A duhet apriori të anashkalohet ideja e demarkimit me Serbinë?

Pa pretenduar të jap këshilla se cilat duhet te janë prioritetet e Qeverisë së ardhshme të Kosovës, dua të theksoj se arritja e marrëveshjes përfundimtare me shtetin fqinj verior, duhet të perceptohet si punë parësore. Ekzistojnë disa arsye për këtë.

Së pari, konflikti i ngrirë 20-vjeçar është pengesa kryesore e mos anëtarësimit tonë në organizmat kryesorë ndërkombëtarë. Pa u bërë pjesë e institucioneve relevante ndërkombëtare, nuk do mund të rrumbullakojmë shtetësinë tonë. Ky është një fakt që nuk do duhej të injorohej nga askush.

Së dyti, gjendja e konfliktit të ngrirë është faktori kryesor se përse në Kosovë, edhe pas 20 viteve në liri, nuk ka investuar asnjë kompani me renome botërore – siç ndodh me vendet fqinje. Ky është indikator i qartë se investitorët e mëdhenj investimin në Kosovë e konsiderojnë të një rreziku të lartë, që do të thotë se ambienti biznesor tek ne është i pasigurt. Në një shkrim tjetër jam munduar të sjell evidenca empirike rreth investimeve të huaja në Kosovë e në Serbi, ku kjo e fundit prinë dukshëm. Madje, edhe kompanitë e shteteve që i konsiderojmë si mike, preferojnë Serbinë e jo Kosovën. Kjo sepse siguria politike është faktori kryesor kur merren vendimet për investime (ndonëse ka edhe faktorë tjerë për këtë).

Së treti, lufta jonë me serbët nuk paraqet rast unik. Edhe popujt tjerë kanë luftuar kundër njërit e kundër tjetrit, me pasoja më të mëdha se tonat. Por, një ditë janë detyruar të bëjnë paqe mes vete. E kanë bërë këtë sepse nuk ka zhvillim e prosperitet nën kushtet e një konflikti latent mes dy popujve. Mbi të gjitha, kanë bërë paqe për hir të gjeneratave të ardhshme. Të gjithë p.sh. i dimë pasojat e sundimit pesëshekullor osman. Shqiptarët kanë qene populli i vetëm në rajon i privuar nga e drejta për t’u edukuar dhe arsimuar në gjuhën amtare. Sot e kemi harruar këtë sundim dhe kemi marrëdhënie të mira me pasardhësit e osmanëve në Turqinë e sotme.

Së katërti, Serbia dhe serbët janë fqinjët tanë kryesorë dhe anasjelltas. Pa keqkuptime: e kam fjalën për lidhjen fizike, jo shpirtërore. Ne nuk i kemi zgjedhur për fqinj, as ata neve. Ky është një fakt gjeografik që s’mund ta ndryshojmë. Aktualisht jemi pengje të zhvillimit dhe integrimeve evropiane të njëra-tjetrës. Sa më herët ta kuptojmë se marrëveshja historike mes dy popujve është jetike, aq më herët do t’i hapim rrugë zhvillimit socio-ekonomik të dy popujve.

A mund të arrijmë marrëveshja historike – përfundimtare?

Kurrë nuk kemi pasur moment më të përshtatshëm për ta bërë këtë, sesa sot. Është i madh interesimi i faktorit ndërkombëtar, sidomos i shteteve që i konsiderojmë mike, për arritjen e marrëveshjes. Një përparësi tjetër është se në pushtet do t’i kemi politikanët kompetentë e më të arsimuar, që s’kanë hipoteka të së kaluarës e të cilët me racionalitet dinë t’i qasen zgjidhjes.

Tri janë qasjet e mundshme karshi konfliktin të ngrirë: status quo; Asociacioni i Komunave me shumicë serbe; dhe, demarkimi i kufirit. E para nënkupton një të keqe të pafund. E dyta nënkupton instalimin e një bombe të kurdisur që ne si shtet s’do të mund ta kontrollonim kurrë. Edhe qasja e tretë, po nuk u menaxhua me mençuri dhe me vizion politik, mund të sjell tragjedi njerëzore. Megjithatë, pavarësisht se kush mund të ketë iniciuar, demarkimi kufitar me marrëveshje ndërkombëtare, me parakushtin se zgjidhja do ketë racionalitet, pa zjarre nacional-shoveniste, pa popullizëm, ndoshta do të mund të sjell paqen përfundimtare mes të dy popujve.

Nuk do të elaboroja më të tej se pse mendoj se demarkimi është zgjidhja më racionale, por jam i bindur se kjo mundësi meriton të trajtohet me kujdes dhe të mos hidhet apriori poshtë. Përveç klasës politike, trajtimi i kësaj teme duhet të bëhet edhe nga elita intelektuale e Kosovës, për ta ndihmuar klasën politike që ta zgjidh njëherë e përgjithmonë këtë problem. Tekefundit, intelektualët e kanë për obligim ta bëjnë këtë. Përndryshe, si popull e si shtet do të vazhdojmë të zvarritemi në kohë e në hapësirë, pa perspektivë, ashtu si qipriotët apo kurdët.