Paraqitja e tmerrshme e Mbretëreshës së ndjerë flet për fundin e epokës së statujave

Lindja e modernizmit duhej të kishte shënuar fundin e monstruoziteteve. Por, pse insistojnë të vazhdojnë në këtë mënyrë?

Nga: Ben Lawrence / The Daily Telegraph
Përkthimi: Telegrafi.com

Fundjavën e kaluar, në Ratlend u zbulua statuja e parë në Britani e të ndjerës Elizabeth II. Nuk isha atje, mirëpo, pasi i pashë fotografitë, mund të supozoj se vizitorët mbetën me gojë të hapur – por, jo sepse u mahnitën. Është e tmerrshme: e shëmtuar, punim torollak dhe paksa i frikshëm. Artisti Hywel Pratley e ka shndërruar mbretëreshën e ndjerë në hukubet të tmerrshëm, duke e veshur me një fustan vajzëror që e bën të duket si Titanianë [mitike – shën. i Telegrafit], por e shkurtë dhe topolake, ose si një karakter nga [filmi i animuar] Frozen me disa nuanca të vocërrakes Jimmy Krankie [Janette Tough në karakterin Wee Jimmy Krankie në kabaretë televizive të viteve 1970-’80].

Njëlloj të papëlqyeshëm janë ata [qenushët] korgi që mblidhen te këmbët e saj, ku njëri mbështet putrat në bazament. Këto detaje janë përkujtues të vegjël dhe të tmerrshëm se tashmë jemi në epokën e së lezetshmes dhe se rëndësia e cilësisë është zëvendësuar nga simpatikja. I bën të pakënaqurit e vjetër si unë të ndihen thuajse vazhdimisht po sulmohen nga një Hello Kitty gjigante [nga karakteri i maces i krijuar nga japonezja Yuko Shimizu] që fryhet me ajër. E shikoj këtë statujë dhe ndihem i sigurt se Mbretëresha e ndjerë – e cila njihej për arsyen e saj të shëndoshë dhe neverinë ndaj sentimentalizmit – do ta kishte urryer.

Nuk është befasi iniciativa e mjerë e Pratleyt. Nuk mund të mendoj për një statujë të vetme të mirë që është ngritur në këtë shekull. Ka disa arsye për këtë. Së pari, statujat – ose të paktën ato me një shkallë të caktuar realizmi – nuk kanë asnjë qëllim në shekullin XXI. Gjërat ishin më ndryshe në epokat e mëparshme, kur njerëzit kishin pak ide se si dukej subjekti i një statuje, ndërsa përfaqësimi i tyre në metal ose në gur shpeshherë bëhej imazh zyrtar – vlera kryesore në ikonografinë e tyre.

Por, ardhja e fotografisë dhe më pas e televizionit, do të thotë se temat moderne tashti i njohim jashtëzakonisht mirë. Mbretëresha e ndjerë ishte gruaja më e fotografuar në botë, gjë që përforcohej nga paraqitja e saj në pulla postare, në bankënota dhe shumë gjëra të tjera të përditshme: çdo projekt që synon të paraqes sërish ngjashmërinë e saj, e ka fatin e keq të dështojë. Jam i lumtur kur përhumbem në Kopshtet e Viktorisë [Victoria Embankment Gardens] në Londrën qendrore, ku statuja e dikujt që njoh në mënyrë të paqartë, si [kleriku dhe filantropi] Robert Raikes, më vështron me përshkrimin e dikujt që njeh punën e vet. Është çështje krejt tjetër kur e viziton Seleronin në Nju-Jork dhe ballafaqohesh me pamjen e tmerrshme të Lucille Ballit nga Dave Poulin, një punim që ka ngjashmëri me komedianen e famshme amerikane po aq sa ka edhe me mua. Kur bëhet fjalë për statujat, gjërat që njohim ngjallin përbuzje. Nuk është çudi që këshilli i Uelthemstout fshehu skulpturën e të gjorit [futbollist] Harry Kane.

Pastaj është natyra e rrëshqitshme e historisë. Statujat nga e kaluara, siç të gjithë jemi shumë të vetëdijshëm, gjatë viteve të fundit kanë akumuluar mjaft storje nga lajmet. Kemi parë se [tregtari i skllevërve] Edward Colston u përmbys në Bristol dhe u ekspozua sërish thuajse e ka marrë veten nga sulmi. Në Kolegjin Oriel, në Oksford, prania monolite e manjatit [kontrovers të minierave] Cecil Rhodes, ka shkaktuar periudha të zakonshme neverie dhe, megjithëse kolegji vendosi të mos largojë, Antony Gormley – skulptori më i shquar i gjallë i Britanisë – sugjeroi se ai nga turpi duhet ta kthejë kokën kah muri. Ndërkohë, në Granthem, statuja e Margaret Thatcherit në disa raste është vandalizuar.

Por, problemi nuk kufizohet vetëm në debatet për figurat e diskutueshme. Historia, si disiplinë, ndjeshëm ka ndryshuar në pjesën e dytë të shekullin e kaluar: nuancat e ofruara sot nga historiografia, ku studimi i historisë së shkruar konsiderohet po aq i rëndësishëm sa vetë ngjarjet, do të thotë se “poza” e një statuje kap vetëm një element psikologjik të një figurë komplekse. Vetë akti i përkujtimit të dikujt duket se po shkon kundër pikëpamjes sonë bashkëkohore e cila favorizon grupet mbi “burrat e mëdhenj” (ose gratë). Nëse do të ngrinim një statujë për nder të një sufrazheteje [luftëtareje për të drejtën e grave për të votuar], të harruar, do të akuzoheshim se kemi harruar mijëra të tjera që janë mbërthyer nga shtrembërimi dhe nga indi i së kaluarës sonë.

Problemi më i madh me statujat moderne është se janë të tmerrshme. Shpeshherë janë konceptuar keq. Shpërfytyrimi më i fundit, sipas meje, është paraqitja e Mary Wollstonecraftit në Njuington-Grin në veri të Londrës, nga Maggi Hambling – e cila e reduktoi nënën e valës së parë të feminizmit në një palë gjinjsh. Ashtu si statuja e Oscar Wildeit e Hamblingut – që shfaq Oscarin e dashur që ngrihet nga arkivoli për të pirë cigare – është e tejartikuluar dhe e marrë. Të tjerat janë monstruoz në mungesën e emocioneve. Edhe diçka aq e padëmshme sa monumenti i Gillian Wearingut i vitit 2018, dedikuar [aktivistes sufrazhete] Millicent Fawcettit në Sheshin e Parlamentit, është fyese në mënyrën e vet: një shtesë e panevojshme për një qytet në të cilin përkujtimi tashmë është mani.

Shumë nga këto statuja janë komike dhe të shëmtuara, madje të frikshme; dhe është e vërtetë se gjatë historisë, shkrimtarët dhe artistët kanë parë potencialin e veprave të tilla artistike për të na rrëmbyer. Mendoni për Don Xhovanin e Mozartit në të cilin Il Komendatore vritet në një duel dhe kthehet që të ndjek torturuesin e vet – në formën e një statuje të mbinatyrshme guri; ose fantazitë e fëmijëve të Edith Nesbitit, të tilla si Kalaja e magjepsur në të cilën Ketlina e re, teksa mban një unazë magjike që plotëson dëshirat, dëshiron të jetë statujë dhe sheh veten të ndarë nga vëllezërit dhe nga motrat e veta – e bllokuar në botën tmerrësisht të frikshme të poshtme të mermerit. (Kërcënimi, pa dyshim, vjen më shumë nga insinuata se statuja është një lloj gjysmë-fantazme sesa ndonjë shëmti estetike, gjë që është arsyeja më e mundshme se pse do të tërboheni kur shihni përbindëshat e vërtetë prej bronzi që po mbushin Britaninë.)

Duke marrë parasysh të gjitha këto, do të thosha se epoka e statujës ka vdekur. Në të vërtetë, duket se ajo është zhdukur që me lindjen e modernizmit i cili supozohej të gërryente përshkrimin e kotë literal të cilin kaq shpesh e shohim te veprat e artit si këto. Nëse duhet t’i nderojmë individët, në të ardhmen, atëherë le t’i bëjmë tërësisht abstraktë – dhe, ju lus, pa qentë korgi që kërcejnë. /Telegrafi/