Këngët e shekullit XIX, për nuset në veri të Shqipërisë

Hyacinthe Hecquard (Iasint Ekuar), konsull i Francës në Shkodër, Kalorës i Legjionit të Nderit, në librin e tij “Histoire et Description de la Haute Albanie ou Guégarie, 1858 – Historia dhe përshrkimi i Shqipërisë së Sipërme ose Gegëri, 1858”, përshkruan me hollësi Shqipërinë e veriut të asaj kohe.

Ndër analizat e ndryshme historike, gjeografike, politike, fetare në librin e tij prej 550 faqes, ai i ka dedikuar një kapitull të posaçëm traditave dhe zakoneve shqiptare në veri. Hecquard ka arritur të përkthejë nga shqipja në frëngjisht këngët e dasmave shqiptare të asaj kohe. Ndoshta këto këngë vazhdojnë ende të jenë të njëjta në ditët e sotme, ndoshta jo. Arsyetimi i dytë më shtyu t’i risjell në shqip këto rreshta (duke u dhënë pak ngjyra gegnishtje), sepse besoj se kanë vlerë të rëndësishme kulturore kombëtare.

Gjatë rrëfimit të traditave dhe zakoneve tona, autori thotë se nuses së Shqipërisë së veriut, qoftë ajo myslimane apo katolike, i këndohet (recitohet) nga shtëpia e saj deri tek ajo e burrit. Për çdo etapë të dasmës, ka një këngë të veçantë, e cila këndohet vetëm nga gratë.

Ja këngët në vijim:

Nje natë para se nusja të shkojë tek burri: “Uluni, o male, uluni, që hana të lindë e të ndriçojë këtë mramje të bukur. Nusja jonë âsht eduku prej nanës saj; ajo i ka thanë : Për besën time, oj vajzë, duje e respektoje vjehrrin. – Për shpirt tim, oj nana ime, rri e qetë, do ta due e respektoj, sepse âsht ai që më ka dhuru për burrë një djalë të ri e të bukur.”

Kur krushqit vijnë dhe marrin nusen: “Që rruga juej qoftë e lumtun, o miku ma i vjetër; bani kryqin dhe kthehuni nga e djathta (Fragment për katolikët). Në qoftë se ju sillni një nuse të bukur, reçeli dhe karamelet që do ju dhurojna, qofshin të ambla për zemrën tuej; por në qoftë se ju sillni një nuse të shëmtue e deformue, reçeli ju qoftë i hidhun (helm).”

Gjatë rrugës kur vjen nusja: “Nusja âsht rrugës, një lule po çel; nusja âsht në prag të derës, një lule mban aromë të mirë; nusja âsht në oborr, si një lule e lumtun; nusja po ngjit shkallët, balli i saj âsht i bardhë si jasemini; ajo âsht në banket, qafa e saj anohet si një zambak. Mos qaj oj nuse. – Kam qa mor burri im, sepse mu desht me u nda me babën e kurrë nuk do jetoj mâ te ai.”

Kur shoqëruesit e nuses largohen: “Ndaluni, o vllazën, ndaluni! Nusja ka me ju kërkue diçka; Ndaluni, ndaluni! Përshnetni për mue babën dhe vlleznit e mi; Ndaluni, ndaluni! Përshnetni për mue nanën e motrat e mia; Thujuni atyne që kurrë zemra ime nuk ka me i harrue; Ndaluni, ndaluni! Thujuni atyne që çdo mramje flladi ka me u sjellë lutjet që do i baj Zotit për ata; Ndaluni, ndaluni!”

Kur shpallet ardhja e nuses: “A je humbun; çfarë kërkon oj nuse? – Derën e burrit. – Çfarë ke me më dhanë që ta tregoj oj nuse? – Kmisha të qëndisuna e të palosuna mirë, o burri im. – Për këto, nuk të falenderoj, se pa t’pytun kam me i marrë, oj nuse!”

Kur i ngrejnë vellon nuses: “O sa e bukur âsht nusja! Zoti e ruajt!/ Balli i saj âsht i gjanë e i gjatë! O Zot!/ Vetullat e saja janë si ylberi! O Zot!/ Sytë e saj janë si filxhan! O Zot!/ Faqet e saja janë të kuqe! O Zot!/ Goja e saj âsht si një kuti e artë! O Zot!/ Buzët i ka si qershi! O Zot!/ Dhambët i ka si perla! O Zot!/ Çehren e ka të bardhë si qumshti! O Zot!/ Trupi i saj âsht i hollë si një selvi! O Zot!” /Darsiani/