhësore tek fëmijët: Çfarë janë dhe si t’i njohim?

Vonesat gjuhësore janë vështirësi ose vonesa në zhvillimin e të folurit dhe aftësive gjuhësore tek një fëmijë, në krahasim me normat e zakonshme për moshën e tij. Këto vonesa mund të shfaqen në mënyra të ndryshme, si p.sh. fëmija mund të fillojë të flasë më vonë se moshatarët e tij, të përdorë një fjalor më të kufizuar, të ketë vështirësi në ndërtimin e fjalisë, ose të mos kuptojë mirë gjuhën që dëgjon Zyla Musliu, Logopede në Psikiatri për fëmijë dhe adoleshentë Tel. 045 663 774

Vonesat gjuhësore mund të jenë të përkohshme dhe të zgjidhen me kalimin e kohës dhe me ndihmë të duhur, por në disa raste ato mund të jenë shenjë e një çrregullimi më të thellë zhvillimor, si çrregullimet e spektrit të autizmit, çrregullimet e të folurit, dëmtimet e dëgjimit apo vështirësi të tjera neurologjike ose mendore.

Kjo do të thotë që fëmija mund të ketë vështirësi në:

• Fillimin e të folurit në moshën e pritshme
• Përdorimin e fjalëve dhe fjalive për t’u shprehur
• Kuptimin e asaj që i thuhet
• Ndërtimin e fjalive të plota dhe të qarta

Një fëmijë me vonesë gjuhësore mund të ketë zhvillim normal në aspekte të tjera si aftësitë motorike apo sociale, por të mbetet prapa në gjuhë. Shkaktarët mund të jenë të ndryshëm – nga faktorë gjenetikë, probleme dëgjimi, mjedis i varfër në stimulim gjuhësor, deri te çrregullime të tjera si çrregullimi i spektrit të autizmit ose prapambetje zhvillimore.

Nëse dyshohet për një vonesë të tillë, është mirë të konsultohet një logoped ose specialist i zhvillimit të fëmijëve për vlerësim dhe ndërhyrje të hershme.

Cilët janë shkaktarët e vonesave gjuhësore?

Shkaktarët e vonesave gjuhësore mund të jenë të shumtë dhe shpesh ndikojnë në mënyra të ndryshme nga një fëmijë tek tjetri. Më poshtë janë disa nga shkaqet kryesore:

1. Probleme me dëgjimin

• Humbja e dëgjimit (e lindur ose e fituar)
• Infeksione të përsëritura të veshit (otite)

Fëmija që nuk dëgjon mirë, nuk ka mundësi të mësojë dhe të imitojë fjalët siç duhet.

2. Vonesë zhvillimore e përgjithshme

• Kur zhvillimi i përgjithshëm i fëmijës është më i ngadaltë (motorik, njohës, social), shpesh ndikon edhe në gjuhë.

3. Çrregullime neurologjike ose gjenetike

• Autizmi (shpesh shoqërohet me vonesa në komunikim dhe ndërveprim social)
• Sindroma si Down, Rett etj.
• Paraliza cerebrale (nëse prek edhe muskujt e të folurit)

4. Probleme në strukturën e aparatit të të folurit

• Probleme me gojën, gjuhën, qiellzën (p.sh. qiellza e çarë)
• Vështirësi motorike në koordinimin e të folurit (dyspraxia verbale)

5. Mjedisi i varfër gjuhësor

• Fëmija nuk ekspozohet mjaftueshëm ndaj bisedave, librave, këngëve, lojërave që stimulojnë gjuhën.
• Prindër që nuk flasin shumë me fëmijën ose përdorin teknologji si zëvendësim të komunikimit.

6. Faktorë psikologjikë ose emozionale

• Trauma emocionale, stres, mungesë sigurie ose lidhje me kujdestarin mund të ndikojnë në komunikim.
• Fëmijët që janë shumë të tërhequr ose pasivë mund të vonojnë të fillojnë të flasin.

7. Dygjuhësia (në disa raste)

• Fëmijët që rriten me dy gjuhë ndonjëherë mund të flasin pak më vonë, por kjo zakonisht nuk është vonesë patologjike

Disa fëmijë kanë vonesë gjuhësore të izoluar . Kjo quhet shpesh “vonesa gjuhësore e shfaqjes së vonuar dhe shumë prej tyre e kapin ritmin më vonë, sidomos me ndihmë profesionale.

Shenjat dhe simptomat e vonesave gjuhësore

Shenjat dhe simptomat e vonesave gjuhësore ndryshojnë në varësi të moshës së fëmijës dhe llojit të vonesës (nëse ka vështirësi në të folur, në të kuptuar ose në të dyja). Më poshtë po i paraqes sipas fazave të zhvillimit:

Në moshën 12–18 muajsh:

• Nuk përdor fjalë të para si “mama”, “baba”, “ujë”
• Nuk bën gjeste si tundja e kokës, përshëndetja me dorë
• Nuk e kupton fjalët e zakonshme ose komandat e thjeshta (“jepi topin”, “erdhi mami”)
• Nuk imiton tinguj ose fjalë

Në moshën 18 muajsh – 2 vjeç:

• Ka shumë pak fjalë (më pak se 20 fjalë në 18 muaj, më pak se 50 në 2 vjeç)
• Nuk përdor dyfjalësh (si “dua ujë”, “mami hajde”) rreth moshës 2 vjeç
• Ka vështirësi në të kuptuar komandat e thjeshta (“vendos lodrën në kuti”)
• Përdor më shumë të bërtitura, tërheqje apo gjeste për të komunikuar sesa fjalë

Në moshën 2–3 vjeç:

• Nuk formon fjali të shkurtra
• Nuk e kupton pjesën më të madhe të asaj që i thuhet
• Nuk emërton objekte të zakonshme
• Të rriturit kanë vështirësi ta kuptojnë kur flet

Në moshën 3–4 vjeç:

• Ka fjalor shumë të kufizuar
• Fjalitë janë të varfra, pa lidhje logjike
• Gramatika është shumë e gabuar për moshën
• Ka vështirësi të tregojë një ngjarje apo të përgjigjet në pyetje të thjeshta

Në moshën 4+ vjeç:

• Flet në mënyrë që të huajt e kanë të vështirë ta kuptojnë
• Ka probleme me shqiptimin e shumë tingujve
• Nuk përdor kohët e duhura në fjali (si e shkuara, e tashmja)
• Ka vështirësi të kuptojë histori apo të ndjekë udhëzime me më shumë se një hap

Tregues të përgjithshëm që mund të jenë shenjë alarmi në çdo moshë:

• Nuk reagon kur i flasin (duhet të përjashtohet dëgjimi)
• Nuk tregon interes për të komunikuar ose për të bashkëvepruar me të tjerët
• Duket i izoluar ose i pashprehur emocionalishtë.

Nëse një fëmijë ka disa nga këto simptoma, është e rëndësishme të bëhet një vlerësim i hershëm. Ndërhyrja në kohë ka ndikim të madh në përmirësimin e gjuhës dhe te komunikimit.

[rebelmouse-image 61378784 alt="Delayed SpeechLate Talkers What You Should Know" caption="None" crop_info="%7B%22image%22%3A%20%22https%3A//assets.rbl.ms/61378784/origin.jpg%22%2C%20%22thumbnails%22%3A%20%7B%22origin%22%3A%20%22https%3A//assets.rbl.ms/61378784/origin.jpg%22%2C%20%2235x35%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D35%26height%3D35%22%2C%20%22600x200%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D600%26height%3D200%26coordinates%3D0%252C71%252C0%252C71%22%2C%20%22600x400%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D600%26height%3D400%26coordinates%3D57%252C0%252C57%252C0%22%2C%20%22600x300%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D600%26height%3D300%26coordinates%3D0%252C16%252C0%252C17%22%2C%20%22700x1245%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D700%26height%3D1245%26coordinates%3D225%252C0%252C226%252C0%22%2C%20%22980x%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D980%22%2C%20%221200x800%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D1200%26height%3D800%26coordinates%3D57%252C0%252C57%252C0%22%2C%20%221200x400%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D1200%26height%3D400%26coordinates%3D0%252C71%252C0%252C71%22%2C%20%221200x600%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D1200%26height%3D600%26coordinates%3D0%252C16%252C0%252C17%22%2C%20%22300x300%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D300%26height%3D300%26coordinates%3D147%252C0%252C147%252C0%22%2C%20%22300x%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D300%22%2C%20%221000x750%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D1000%26height%3D750%26coordinates%3D87%252C0%252C87%252C0%22%2C%20%221500x2000%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D1500%26height%3D2000%26coordinates%3D191%252C0%252C192%252C0%22%2C%20%22210x%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D210%22%2C%20%22750x1000%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D750%26height%3D1000%26coordinates%3D191%252C0%252C192%252C0%22%2C%20%22600x600%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D600%26height%3D600%26coordinates%3D147%252C0%252C147%252C0%22%2C%20%221245x700%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D1245%26height%3D700%26coordinates%3D7%252C0%252C7%252C0%22%2C%20%22600x%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D600%22%2C%20%222000x1500%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4NC9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTgwMzMyMjg4MH0.4ktkLraTWTAiQY1rG1HEzvimeQmq0Is0QSi6ihXOHVw/image.jpg%3Fwidth%3D2000%26height%3D1500%26coordinates%3D87%252C0%252C87%252C0%22%7D%2C%20%22manual_image_crops%22%3A%20%7B%229x16%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%22700x1245%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20359%2C%20%22width%22%3A%20202%2C%20%22left%22%3A%20225%7D%2C%20%22600x300%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%22600x300%22%5D%2C%20%22top%22%3A%2016%2C%20%22height%22%3A%20326%2C%20%22width%22%3A%20653%2C%20%22left%22%3A%200%7D%2C%20%223x1%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221200x400%22%2C%20%22600x200%22%5D%2C%20%22top%22%3A%2071%2C%20%22height%22%3A%20217%2C%20%22width%22%3A%20653%2C%20%22left%22%3A%200%7D%2C%20%223x2%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221200x800%22%2C%20%22600x400%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20359%2C%20%22width%22%3A%20539%2C%20%22left%22%3A%2057%7D%2C%20%221x1%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%22600x600%22%2C%20%22300x300%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20359%2C%20%22width%22%3A%20359%2C%20%22left%22%3A%20147%7D%2C%20%223x4%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221500x2000%22%2C%20%22750x1000%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20359%2C%20%22width%22%3A%20270%2C%20%22left%22%3A%20191%7D%2C%20%2216x9%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221245x700%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20359%2C%20%22width%22%3A%20639%2C%20%22left%22%3A%207%7D%2C%20%224x3%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%222000x1500%22%2C%20%221000x750%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20359%2C%20%22width%22%3A%20479%2C%20%22left%22%3A%2087%7D%2C%20%222x1%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221200x600%22%2C%20%22600x300%22%5D%2C%20%22top%22%3A%2016%2C%20%22height%22%3A%20326%2C%20%22width%22%3A%20653%2C%20%22left%22%3A%200%7D%7D%7D" dam=1 expand=1 is_animated_gif="False" original_size="653x359" photo_credit="" site_id=27059106 title="60:"Delayed-SpeechLate-Talkers-What-You-Should-Know-1200x630.jpg"]

Vonesat gjuhësore diagnostikohen përmes një procesi vlerësimi që zakonisht bëhet nga një logoped (terapist i të folurit dhe gjuhës), por ndonjëherë përfshihen edhe specialistë të tjerë si psikologë, neurologë ose mjekë të zhvillimit të fëmijëve. Ja si zakonisht shkon procesi:

1. Mbledhja e informacionit (anamneza):

• Pyetje për historinë e shtatzënisë dhe lindjes
• Zhvillimi i përgjithshëm (ecja, të ushqyerit, sjellja)
• Historia familjare për vonesa gjuhësore ose probleme të tjera
• Informacione për mjedisin ku rritet fëmija (nëse fliten më shumë se një gjuhë, stimulimi gjuhësor, etj.)

2. Vlerësimi i dëgjimit:

• Shpesh fëmija dërgohet te një otorinolaringolog (ORL) për të përjashtuar problemet e dëgjimit, që janë një shkak i zakonshëm i vonesave në të folur.

3. Vëzhgimi i fëmijës:

• Si reagon kur i flasin
• Sa fjalë përdor, si i ndërton fjalitë
• A kupton urdhra të thjeshtë ose pyetje
• Si komunikon në mënyrë jo-verbale (gjeste, mimikë)

4. Testime standarde gjuhësore:

• Logopedi përdor mjete vlerësimi të përshtatura për moshën, për të matur:
• Gjuhën ekspresive (çfarë dhe si flet fëmija)
• Gjuhën receptive (çfarë kupton kur i flasin)
• Fjalorin, ndërtimin e fjalive, shqiptimin, etj.

5. Vlerësimi i zhvillimit të përgjithshëm:

• Ndonjëherë bëhet një vlerësim më i gjerë për të parë nëse vonesa gjuhësore është pjesë e një problemi më të madh (si vonesë globale zhvillimore, çrregullime të spektrit të autizmit, etj.)

Në fund të këtij procesi, specialisti jep një diagnozë dhe propozon një plan ndërhyrjeje që mund të përfshijë terapi të rregullt me logoped, ushtrime për në shtëpi, apo ndihmë shtesë sipas rastit.

Si trajtohen vonesat gjuhësore?

Trajtimi i vonesave gjuhësore varet nga shkaku, shkalla e vonesës dhe mosha e fëmijës, por në përgjithësi bazohet te ndërhyrja e hershme dhe e personalizuar. Ja si zakonisht strukturohet trajtimi:

1. Terapia e të folurit dhe gjuhës (logopedi)

Ky është trajtimi kryesor për shumicën e fëmijëve me vonesa gjuhësore.

• Terapia udhëhiqet nga një logoped (specialist i gjuhës dhe të folurit)
• Seancat zhvillohen individualisht ose në grupe, zakonisht 2-3 herë në javë (ose më shpesh në raste më të rënda)

Logopedi punon me:

• Zhvillimin e fjalorit
• Ndërtimin e fjalive
• Kuptimin e gjuhës (instruksione, pyetje)
• Shqiptimin e tingujve
• Përdorimin e gjuhës për të komunikuar në situata të ndryshme

2. Përfshirja e prindërve

• Prindërit trajnohen për të stimuluar gjuhën në shtëpi përmes lojërave, leximit, këngëve, dhe komunikimit të përditshëm
• Bëhen modele si: të flasësh më ngadalë, të përsërisësh fjalët, t’i japësh zgjedhje fëmijës (“do ujë apo qumësht?”)

3. Ndihma për çrregullime të tjera shoqëruese (nëse ka)

Nëse vonesa është pjesë e një gjendjeje tjetër si:

• Autizmi
• Prapambetja zhvillimore
• Probleme dëgjimi

... atëherë nevojitet trajtim multidisiplinar, që përfshin mjekë, psikologë, terapistë zhvillimi, dhe ndonjëherë edhe përdorim të mjeteve ndihmëse (si komunikimi alternativ – PECS, tabletë me simbole, etj.)

4. Mjedis stimulues gjuhësor

• Fëmija duhet të jetë në një mjedis që e nxit të flasë, me lodra edukative, njerëz që i flasin me durim, pa shumë ekspozim ndaj TV apo tabletave (pasiviteti dëmton zhvillimin gjuhësor)
• Çerdhet ose institucionet parashkollore me fokus zhvillimi mund të jenë shumë të dobishme.

5. Në disa raste, terapi mbështetëse të tjera:

• Terapia okupacionale – nëse fëmija ka edhe probleme me koordinimin apo vështirësi sensoriale
• Fizioterapia – nëse ka ndikim motorik (si në paralizën cerebrale)

[rebelmouse-image 61378786 alt="New measure identifies speech and lan" caption="None" crop_info="%7B%22image%22%3A%20%22https%3A//assets.rbl.ms/61378786/origin.jpg%22%2C%20%22thumbnails%22%3A%20%7B%22origin%22%3A%20%22https%3A//assets.rbl.ms/61378786/origin.jpg%22%2C%20%2235x35%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D35%26height%3D35%22%2C%20%22600x200%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D600%26height%3D200%26coordinates%3D0%252C179%252C0%252C180%22%2C%20%22600x400%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D600%26height%3D400%26coordinates%3D0%252C9%252C0%252C9%22%2C%20%22600x300%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D600%26height%3D300%26coordinates%3D0%252C94%252C0%252C94%22%2C%20%22700x1245%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D700%26height%3D1245%26coordinates%3D315%252C0%252C315%252C0%22%2C%20%22980x%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D980%22%2C%20%221200x800%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D1200%26height%3D800%26coordinates%3D0%252C9%252C0%252C9%22%2C%20%221200x400%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D1200%26height%3D400%26coordinates%3D0%252C179%252C0%252C180%22%2C%20%221200x600%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D1200%26height%3D600%26coordinates%3D0%252C94%252C0%252C94%22%2C%20%22300x300%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D300%26height%3D300%26coordinates%3D162%252C0%252C162%252C0%22%2C%20%22300x%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D300%22%2C%20%221000x750%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D1000%26height%3D750%26coordinates%3D45%252C0%252C45%252C0%22%2C%20%221500x2000%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D1500%26height%3D2000%26coordinates%3D249%252C0%252C250%252C0%22%2C%20%22210x%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D210%22%2C%20%22750x1000%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D750%26height%3D1000%26coordinates%3D249%252C0%252C250%252C0%22%2C%20%22600x600%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D600%26height%3D600%26coordinates%3D162%252C0%252C162%252C0%22%2C%20%221245x700%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D1245%26height%3D700%26coordinates%3D0%252C62%252C0%252C62%22%2C%20%22600x%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D600%22%2C%20%222000x1500%22%3A%20%22https%3A//rebelmouse.telegrafi.com/media-library/eyJhbGciOiJIUzI1NiIsInR5cCI6IkpXVCJ9.eyJpbWFnZSI6Imh0dHBzOi8vYXNzZXRzLnJibC5tcy82MTM3ODc4Ni9vcmlnaW4uanBnIiwiZXhwaXJlc19hdCI6MTc3NDEwMjQzMX0.Ahn4KMtout4ze44pQ0aPlYEC9PgEF-Ojc6YQ6ZxKyJw/image.jpg%3Fwidth%3D2000%26height%3D1500%26coordinates%3D45%252C0%252C45%252C0%22%7D%2C%20%22manual_image_crops%22%3A%20%7B%229x16%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%22700x1245%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20700%2C%20%22width%22%3A%20394%2C%20%22left%22%3A%20315%7D%2C%20%22600x300%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%22600x300%22%5D%2C%20%22top%22%3A%2094%2C%20%22height%22%3A%20512%2C%20%22width%22%3A%201024%2C%20%22left%22%3A%200%7D%2C%20%223x1%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221200x400%22%2C%20%22600x200%22%5D%2C%20%22top%22%3A%20179%2C%20%22height%22%3A%20341%2C%20%22width%22%3A%201024%2C%20%22left%22%3A%200%7D%2C%20%223x2%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221200x800%22%2C%20%22600x400%22%5D%2C%20%22top%22%3A%209%2C%20%22height%22%3A%20682%2C%20%22width%22%3A%201024%2C%20%22left%22%3A%200%7D%2C%20%221x1%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%22600x600%22%2C%20%22300x300%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20700%2C%20%22width%22%3A%20700%2C%20%22left%22%3A%20162%7D%2C%20%223x4%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221500x2000%22%2C%20%22750x1000%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20700%2C%20%22width%22%3A%20525%2C%20%22left%22%3A%20249%7D%2C%20%2216x9%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221245x700%22%5D%2C%20%22top%22%3A%2062%2C%20%22height%22%3A%20576%2C%20%22width%22%3A%201024%2C%20%22left%22%3A%200%7D%2C%20%224x3%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%222000x1500%22%2C%20%221000x750%22%5D%2C%20%22top%22%3A%200%2C%20%22height%22%3A%20700%2C%20%22width%22%3A%20934%2C%20%22left%22%3A%2045%7D%2C%20%222x1%22%3A%20%7B%22sizes%22%3A%20%5B%221200x600%22%2C%20%22600x300%22%5D%2C%20%22top%22%3A%2094%2C%20%22height%22%3A%20512%2C%20%22width%22%3A%201024%2C%20%22left%22%3A%200%7D%7D%7D" dam=1 expand=1 is_animated_gif="False" original_size="1024x700" photo_credit="" site_id=27059106 title="50:"New-measure-identifies-speech-and-lan-1200x630.jpg"]

• Varet nga fëmija – disa përmirësohen ndjeshëm për disa muaj, të tjerë kanë nevojë për ndihmë për disa vite
• Sa më herët të fillohet, aq më të mëdha janë gjasat për përmirësim.

Parandalimi dhe kujdesi

Parandalimi i vonesave gjuhësore nuk është gjithmonë i mundur (sidomos kur ato lidhen me faktorë gjenetikë apo neurologjikë), por në shumë raste, zhvillimi i mirë gjuhësor mund të nxitet dhe përkrahet me kujdesin dhe ndërhyrjen e duhur që në moshë të vogël.

Parandalimi i vonesave gjuhësore 1. Komunikimi i hershëm dhe i vazhdueshëm

• Flisni me fëmijën që në muajt e parë të jetës, edhe nëse ai nuk flet ende
• Përshkruani atë që po bëni (“Po të vesh bluzën”, “Shiko topin e kuq!”)
• Përdorni gjuhë të thjeshtë dhe të përsëritur

2. Leximi i librave që në foshnjëri

• Leximi ndihmon fëmijën të njihet me fjalë, tinguj dhe struktura gjuhësore
• Edhe librat me figura dhe tregime të thjeshta kanë ndikim shumë të madh

3. Të shmanget ekspozimi pasiv ndaj teknologjisë

• TV, tabletët dhe videot nuk ndihmojnë në zhvillimin e gjuhës (veçanërisht nën moshën 2 vjeç)
• Është më efektive komunikimi i drejtpërdrejtë me të rriturit dhe lojërat interaktive

4. Lojëra që nxisin gjuhën

• Lodra që kërkojnë ndërtim, emërtim, përshkrim (p.sh., lodrat me kafshë, ngjyra, forma)
• Lojëra me role (“lojë shtëpie”, “tregim me kukulla”, etj.)

5. Monitorimi i dëgjimit

• Infeksionet e shpeshta të veshit duhet të kontrollohen te mjeku
• Vonesat gjuhësore shpesh kanë lidhje me humbje të dëgjimit.

Kujdesi nëse ka dyshime për vonesë 1. Mos pritni që “do flasë vetë më vonë”

• Edhe pse disa fëmijë e zënë ritmin më vonë, vlerësimi i hershëm është thelbësor
• Është më mirë të përjashtoni problemin sesa të prisni që ai të thellohet

2. Konsultimi me specialistë

• Logoped për vlerësim gjuhësor
• Mjek ORL për dëgjimin
• Psikolog zhvillimi ose mjek pediatër për zhvillimin e përgjithshëm

3. Ndihmë e vazhdueshme në shtëpi

• Përdorni këshillat e logopedit për të ushtruar në mënyrë të natyrshme gjatë ditës
• Flisni shumë, dëgjoni me durim, jepni kohë për t’u shprehur

4. Inkurajimi dhe përforcimi pozitiv

• Duhet shmangur presioni ose ndëshkimi për të mos folur
• Çdo përpjekje për të komunikuar duhet lavdëruar dhe inkurajuar.

/Telegrafi/