Pushteti, a mund të zbutet?

Problemi i zbutjes së pushtetit është i lashtë sa njerëzimi. Taoistët thoshin se është e kotë të besohet se pushteti mund të zbutet. Duhet të mësohemi të jetojmë pa pushtet, në një lloj anarkie; të jetojmë thjeshtë, në ekuilibër dhe në harmoni me natyrën. Konfuçianët, nga ana tjetër, besonin se pushteti mund të zbutet nëse pushtetarët marrin edukim etik dhe qeveritar dhe se kjo i bën ata disi më të urtë, më të moderuar. Edhe helenët e lashtë kishin provuar egërsinë e pushtetit – oligarkinë dhe tiraninë (tridhjetë tiranët). Kur e zbuluan demokracinë, ata shpresonin se do t’i kontrollojnë abuzimet e pushtetit. Por, demokracia e mposhtte vazhdimisht veten duke rënë viktimë e popullaritetit të përkohshëm të pushtetarëve demagogë.

Por, a mund të zbutet pushteti?

Bertrand Russell thoshte se po, porse duhet plotësuar katër kushte: të ketë demokraci politike, kushte adekuate ekonomike, kontroll të propagandës, si dhe arsimim adekuat.

Demokracia politike ndihmon, por nuk është kushti i vetëm dhe nuk ofron zgjidhje të plotë në zbutjen e pushtetit. Edhe Britania e Madhe gjatë periudhës 1885-1922 ka pasur demokraci politike, por e ka shtypur dhe e ka persekutuar popullin irlandez. Pra, pushtetet demokratike të bazuar në shumicë, mund të ushtrojë tirani brutale mbi një pakicë, qoftë ajo politike, etnike apo fetare. Ndërkaq, dihet se ruajtja e sigurt e pakicave është pjesë thelbësore e një demokracie. Dishepulli i Russellit, Karl Popper, këmbëngulte se demokracia është i vetmi sistem politik që mund ta zbusë pushtetin. Zbutja ndodh kur ndërrohen pushtetet përmes votës së lirë; duke ofruar kornizë ligjore që mundëson reformim të institucioneve të shtetit apo duke i dhënë individit ndjenjën e pjesëmarrjes më efektive në ushtrimin e pushtetit politik.

Përveç demokracisë politike, zbutjes së pushtetit i ndihmojnë edhe kushtet ekonomike. Madje, Karl Marxi besonte se pushteti ekonomik është thelbi që ka primat karshi pushtetit politik që është vetëm forma, apo superstruktura e pushtetit. Barazia ekonomike është kusht i barazisë politike, thoshte ai. Popperi pajtohej me Marxin se pushteti ekonomik mund të jetë po aq brutal dhe persekutues sa ai politik, por edhe njëri edhe tjetri mund të zbuten përmes kushtetutës dhe ligjeve. Qeveria mund dhe duhet të mbrojë ata që janë ekonomikisht më të dobët.

Kushti i tretë i zbutjes së pushtetit është kontrolli i propagandës. Nuk është e pazakontë që qeveritë përmes mediave publike dhe propagandës shurdhuese përpiqen të minimizojnë brutalitetin e pushtetit. Russelli besonte në të drejtën e individit për të mos u pajtuar me pushtetin. Madje e përkrahte krijimin e mediave publike ku individi afishon ankesa kundër qeverisë, ku fajëson publikisht zyrtarët që tejkalojnë ose abuzojnë me pushtetin. Ai besonte në ekzistencën e mediave publike, si BBC, që mundëson debatimin e një game të gjerë pikëpamjesh mbi çështje të ndryshme politike.

Zbutja e pushtetit varet në mënyrë të veçantë nga kualiteti dhe qëllimet e sistemit arsimor. Kur një shoqëri është e pushtuar nga ndjenjat negative, si frika, tërbimi, eksitimi i dhunshëm kolektiv, është e madhe mundësia që masa të ndjek verbërisht një autokrat, një tiran . Në këto shoqëri zakonisht mbizotëron fryma e dogmatizmit të egër ku mendimi ndryshe provokon konflikt dhe dhunë.

Në mënyrë që demokracia të ketë sukses, qëllimi i sistemit arsimor duhet të jetë krijimi i dy cilësive njerëzore të cilat në shikim të parë duken në kundërshtim me njëra me tjetrën. E para: njerëzit duhet edukuar të kenë vetëbesim dhe gatishmëri për të luftuar për bindjet e tyre. Dhe, e dyta: ata duhet të jenë të gatshëm t’i nënshtrohen vendimit të shumicës kur ato bien ndesh me bindjet e tyre. Shpeshherë, të dy këto cilësi dështojnë pasi njerëzit i nënshtrohen diktatit të një autokrati; ose secila palë mund të jetë shumë ‘vetëvendosëse’ dhe kombi mund të bie në anarki.

Një sistem i mirë arsimor e ka aftësinë të zbusë sentimentet negative, si urrejtja, destruktiviteti, frika, apo nënshtrimi. Shkollat nuk duhet të edukojnë njerëz të nënshtruar, pa bindje personale, sepse kjo i bën ata ose skllevër ose rebelë. Duhet bërë përpjekje të formohen njerëz me mendësi qytetarie, që kanë përgjegjësie për shtetin dhe për shoqërinë. Kjo mendësi është e ngjashme me mendësinë shkencore që kërkohet në jetën intelektuale – mendësi që shkon mes ‘skepticizmit dhe dogmatizmit’, që e di se e vërteta nuk është as plotësisht e arritshme dhe as plotësisht e paarritshme (është e arritshme në një shkallë të caktuar dhe vetëm me vështirësi).

Mendësia autokrate funksionon ndryshe; ajo do që tek ‘myhibët’, e veçanërisht tek te rinjtë, të mbjellë dogmën e vetë; do që përkrahësit të mos kenë aftësinë të mendojnë me kokën e vet. E përsërisin dogmën e tyre aq shpesh duke shpresuar që ‘myhibet’ kurrë më pas të mos jenë në gjendje të shpëtojnë nga efekti hipnotik i tyre, nga histeria masive dhe sugjestionimi masiv.

Si përfundim, pavarësisht nga brutaliteti, egërsia, apo nga butësia dhe gjentilesa e pushtetit, duhet të jemi të vetëdijshëm se fati i jetës sonë nuk përcaktohet vetëm nga pushteti. Jemi ne ata që mund të bëjmë diçka për të hequr qafe vuajtjet e shmangshme, të lirohemi nga veset dhe shëmtitë e panevojshme të jetës. Mbi të gjitha, duhet të bindemi se i vetmi fat që kemi si qenie njerëzore është ai i bartjes së kryqit mbi supet tona.