Dhjetë vjet vetmi: Bota letrare, një dekadë pa Marquezin

Nga: Livia Iannotta

Akoma edhe sot, dhjetë vjet pas vdekjes së shkrimtarit Gabriel García Márquez, laureat i Çmimit Nobel për Letërsinë në 1982, veprat e tij, klasike të përjetshme, vazhdojnë të na kujtojnë se Karaibet, Kolumbia, dhe në njëfarë mënyre e gjithë bota jonë, janë korniza magjike që përtej sipërfaqes bartin dimensione të tjera, jo më pak të jashtëzakonshme, që pa shkrimtarët si Márquezi rrezikojnë të mbeten të fshehura.

Kur mendoj për Gabriel García Márquezin, më vjen në mendje muzgu i një oborri. Një nga ato oborret e brendshme të rrethuar nga ndërtesa me aromë koloniale, i zbukuruar me hamak, ndenjëse kashte, pemë dhe shtretër lulesh, ku mund të gjesh kollaj shpëtim nga vapa mbytëse e Karaibeve.

Kjo bashkëjetesë e diellit dhe e hijes te Gabo, ekziston me të vërtetë te ai dhe mund të shihet në mënyrën e tij të krijimit; në historitë që kanë ushqyer imagjinatën e brezave të Amerikës Latine dhe më pas të të gjithë botës. Duket sikur në atmosferën tipike tropikale të librave të tij fshiheshin demonët e lashtë dhe vetë melankolia.

Pra, nëse pyes veten për arsyen pse Marquezi është në krye të shkrimtarëve të mi të zemrës, përgjigjem se ka të bëjë, por vetëm pjesërisht, me bukurinë e fletës: ajo gjuhë e harlisur ku mu rrit dëshira për intimitet mes meje dhe fjalëve. Dhe, pastaj, sigurisht ka të bëjë me imazhet: Rebeka duke mbërritur në Buendía me eshtrat e prindërve të saj në një thes; aroma e bajameve të hidhura; koloneli që ka pesëmbëdhjetë vjet që pret pensionin në postë çdo mëngjes; Sierva Maria e kafshuar nga një qen i tërbuar; një dashuri e paprekur që mbijetoi “pesëdhjetë e një vjet, nëntë muaj e katër ditë”.

Megjithatë, dy arsyeve të para duhet t’u shtoj edhe një të tretë, të lidhur me muzgun për të cilën po flisja: është një shtresë e hollë hidhërimi që mbështjell vendet; parandjenja gjatë përditshmërisë se fundi po afron, vetmitë e njerëzve, pamundësia që të lidhesh me të tjerët.

“Besoj se e gjithë jeta dhe letërsia ime kanë shërbyer për t’iu përgjigjur një pyetjeje të vetme: çfarë është vetmia? (…) E vërteta është se nëse do të mund ta deshifroja, ndoshta nuk do të shkruaja më”.

Ndoshta për këtë arsye shkrimet e tija janë magjepsëse. Të lidhura ngushtë me të kaluarën, me komplotet e vendeve mitike, me gjenealogjitë që në çaste kyçe të kohës tregojnë ritet dhe folklorin e një populli. Ruajtja e kujtesës është qëllimi pas çdo rreshti të romaneve të tij. Aq sa në autobiografinë e vet  Jeto për ta treguar ai shkon aq larg sa thotë se “Jeta nuk është ajo që ke jetuar, është ajo që të kujtohet dhe ashtu siç të kujtohet për ta rrëfyer.”

Në këtë mënyrë Arakataka, një qytet në Kolumbinë Atlantike ku Márquezi lindi më 6 mars 1927, i pari nga gjashtëmbëdhjetë fëmijët e telegrafistit Gabriel Eligio García dhe largpamëses Luisa Márquez Iguarán, përfundon duke u rishfaqur në Makondo, fshati që nuk ekziston, sfondi i Njëqind vjet vetmi dhe që më pas, duke dalë nga imagjinata, bëhet  territor i shpirtit, gjeografi fantastike e njeriut, një qytet-botë.

Kështu, dita në të cilën gjyshi i tij, koloneli liberal Nicolás Ricardo Márquez Mejía, e shoqëron atë në fabrikën e një kompanie shumëkombëshe për të mësuar rreth akullit, jehon në fillimin e paharrueshëm të Njëqind vjet vetmi.

Dhe mbi të gjitha, historitë, besimet, besëtytnitë me të cilat gjyshja Tranquilina – gjithmonë e veshur në zi dhe në kontakt të pandërprerë me të vdekurit – rrëfente fëmijërinë e saj, dalin nga streha e kujtesës për të banuar ndër faqet e librave më të dashur: nga Dashuria në kohërat e kolerës  te Vjeshta e patriarkut, nga Gjethurinat te Për dashurinë dhe demonë të tjerë, nga Kujtim kurvash të trishta, deri te Shihemi në gusht.

Fituesi i çmimit Nobel për letërsinë në vitin 1982, Márquezi na kujtoi se Karaibet, Kolumbia dhe në një farë mënyre e gjithë bota janë plot magji; se përtej sipërfaqes së gjërave ka edhe të tjera, jo më pak të jashtëzakonshme, që kanë mbetur të fshehura.

Për të, të shkruarit ishte edhe një akt politik. Në vitin 1973, kur demokracia kiliane u shtyp nga grushti i shtetit i Pinochet-it, ai deklaroi se nuk do të shkruante më derisa të binte diktatura. Pinochet-i e mbajti pushtetin për njëzet vjet. Márquez, për fat të mirë, iu kthye shkrimit shumë më herët. Në një intervistë në vitin 1987 ai rrëfeu:

Jeta e një shkrimtari është po ashtu e mbushur me beteja të humbura; unë e humba timen. Arrita në përfundimin se do të bëja më shumë kundër Pinochet-it duke shkruar libra të mirë sesa duke mos i shkruar. Ia kisha nënshtruar veten, pa e kuptuar, censurës së tij parandaluese që më la në heshtje për gati pesë vjet

Edhe pse, në fund të fundit, ideologjia e tij e vërtetë mbetej dashuria, e perceptuar si një ndjenjë përbashkuese, që prek gjithçka, përmbys gjithçka dhe, po, revolucionarizon gjithçka.

Dhjetë vjet më parë, në Meksiko-Siti, në shtëpinë ku ai jetonte me të shoqen Mercedes, që e imagjinoj si të ishte ndërtuar përreth një prej atyre oborreve të qeta që përmenda që në krye, vdiq Gabriel García Márquez. Në të njëjtën intervistë të vitit 1987, kur gazetari e pyet nëse ka frikë nga vdekja, Márquez përgjigjet: “Nga vdekja jo, nga të vdekurit po. Më shqetëson, si shkrimtar, që ngjarja më e rëndësishme në jetën time, vdekja, është e vetmja për të cilën nuk do të mund të shkruaj kurrë.” Çfarë magjie e pabesueshme do të ishte të lexoje për të. /Gazeta “ExLibris”/