MBI HERONJTË DHE VARRET

Nga: Ernesto Sabato (fragment nga kapitulli “Zoti i panjohur”)
Përktheu: Bajram Karabolli

Edhe një herë më shumë, dhe nuk ishte e fundit, ndihesha pak si i huaj në këtë botë, sikur të qenkësha zgjuar papritur e të mos i njihja rregullat dhe kuptimin e saj. Ecja kuturu nëpër rrugët e Buenos Airesit, shikoja njerëzit, ulesha në ndonjë stol te parku i “Konstitucionit” dhe mendohesha. Pastaj kthehesha përsëri te dhomëza ime dhe ndihesha më i vetmuar se kurrë. Dhe, vetëm pasi zhytesha në libra, më dukej se e gjeja prapë realitetin, sikur ajo ekzistenca nëpër rrugët atje jashtë, të qenkësh një lloj ëndrre gjigante njerëzish të hipnotizuar. Do të duheshin shumë vite për ta kuptuar se në ato rrugë, në ato sheshe e parqe, e madje në ato shitore dhe zyra të Buenos Airesit, paskësh mijëra persona që mendonin apo ndienin, pak a shumë, atë që ndieja dhe unë në atë çast: njerëz të shqetësuar dhe të vetmuar, njerëz që mendonin për kuptimin dhe pakuptimin e jetës, njerëz që kishin ndjesinë se po shikonin një botë të fjetur rreth tyre, një botë me njerëz të hipnotizuar apo të kthyer në robotë.

Në atë fortesë të vetmuar nisa të shkruaj tregime. Tani e kuptoj se shkruaja sa herë që ndihesha fatkeq, sa herë që ndihesha i veçuar apo i idhnuar me botën ku më kishte qëlluar të lindja. Dhe mendoj se ka për të qenë gjithnjë kështu, se arti i kohës sonë, ky art plot shqetësim e i copëtuar, do të vazhdojë të lindë, në mënyrë të pandryshueshme, prej çrregullimit tonë, prej angështisë dhe pakënaqësisë sonë. Një lloj përpjekjeje e kësaj specieje për t’u pajtuar me universin, këto krijesa të brishta, të shqetësuara dhe të etura, që janë qeniet njerëzore. Ndërsa kafshëve nuk u nevojitet, atyre u mjafton të jetojnë. Sepse ekzistenca e tyre rrjedh në harmoni me nevojat atavike. Pasi zogut i mjaftojnë disa fara apo krimba, një pemë ku të ndërtojë folenë e vet dhe hapësira për të fluturuar; dhe jeta e tij rrjedh qysh kur lind deri kur vdes me një ritëm fatlum, i cili nuk copëtohet kurrë as nga dëshpërimi metafizik e as nga çmenduria. Ndërsa njeriu, me t’u ngritur mbi dy gjymtyrët e prapme dhe me ta kthyer në sëpatë gurin e parë të mprehtë, hodhi themelet e madhështisë së tij, por njëherazi edhe farën e ankthit të tij; sepse me duart e veta dhe me veglat e bëra me ato duar ngriti atë ngrehinë aq madhështore e aq të çuditshme që quhet kulturë dhe kështu nisi çarjen e tij të madhe, duke qenë se reshti së qeni një kafshë e thjeshtë, veç nuk arriti të bëhej ai Zoti që i pëshpëriste shpirti i vet. Është ajo qenia e dyzuar dhe fatkeqe, e cila lëviz dhe jeton midis tokës së kafshëve dhe qiellit të perëndive të veta, e cila e humbi parajsën tokësore të pafajësisë së vet, por nuk e fitoi dot parajsën qiellore të shëlbimit të vet. Është ajo qenie e lënduar dhe shpirtërisht e sëmurë, e cila për herë të parë e pyeti veten për psenë e ekzistencës së vet.