LAJMI I FUNDIT:

Prehja shpirtërore me librat e fotografisë

Prehja shpirtërore me librat e fotografisë

Instagrami është si pica e ngrirë, ekspozitat janë të zhurmshme… por, fotolibri është akt i rebelimit analog në një botë të zhurmshme digjitale. Shkrimin e fotografit të njohur Teju Cole, Telegrafi e sjell të plotë më poshtë.

Në këtë botë të tensionuar, ku mund ta gjejë dikush prehjen e përkohshme? Njerëzit po tërhiqen, po bashkohen me fetë, po e mbyllin veten me kufje ose përhumben në romane. E shmangim tollovinë e tmerrshme në trafik me një shëtitje në park dhe, si reagim ndaj kakofonisë publike apo debatit politik, ngushëllohemi me poezinë. Në një epokë të kaosit secili ka nevojë për stabilitet, E, për shumicën e njerëzve, unë do të thosha se stabiliteti varet nga disa gjëra të ndryshme. Pranë kreut të listës sime personale është: fotolibri. E marr një nga rafti dhe i kaloj 20 ose 30 minuta me të, e kjo zhytje e shkurtër përkohësisht e riparon botën.

Mund të jetë një libër të cilin tashmë e kam parë shumë herë – e kjo është edhe më mirë. Nuk e them thjesht për të parë fotografi. Foto ka kudo dhe shumica e tyre janë si kalori boshe. Shumë foto, madje edhe ato të mirat, kanë tendencë t’ju tregojnë se si duket diçka. Por, nëse i renditni disa prej tyre, në libër, ose të themi për një ekspozitë, shihni jo vetëm sesi diçka duket, por sesi duket dikush. Një sekuencë fotografish dëshmon të menduarit vizual të një fotografi, një mënyrë për të parë të zbuluarën përmes përzgjedhjes së ngjyrës, subjektit, gamës dhe perspektivës. Fotografitë që hasen një ekspozitë mund të jenë printime të bukura, të reja e vjetra, të mbushura me aurën e origjinalitetit. Por, ka disavantazhe tek ekspozitat: ato mund të jenë të zhurmshme dhe të mbushura me njerëz, hapen gjatë orëve të papërshtatshme e kanë data të mbylljes. Sidoqoftë, libri i fotografive, imazhet dhe aranzhimi i tyre nga fotografi janë tuajat – për të gjitha kohërat.

Sipas një shënimi, libri i fotografive lindi kur Anna Atkins e bëri më 1842 një album me cinanotip, për studimet e saj të algave britanike. Henry Fox Talbot e editoi vitin tjetër fotolibrin “The Pencil of Nature” (Lapsi i natyrës), me imazhe kalotipi. Nuk ju desh shumë kohë fotografëve që ta shfrytëzojnë, në formë libri, shpërndarjen komerciale të fotografive të tyre. Mesi i shekullit XX pa botimet e Henri Cartier-Bresson-it, “The Decisive Moment” (Momenti vendimtar, 1952), dhe të Robert Frank-ut, “The Americans” (Amerikanët, 1958), libra këta që në mënyra çuditërisht të ndryshme u bënë modeli sipas të cilit u krahasuan pothuajse të gjithë fotolibrat tjerë. Edhe sot mund të pyesni fotografët se çfarë i udhëzoi ata në rrugëtimin e tyre, dhe njëri apo të dy librat e sipërpërmendur do të përmenden si shembuj. Fuqia e fotografive individuale është thelbësore për suksesin e një fotolibri, por ka fotografë gjenialë që kurrë nuk kanë bërë një fotolibër të mirë; në rastin më të mirë kanë bërë libra me fotografitë e tyre të shkëlqyera, e kjo është temë tjetër.

Ajo që e bën një fotolibër të shkëlqyeshëm është mënyra sesa mirë kombinohen një numër i madh variablave: letra, cilësia e shtypit, lidhja, sasia, ngjyra dhe cilësia e kopertinës; dizajni dhe faqosja e brendshme, madhësia dhe ekuilibri i ngjyrave të imazheve, vendimi për të thyer fotot ose të shtypni në margjina, zgjedhja për të përfshirë ose përjashtuar tekstin dhe, nëse po, sa prej tij e ku në libër, në çfarë fonti, çfarë prerje dhe madhësie, si dhe çfarë ere e ngjyrës. Çdo fotolibër i madh është një sëre e vendimeve, një ftesë në sferën e shqisave. Nëse një poezi është e shkëlqyeshme, jam indiferent ndaj zgjedhjes së dizajnit për librin në të cilin është botuar, përveç nëse dizajni është mizerabël. Por, mund ta di nëse një libër fotografish është bërë me përpikëri, apo thjesht është një grumbull fotografish të shtypura – njëra pas tjetrës. Thënë të vërtetën, jo të gjitha fotografitë në një fotolibër duhet të jenë të shkëlqyera, dhe artistët e vërtetë të formës e dinë si t’i paraqesin imazhet e tyre mahnitëse me ato më pak të fuqishme e më kalimtare.

Por, çfarë gëzimi është kur të gjitha ato vendime duken të drejta, kur cilësia e shtypit është e përpiktë, kur një libër që kërkon letër që nuk shkëlqen bëhet me atë letër, kur profili i ngjyrave favorizon magentën mbi të verdhën, ose cianin mbi magentën, në varësi të asaj se çfarë kërkon fotografia. Përvoja bëhet shumëdimensionale dhe kujtesa për veprën bëhet me karakteristika specifike. Mendoj jo vetëm për stilet e caktuara të fotografëve, por edhe për gjurmën prekëse dhe shqisore të librave të tyre. Faqet dyshe luksoze tek “Illuminance” (Ndriçimi), nga Rinko Kawauchi, janë aq emocionuese për duar sa imazhet e saj mahnitëse për sytë. Libri që për titull ka emrin e autores Liz Johnson Artur, ka një kombinim të përsosur të imazheve me ngjyra me ato bardhezi, për të përcjellë më mirë fisnikërinë e jashtëzakonshme të vizionit të saj. Kopertina e purpurt e fotolibrit “SIghtwalk” (Ecje nëpër pamje), nga Gueorgui Pinkhassov, është një parashikim që ngjan me sistemin brail për shpërndarjen delirante të dritës brenda. Këto cilësi janë më të qëndrueshme sesa nëse është apo jo një projekt “i rëndësishëm”. Raportet hetimore janë të rëndësishme, por në momentet tona intime është ndjeshmëria që na rikthen më së miri tek vetja jonë njerëzore. Kjo nuk është për të minimizuar dimensionin etik të fotografisë, por për të sugjeruar që etika lulëzon më së miri kur ekzistojnë kushtet formale për ta mbrojtur atë.

Nga të gjitha elementet që e bëjnë një fotolibër tamam të veçantë, më e rëndësishmja është renditja e pamjeve. Shikoje këtë, thotë fotografi, pastaj shikoje këtë, e pastaj shikoje këtë. Të gjithë librat janë kronologjikë, por ndjenja për t’u udhëzuar, për të qenë njëkohësisht i befasuar dhe i kënaqur, është shumë intensiv në një libër fotografish. Mendoj për veprën legjendare “Ravens” (Korbat, 1986), nga Masahisa Fukase, që ka të bëjë kryesisht me zogjtë në titull. Është i zymtë, duke përdorur blur të madh dhe të pamje të natës, me një gamë të zezë dhe të bardhë, e zhvilluar krejtësisht në Japoni. Kam menduar shumë për “Korbat” kur po e përgatisja veprën time “Fernweh” (Etja për udhëtime), ndonëse libri im është shumë i ndryshëm: i vendosur në peizazhin zviceran, i bërë kryesisht me ngjyra të kthjellëta të ndritshme të motit të verës. Më ndihmoi mënyra sesi Fukase i shikoi dhe shikoi vazhdimisht korbat, duke gjetur mënyra të mrekullueshme të reja për të menduar për ata zogj shqetësues. Në një sekuencë magjike, imazhi i një grumbulli korbash në dëborë përcillet nga një krah i vetëm kundrejt një fushe të bardhë, e ndjekur nga një foto e gjurmëve të shumta të korbave, të gravuara në një sipërfaqe të lehtë bore, gjurmët që befasojnë si format e vetë zogjve. Dhe kështu, e zeza në të bardhë u pasua nga e zeza në të bardhë, e cila u pasua nga e zeza në të bardhë – një shfaqje virtuoze e të menduarit analogjik. Kjo është gjuhë pa fjalë. Diku tjetër, në mesin e shumë fotove të korbave, papritmas shfaqet një mace me shikim ogurzi dhe pastaj një punonjëse seksi lakuriq, e më vonë një pamje nga afër e një aeroplani në fluturim. Besimi në variante është i mrekullueshëm. U përpoqa ta kisha këtë në mendje kur e bëja fotolibrin “Fernweh”.

Në një botë të shurdhuar nga imazhet, ngushëllimi i prajt i fotolibrave është i mallkuar të përjetohet nga një audiencë e vogël e nganjëherë mospërfillëse. Janë të shtrenjta për t’u bërë dhe rrallë i mbulojnë kostot e tyre. Në këtë mënyrë, janë fyerje donkishoteske për llogaritjet e tregut. Ka disa dëshmi për bestsellerë, por fati i zakonshëm i fotolibrave është harresa. Por, është pikërisht kjo karakteristikë e punës së madhe e financiarisht të pasigurt që i lejon të rrinë qetë në raftet tona, si orakuj. Pastaj, një ditë, dikush e heq njërën prej tyre nga rafti dhe është i mahnitur nga intensiteti i heshtur dhe i papritur (përvoja e leximit të një romani, për dallim, nuk është aq e heshtur, sepse lexuesi shoqërohet nga bërbëlitja pa zë e tekstit). Koha me një fotolibër është shëtitje në rrugën e rrahur dhe zor se kalon një ditë kur unë nuk e marrë një në duar. Kjo kënaqësi nuk mund të tregohet me një buton “Like”. Librat e fotografive nuk ju dërgojnë reklama, bazuar në atë sesa kohë rrini në një faqe të caktuar. Nuk ju gjurmon (kurrë nuk e di, me siguri, se sa herë e kam parë fotolibin “Tomba Brion” (Varreza Brion), nga Guido Guidi). Është rezistent ndaj thashethemeve dhe alergjik ndaj komenteve. Kur ulesh me të duhet, uleni me veten: kjo është një përvojë private në një kohë kur ato po bëhen shumë të rralla, një akt ky i rebelimit analog në një botë tamam digjitale. Padyshim, dikush mund të shikojë një sekuencë fotografish në një pajisje digjitale, por duke bërë këtë është si të kënaqesh me një kopje të keqe, si pica e ngrirë, kafeja e çastit ose lulja artificiale.

Libri, libri i vërtetë është ajo gjëja e duhur. Nga biblioteka juaj ose e dikujt tjetër mund të merrni fotolibrin “Museum of Chance” (Muzeu i shanseve), nga Dayanita Singh, ose “American Surfaces” (Sipërfaqet amerikane), nga Stephen Shore; fotolibrin e Rebecca Norris Webb-it, “My Dakota” (Dakota ime) ose “Telex: Iran” (Teleksi: Irani), nga Gilles Peress. Libri që mund të zgjidhni mund të jetë nga një fotograf pak i njohur; mund të jetë shtypur nga një shtëpi e vogël ose e madhe botuese; mund të jetë një botim i kufizuar, një klasik që nuk botohet më, apo një i porsaardhur që befason. Por, tani ju po e mbani atë, dhe ajo që premton është lehtësimi: bota e jashtme përmbyset, syri skanon imazhin, e ndjeni letrën në majë të gishtave, ndjeni informacionin optik që përhapet në trurin tuaj, e dëgjoni tingullin e ndërrimit të faqes, e shikoni imazhin tjetër, bëheni të vetëdijshëm për frymën tuaj të qetë. /Telegrafi/