Kultura Fjalët Fjala+

Alo Radio Kitrra (II): Prania artistike e mungesës

Para 6 vitesh

Nga: Afrim Demiri

Prej kur ti vendose e u bane qiellor, e ne vazhduam të mbesim tokësor, mungesa e jote filloi të shndërrohet në një prani të padiktueshme artistike. Ajo që ishte bashkëbisedim i yni ditor, nëpërmjet radios virtuale “Radio Kitrrës”, tash e tutje, dita-ditës mori trajtën e një dialogu të heshtur, shpesh të mbytur në ngulqime lotësh, në mes rreshtave që ruanin trashëgiminë kulturore që e le pas. Sërish isha unë ai, që me çelësin e amanetit tand, fillova t’i hap fletoret e t’ua me poezi, t’i lexoj letrat e tua të pakëndueme deri atëherë nga askush. Tashti nuk të raportoja për ngjarjet kulturore të provincës; ti ishe shndërrue vet në ngjarje.

Por, më duhej të gërmoja shkronjë për shkronje me lakadredhat e tua të stilizueme, me kujdesin për të mos e huqë asnjë fjalë e larg saj ndonjë figuracion. Bujshëm filluan të shpalosen poezitë e tua që nga ajo për “L’kenin e Ohrit” e deri tek ajo “Deleujk”, apo prej “Engjullit blu” e deri tek “Streaptease i shqiptarit para se me mërgue”.

Jo rrallëherë të kishin thanë se teatri yt ka shumë poetikë. Kësaj radhe, derisa i lexoja poezitë e tua, e shihja se sa dramë e lojë luhej në vargun tand. Edhe kur ai është mitik, e duke ruajtur frymën e Camajt, edhe kur është rebel i kohës së vet, e edhe kur përbuzë me plot ironi mentalitetin servil.

I tillë ishe Bekim, plot ndjenjë deri në dhembshuri, revoltë deri në shpërthim, si dhe diskret deri në dashni të mshehun. Dhe ja, ironia që më përplasë për tokë. Ato që ti i ruaje me fshehtësi, unë i lexoja, i transkriptoja dhe i shtypja haptas. Shpesh më dukej vetja një hajn, një grimcues fletësh të zverdhuna. Por, në anën tjetër, prania e jote artistike, sikur më thoshte unë jam ilaçi i dhembjes për humbjen e tij, shijoni artin e tij dhe kujtojeni. Dhe, ne të kujtonim. Miqtë artist të kujtonin, derisa në “Polip” t’i recitonin vjershat e tua. Në Mynhen të kujtonin “Për nder të Bekimit”! “Arturo Ui” në Tetovë të kujtonte! Unë druhesha nëse i kam përzgjedhë ato të cilat do t’i përzgjedhshe edhe ti. Po si të mos druhesha, kur një poezi e kishe shkrue në mëse nantë variante, tamam si në laboratorin tand poetik, ashtu siç veprojshe me laboratorin tand skenik. Ec e gjeje variantin më të qëlluem, apo nuk duhet kërkue më i qëlluemi, por duhet të ndiqet procesi yt krijues nëpërmjet motërzimeve deri në shterim.

Pastaj prania artistike e mungesës tande shtrihej mbi dorëshkrimin tand “Shakespear-i dhe Lekë Dukagjini”, një studim i yti krahasues, i cili falë miqve u botua dhe ja sot do ta promovojmë si një vepër të rrallë. Nuk ishte e lehtë për ne të përcaktohemi as për dizajnin, as për botuesin dhe as për përkthyesin. Kishim frikë mos gabonim! Por, prapë t’i na flitshe nëpërmjet punës sate dhe ne ndoqëm udhën tande për mos e huqë cakun. Jetoni (Neziraj) eci gjurmëve tua, Agimi (Morina) e ruajti strukturën e fjalisë sate, edhe pse me shaka më shkruante nga Londra se “gjuhën e Lumit as shtrati i anglishtes nuk po e zen”.

Më në fund, sot Shekspirin na e solle mysafir n’shpi. Neve nuk na mbeti tjetër vetëm ta presim, sipas Kanunit të Lekës. Hajt bre Bekë mos ke dert, se ne vend të Zotit t’shpisë e kemi ulë!

Kur t’i kapërceve pragun, në mes asaj dhe kësaj bote, yte motër filloi gjamën për ty. Kangën për vajin e motrës, për të vllanë, të Riza Bllacës, fillova ta dëgjoj çdo ditë. Atë vaj të saj fillova ta ndjejë si një jehonë antike, posi gjama në traditën tonë që aq shumë iu përkushtove në shkrimet me karakter etnopsikologjik. Dhe prej vajit në vaj e kuptuam se ne kishim ra në një zi, në një pikëllim që nuk hiqej, as që donim ta hiqnim, por donim ta fsinikëronim dhe ai filloi të na fisnikëron neve. Ishte arti yt që na fisnikëronte. Tamam në përputhje me moton tande “U artësofshi”! Dhe pikërisht kjo thanie erdhi një ditë dhe zuni vend në epitafin për ty, në gurin e muranës sate që e nxurrëm nga shkëmbi i Kosovës!

Nuk ditëm ma mirë!

Nuk na mbeti tjetër dhe filluem ta lexojmë librin “Ditari i zisë “ të Roland Barthesiot. Aty shkruante se “është një kohë kur vdekja përbën një ngjarje, aventurë, dhe për këtë arësye, mbledh forcat, tregon interes, ndihmon, gjallëron, tkurresh. E mandej një ditë nuk është më ngjarje, është një zgjatim tjetër, i shtrënguem, i papërfillshëm, i parrëfyeshëm, i zymtë, pa shpëtim: Zi e vërtetë që nuk i bën vend asnjë dialektikë narrative”.

Dhe, pa çudi filluem t’i njohim kufinjtë e dhembjes njerëzore. Filluem të mendojmë se pikëllimi ka të njejtin ngjyrë tek popujt e ndryshëm. Godet njëlloj zemrat! Dhe më ipej të flisja me ty e të thosha se a të kujtohen veshjet e nanave tona në të zeza, kur kishin t’zi, pastaj fjongot e zeza të varura në gjoks për të dëftue zinë. Bile kisha dëshirë të flitnim për gajtanat e zi të tirqeve, se më kujtohej kur i thoshim njeni tjetrit se ato kanë mbetë si shenjë e pikëllimit pas vdekjes së Skenderbeut.

Tamam ashtu edhe ne si Rolandi francez donim të mos dilnim nga zija për ty! Donim ta jetonim zinë tande dhe zëri yt çdo ditë na e sillte agun nga leximi i “Biblës”, që ti e kishe përshtatur në të folme të Kosovës. O ishe ti, ishte prania e jote artistike, kur aq qartë, fuqishëm shqiptoje fjalët “ Kur qe…”, dhe i hapshe udhë rrëfimit biblik.

Dhe kur të kujtojmë në krye të këtij viti pikëllues, mes thanies tande “Unë i besoj teatrit”, sigurisht, Shpresa (Gashi) do ta k’non kangën tande për Nanën Terezë, e veshur me fustan si të sajin, e Meli (Qena) do të betohet në artësimin tand, Afrimi (Muçaj) do ta çorton Makbethin pse e vrau Dunkanin se e kishte mik n’shpi, dhe t’i do të heshtësh në vrojtimin tandë të thellë, tej kohës. Neve, të gjithëve do të na duket se po thue “pse jeni mundue”. /Telegrafi/