Dokumenti i CIA-s: Më 1994, SHBA i druhej një krize greko-shqiptare

Andreas Papandreu, menaxhimi ekstrem i negociatave për bazat amerikane nga themeluesi i PASOK, mundësia e konfliktit greko-turk në Thrakë, Egje dhe Qipro, madje edhe gjendja e dobët e ekonomisë greke në mes të viteve 1980, përfshihen në 12 milionë dokumentet e deklasifikuara të CIA-s që pritet të publikohen. Në këtë bazë të dhënash përfshihen analiza, fakte dhe vlerësime nga për situatën nga viti 1940 deri me atë të vitit 1990.

Dokumenti i fundit në lidhje me Greqinë është i datës 30 qershor 1994 merr në analizë tensionin mes Athinës dhe Tiranës për minoritetin kombëtar grek në jug të Shqipërisë. Autori i këtij memorandumi ka shprehur frikën se “një krizë bilaterale në çështjen e pakicës greke, e cila do të çojë në hakmarrjen greke, mund të destabilizojë qeverinë pro-amerikane (në Tiranë) për të mirën e ish-komunistëve dhe ndikimin më të gjerë rajonal”.

Tensionet në atë kohë kishin të bënin me gjyqin ndaj pesë minoritarëve, anëtarë të Organizatës Omonia, të arrestuar nga ish-SHIK-u i Bashkim Gazidedes për veprimtari antikombëtare. Për këtë episod ka folur edhe ish-kryetari i Gjykatës së kasacionit, Zef Brozi, i cili mori vendimin për lirimin e tyre.

Në letrën e tij të 10 maj 1983, Milton Kovner, drejtues i Agjencisë përgjegjëse për Evropën Perëndimore, thotë ndër të tjera se SHBA është duke shqyrtuar “alternativat” për vendosjen e bazave amerikane jashtë vendit, veçanërisht në Turqi. Por, sipas tij, kjo do të çonte në përkeqësimin e situatës dhe do të shtojë mbështetjen e mëtejshme të qeverisë në mbrojtjen e interesave kombëtare greke.

“Kovner kishte vlerësuar se në qoftë se amerikanët nuk do të lëshojnë pe (në dokument janë lënë jashtë disa paragrafë të cilat ndoshta përshkruajnë natyrën dhe aftësitë e bazave ushtarake të SHBA), atëherë Papandreu do të kishte një sërë opsionesh, ndër të cilat t’i drejtohej presidentit të Republikës Konstantin Karamanlis dhe të kërkonte referendum kombëtar mbi këtë çështje”.

Që nga vitet ’50 amerikanët duket se e dinin shumë brishtësinë e marrëdhënieve turko-greke, ndërsa ata kishin përpiluar të dhëna të plota të forcës ushtarake të Qipros. Njohuritë shumë të mira që kishin për statusin e Qipros u dha mundësinë të parashikojnë atë ndodhi në vitin 1974 se Greqia nuk mund të bënte asnjë rezistencë në një pushtim eventual turk të ishullit.

Dokumentet flasin edhe për krizën greko-turke të vitit 1987 ku thuhet se Greqia ka avantazh në ajër dhe në det, diçka që sipas analistit arsyeton kapadaillëkun grek në krizën e marsit 1987. /Respublica/