Të shpëtojmë veten me klasikët

Nga: Filippo La Porta

Mendoni se klasikët tanë janë monumente të pluhurosura, por fisnike, për t’u mbrojtur me xhelozi – si trashëgimi e UNESCO-s – nga çdo kontaminim me botën jopoetike ku jetojmë? Ata duhet të tërhiqen zvarrë në këtë botë, ashtu si një thirrje Virgjiliane – “zëri i vetë natyrës”. Përkundrazi, do të doja të propozoja rreshtimin e klasikëve si një ushtri paladinësh kundër Metaverse, hiperrealitetit lozonjar të Mark Zuckerbergut në një distancë që – na është premtuar – që do të na çlirojë vërtet nga gjithçka, madje edhe nga njeriu.

Trashëgimia e klasikëve sot është në rrezik (nga Dante dhe Petrarca te Casanova dhe Leopardi, nga Montale dhe Gadda deri në bashkëkohësinë e Calvinos dhe Zanzottos), mbi aftësinë e tyre të mbetur për të tërhequr botën.

Shtoj se libri i Giorgio Ficaras është një homazh për traditën klasike: esetë që e përbëjnë – nga ato më eruditet deri te një recension i Ermanno Cavazzonit – janë shkruar në një prozë elegante dhe mikpritëse, muzikore edhe brenda qëndrimit argumentues, që nxjerr në pah një kujdes shprehës të vështirë për t’u gjetur në letërsinë aktuale.

Autori na fton të shohim te klasikët një përmbysje të parametrave tanë të zakonshëm, të qartësisë së këndvështrimit tonë.

Nuk jam dakord me autorin vetëm në një pikë: megjithëse jam i kujdesshëm për “triumfin spektakolar” të klasikëve në festivale dhe lexime publike, nuk më pëlqen të përjashtoj, në disa raste, ndërmjetësimin inteligjent të kulturës më të mirë pop. Mund të arrish te Makbethi përmes “The Simpsons”, te Dante përmes një kënge nga Caparezza që ringjall një personazh nga Ferri në mënyra origjinale, te Dostojevski përmes riinterpretimit shqetësues të Woody Allenit …

Prania e klasikëve në jetën tonë po zhduket, të harruar në rafte dhe të konsideruar si të tepërt. Ata kanë qenë gjithmonë të njohur dhe të paarritshëm. Pa e fshirë ndërprerjen historike – për shembull figura e “njeriut sentimental” të Dantes dhe Boccaccios është e huaj për botën latine – Ficara na fton, megjithatë, t’i konsiderojmë ata.

Por, çfarë duhet t’u besojmë atyre? Këtu kemi ardhur në thelbin e të gjithë reflektimit. Mirë, “njerëzia është pra thelbi dhe zjarri i klasikes dhe mbetet si një shkëndijë në botën e ftohtë të modernes”. Po sikur njeriu gradualisht të tërhiqet nga horizonti ynë?

Në arsyetimin e Ficaras perceptohet një frikë bazë. Nëse një klasik është “ai autor i veprave të mëdha të lira, ku merret parasysh gjendja njerëzore në vetvete”, atëherë kur kjo gjendje njerëzore ndryshohet në karakteristikat e saj thelbësore, klasikja mund të mbetet e heshtur. Në universin e simuluar ku avatari ynë do të jetë në gjendje të përjetojë gjithçka – punë, seks, angazhim civil, miqësi, aktivitete krijuese etj., – përvoja në vetvete bëhet lehtësisht e kthyeshme, dhe për këtë arsye avullohet.

Dante hyn në zjarr për t’u ngjitur në Parajsë, duke djegur mëkatet e tij. Ndërkohë, brenda butësisë së padurueshme të virtualit Dante mund të rifillonte rastësisht hapat e tij në çdo moment. Asgjë nuk është vërtet e pariparueshme dhe dramatike, asgjë nuk na ndryshon apo lë gjurmë tek ne.

Le të kthehemi te përdorimi i hapur i klasikëve. Nëse vepra e një klasiku “ripohon vlerën e njeriut”, atëherë leximi i saj na ndihmon të mbetemi njerëzorë.

Megjithatë, ne nuk duhet të mendojmë për një humanizëm librash. Klasikët na tregojnë në mënyrë të prekshme se një jetë në të cilën ka shanse, aventura, konflikte, madje edhe mërzi (herë pas here), rrezikun e ngjitjes, pasigurinë e çdo pushtimi, mundësinë e dështimit ose humbja, dëshpërimi (i aftë për t’u shndërruar në lumturi), çrregullimi që minon gjithmonë rendin, është shumë më bindës sesa jeta pa kufi e manipulueshme e imagjinuar nga filantropët e Silicon Valley. /Filipo La Porta është eseist, gazetar dhe kritik letrar italian/Burimi: La Repubblica/Përshtati në shqip, Gazeta “Si”/