Të çmendurit në pushtet

Duke qenë të shqetësuar për rritjen e borxhit publik të Italisë, populistët italianë kanë filluar të imitojnë presidentin Donald Trump dhe kanë kërcënuar se do të shkatërrojnë eurozonën nëse nuk bëhet si duan ata. Bashkimi Evropian duhet t’i rezistojë tundimit për t’u angazhuar në lojën e rrezikshme të pulës.

Harold James

Në Teorinë e Përgjithshme të Punësimit, Interesit dhe Parasë, John Maynard Keynes shqetësohet se “të çmendurit në pushtet, të cilët dëgjojnë zëra në ajër, po e nxjerrin zemërimin e tyre nga një shkarravitës akademik i disa viteve më parë.”

Megjithatë, edhe pa teori urdhëruese, “furia” e shtirur apo çmenduria mund të jetë gjithashtu një strategji negociuese bindëse, e fuqishme dhe mjaft ngjitëse. Në fillim të viteve 1970, presidenti amerikan Richard Nixon ndërmori taktikën për të bindur vietnamezët veriorë se ai e kishte gishtin e tij te “butoni bërthamor” dhe se ata bënin mirë të negocionin një marrëveshje për t’i dhënë fund luftës ose do ta pësonin. Dhe, në vitin 1986, presidenti Ronald Reagan u takua me Mikhail Gorbachevin në Reikjavik dhe e befasoi atë duke propozuar që Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik të shkatërronin të gjitha armët e tyre bërthamore.

Nëse një krizë po përshkallëzohet apo ulet, efikasiteti i strategjisë së të çmendurit duket se varet nga shkalla në të cilën “çmenduria” e një lideri politik është e dykuptimtë – deri në atë pikë sa as historianët s’do të dinin ku ta vendosnin kufirin midis sinqeritetit dhe dredhisë.

Me qasjen tërhiq e lësho të presidentit Donald Trump për një samit bërthamor me Korenë e Veriut, së bashku me shpërthimin e tij mbi sanksionet e reja kundër Iranit, strategjia e të çmendurit duket se ka bërë një rikthim dramatik. Tani atë po e përdorin shumë liderë të tjerë dhe së shpejti po shtrihet edhe në fusha të reja, përfshirë debatet rreth reformimit të sistemit monetar dhe politik evropian.

Kohët e fundit, kriza e borxhit të eurozonës, e fjetur që nga viti 2012, duket sikur mund të shpërthejë përsëri. Me normat e interesit kaq të ulëta, borxhi publik i qeverisë italiane duket i qëndrueshëm. Por, me tregjet financiare gjithnjë e më të shqetësuar rreth zhvillimeve politike në Itali, është e lehtë të imagjinohet një botë në të cilën normat e interesit rriten dhe mbeten të larta, rast në të cilin borxhi italian mund të përbëjë një kërcënim serioz për eurozonën dhe madje edhe për ekonominë globale.
Frika e investitorëve për një tjetër krizë borxhi të eurozonës kanë qenë në rritje që pasi Lëvizja populiste Pesë Yjet dhe partia Lidhja e krahut të djathtë nuk arritën të formonin një qeveri pas disa muajsh krize paszgjedhore. Koalicioni M5S/Lidhja, i cili fitoi një shumicë parlamentare të kombinuar në zgjedhjet e 4 marsit, ka filluar të imitojë Trumpin, duke shpresuar që të përdorë borxhin e Italisë për të përfituar lëshime nga BE-ja.

A do të funksionojë kjo?

Komponenti i parë dhe më themelor i strategjisë së të çmendurit është aftësia për të futur një nivel pasigurie që është dëmtuese për vendet e tjera. Kjo është arsyeja pse strategjia nuk funksionon vërtet për vendet më të vogla, siç mësoi shpejt edhe qeveria e re e Greqisë në vitin 2015 pasi luajti me zjarrin me kreditorët e saj evropianë.

Duke supozuar se një vend është mjaft i madh për të tronditur tregjet globale (siç është e qartë që është Italia), tre faktorë të tjerë përcaktojnë suksesin e strategjisë së të çmendurit. Si fillim, qeveria duhet të jetë në gjendje të bindë të gjithë të tjerët që ajo po shkon drejt akteve “të çmendura” nga votuesit. Ideja është se në të vërtetë është e paarsyeshme që një qeveri e zgjedhur në mënyrë demokratike të veprojë me maturi nëse bërja e kësaj do të thotë të ftojmë dënimin nga votuesit të cilët janë të përkushtuar ndaj pozicioneve miopike, por tepër të ndjeshme. Në rastin e Italisë, populistët u ngritën mbi zhgënjimin e votuesve me një parti të qendrës së majtë, qëndrimi pro-evropian i të cilës nuk arriti të jepte rezultate.

Duhet të ketë gjithashtu një ndarje të dukshme midis “fajkonjve” dhe “pëllumbave” brenda qeverisë së të çmendurit. Në çdo negocim, partitë e tjera do të ofrojnë koncesione për të forcuar pëllumbat, duke e ditur mirë se një dështim për ta bërë këtë, do t’i zemëronte fajkonjtë, të cilët më pas do të vazhdojnë para me planet e tyre të fundit të botës. Me Trumpin, kjo dinamikë ekziston brenda një personaliteti të vetëm që është i prirur ndaj lëkundjeve të dhunshme dhe të paparashikueshme midis sinqeritetit dhe zemërimit. Por kjo ekziston gjithashtu edhe brenda kabinetit të Trumpit, me John Bolton, këshilltari i sigurisë kombëtare i vijës së ashpër, që luan rolin e fajkoit.

Në rastin e koalicionit M5S/Lidhja, nevojitej një fajkua si një kundërpeshë ndaj presidentit pro-BE të Italisë, Sergio Mattarella. Për këtë arsye, zgjedhja e populistëve për Ministrin e Ekonomisë dhe Financave ishte Paolo Savona, një ekonomist 81-vjeçar, të cilin ish-ministri italian i ekonomisë Vincenzo Visco e ka përshkruar si “radikal dhe jashtëzakonisht anti-gjerman”. Kur Mattarella e hodhi poshtë propozimin, M5S/Lidhja hoqi dorë nga bisedimet, duke shkaktuar krizën aktuale.

Së fundi, për të pasur sukses, qeveria e një të çmenduri duhet të ketë një plan të besueshëm lufte për të shkaktuar një përçarje të përgjithshme. Për shembull, koalicioni M5S/Lidhja sugjeroi se mund të lëshonte një monedhë paralele, e cila i bëri akoma më të besueshme kërcënimet e tij për të ndjekur zgjerimin fiskal në kundërshtim me rregullat e BE-së.

Ndërkohë që gjithnjë e më shumë qeveri, parti dhe liderë fillojnë të imitojnë strategjinë e të çmendurit, mundësia për marrëveshje në çdo negocim do të zvogëlohet dhe do të bëhet më shumë e mundshme. Në fakt, ekonomistët e vijës së ashpër gjermane tashmë i janë përgjigjur krizës politike të Italisë duke qarkulluar peticione për të bllokuar çdo reformë të eurozonës që mund të konsiderohet si një lëshim.

Por, ekspozimi i rreziqeve të strategjisë së të çmendurit nuk do të mjaftojnë për ta mposhtur atë. Votuesit gjithashtu duhet të binden se ekzistojnë alternativa më të mira dhe se integrimi evropian mund të mbrojë ende interesat e tyre. Në muajt para zgjedhjeve të ardhshme të Italisë dhe zgjedhjeve parlamentare të BE-së në maj 2019, liderët e BE-së do të kenë ca kohë, por jo shumë, për të treguar se integrimi evropian është shumë më tepër sesa paralizë politike dhe amulli ekonomike.

Përndryshe, ne së shpejti mund të përballemi me anën e zymtë të strategjisë së të çmendurit. Para abdikimit të tij në vitin 1918, kajzeri gjerman Wilhelm II nuk kishte nevojë të pretendonte të ishte i paqëndrueshëm; ai ishte me të vërtetë i tillë. Me një prirje për fjalime të zhurmshme dhe intervista fyese nëpër gazeta, ai kishte diçka të përbashkët me presidentin e Amerikës.

Në një paralele tjetër historike shqetësuese, ai shpesh mburrej për aftësinë e tij për të arritur marrëveshje me monarkët rusë dhe britanikë, me të cilët ai kishte lidhje. Siç rezultoi, kur kriza e diplomacisë po përshkallëzohej në korrik 1914, ai papritmas lajmëroi një nismë të re dhe të madhe paqeje. Por ishte tepër vonë. Loja e pulës ishte përhapur dhe fuqitë kryesore botërore u përplasën së bashku drejt katastrofës. /Project Syndicate/reporter.al/