A duhet të ndalohen kompozitorët rusë?

Nga: Gillian Tett / Financial Times
Përktheu: Telegrafi.com

Tri javë më parë, një muaj pasi Rusia nisi pushtimin, në moshën 68-vjeçare vdiq – nga pneumonia – kompozitori ukrainas i quajtur Yuri Shevchenko. U kurthua në një bodrum në Kiev, teksa qyteti po bëhej gati për rrethimin e mundshëm.

Vdekja e tij mund të më kishte dalë nga mendja, po të mos isha dëshmitar i një nderimi të mrekullueshëm që së fundmi iu bë në Nju-Jork. Gjatë premierës së një simfonie të re Philip Glassit në “Carnegie Hall”, orkestra e Qendrës Kombëtare të Arteve të Kanadasë e luajti një pjesë fantastike të kompozuar nga Shevchenko, goxha e bazuar në himnin kombëtar të Ukrainës.

“Quhet, ‘Ekzistojmë’”, i tha auditorit, dirigjenti Alexander Shelley. Na tregoi se donte ta performonte para vdekjes së Shevchenkos dhe se fjala është për tribut pas vdekjes së tij. Edhe kjo mjafton. Por, teksa melodia ngrihej lart, një dilemë rrinte pezull gjatë gjithë mbrëmjes: çfarë të ndodhë me muzikën ruse, duke i pasur parasysh tmerret që po ndodhin në Ukrainë?

Në fund të fundit, kompozimet dhe interpretuesit rusë janë pjesë integrale e botës së muzikës klasike. Mbi të gjitha, meqë Shelley e krijoi një program rreth simfonisë së re të Glassit – e porositur për ta nderuar veprën e gazetarit kanadezo-amerikan, Peter Jennings – dukej e natyrshme t’i përfshinte disa kompozime ruse.

Por, në vazhdën e pushtimit rus të Ukrainës, kishte thirrje për bojkot muzikor. Shumë institucione perëndimore u kanë kërkuar artistëve rusë që ta denoncojnë luftën ose të distancohen nga Vladimir Putini. Disa nga ata që refuzuan, si dirigjenti rus Valery Gergiev dhe operistja Anna Netrebko, u hoqën nga repertori.

Disa orkestra kanë shkuar edhe më larg, duke e ndaluar – në përgjithësi – performimin e muzikës ruse. Kohët e fundit, Filarmonia e Kardifit e hoqi Tchaikovskyn prej programit; Putini iu përgjigj kësaj dhe anulimeve të ngjashme se me mos interpretimin e veprave të Tchaikovskyt, të Shostakovichit dhe të Rachmaninovit, po ndodhë një formë e “kulturës së anulimit”. Orkestrat tjera kanë vazhduar të luajnë muzikë ruse, duke argumentuar se është e kotë të kritikohen pjesët e shkruara shumë kohë më parë. Por, dilemat mbeten. A ka kuptim të ndalohen të gjitha gjërat ruse? Apo, kjo është diçka e tepruar?

Personalisht, ndihem i thyer: dua ta shpreh mbështetjen time për Ukrainën, por më duket i çuditshëm ndalimi i muzikës së shkruar shumë kohë përpara se të lindte Putini. “Nuk është e lehtë të dish se çfarë duhet bërë”, ka thënë Shelley pak para ngjarjes që i dedikohej Glassit. Atë mbrëmje, “zgjedhja” e tij ishte që- krahas pjesës së Shevchenkos – ta përfshijë në program edhe Simfoninë e Nëntë të Shostakovichit.

Në shikim të parë, duket politikisht korrekte ta balancosh një vepër ukrainase me një të kompozitorit të famshëm rus. Por, siç shpjegoi Shelley, realiteti është më kompleks. Shostakovichi e shkroi Simfoninë e Nëntë në vitin 1945, me porosi të Josif Stalinit. Udhëheqësi sovjetik e donte një festë triumfuese të pushtetit komunist. Sidoqoftë, simfonia që dha Shostakovichi ishte e errët, sarkastike dhe melankolike. Aq shumë e tillë sa që, budallenjtë e Stalinit, më vonë e ndaluan atë.

Tetëdhjetë vjet më vonë, kjo kthesë ndonjëherë harrohet. Kështu, për disa, Shostakovichii mund të nxisë ndjenjën e krenarisë ruse. Megjithatë, për Shelleyn kjo simfoni e veçantë është simbol i protestës kundër një regjimi represiv – dhe interpretimi është një lloj nderimi për idenë e rebelimit. Për ta theksuar këtë, orkestra kanadeze e luajti gjithashtu koncertin për violinë të Erich Wolfgang Korngoldut, të kompozitorit hebreo-austriak që iku nga nazistët dhe që refuzoi të shkruante muzikë derisa nuk u mposhtën ata.

Çuditërisht, e vetmja vepër atë natë, pa ndonjë simbolikë lufte, ishte simfonia e Glassit që “doli disi e çuditshme, e djallëzuar, por jo domosdoshmërisht publike dhe e hapur”, siç vërejti “New York Classical Review”.

Çfarë konkluzion duhet të nxjerrim nga ky koncert? Një gjë e dukshme është se pushtimi i Ukrainës ka depërtuar në peizazhin kulturor – më shpejt se çdo ngjarje tjetër gjeopolitike që shumica prej nesh e kemi parë ndonjëherë.

Tjetra është se muzika është mjet kompleks në politikë, ku kuptimi i saj varet – si çdo gjë – nga konteksti. Meloditë që ngjallin krenarinë nacionaliste në një grup mund të ngjallin emocione krejtësisht të ndryshme tek tjetri. Dhe, kjo na çon te pika të tretë: mund të ketë shpresë në këtë paqartësi.

Sot mund të duken përçarëse debatet për interpretimin e veprave të kompozitorëve ukrainas, si Shevchenko, krahas veprave të artistëve rusë. Nuk duhet të jetë kështu. Gjatë Luftës së Ftohtë, për shembull, audiencat perëndimore dhe ruse e shijonin muzikën e Tchaikovskyt. Meloditë e tij krijonin ura e jo barriera. Mund të jetë e vështirë të besosh se kjo shpejtë do të ndodhë. Por, muzika nuk është aq e ndryshueshme sa politika – dhe krijimtaria nuk duhet të jetë domosdoshmërisht lojë me shumën zero.

Kështu, kur atë natë u largova nga Carnegie Hall, u gëzova që u njoha me punën e Shevchenkos, si një shfaqje e krenarisë ukrainase. Isha gjithashtu i kënaqur që dëgjova Shostakovichin sardonik dhe sfidues. Mos asgjë tjetër, kjo tregon se ka kaq shumë arsye për ta çmuar trashëgiminë krijuese të Rusisë. Nuk duhet ta lejojmë Putinin ta njollos këtë, veçanërisht jo tash. /Telegrafi/