Zhgënjimi i francezëve me “Napoleonin” e Ridley Scottit

Nga: Agnès Poirier, shkrimtare dhe kritike / The Guardian (titulli origjinal: Like the rest of France, I couldn’t wait for Ridley Scott’s Napoleon. Then I actually saw it)
Përkthimi: Telegrafi.com

Kur verën e kaluar u publikua traileri për Napoleonin e Ridley Scottit, rrjetet sociale franceze përdridhen prej emocioneve. Premtimet e trailerit ishin të bollshme, ndërsa pasaktësitë historike të vërejtura aty-këtu (jo, Napoleoni nuk gjuajti me top në piramida), aspak nuk e shuan entuziazmin tonë; në fund të fundit, artistëve të mëdhenj u lejohet liria poetike. Dhe, sa i guximshëm ishte regjisori 85-vjeçar anglez që trajton një temë kaq të rëndësishme. Pra, që në fillim ishim të mahnitur. A do të ishte Napoleoni i matshëm me debutimin e tij mjeshtëror, me filmin Duelistët dhe temën që zhvillohet në Francë gjatë luftërave të Napoleonit dhe që është përshtatur nga një histori e shkurtër e Joseph Conradit? Shpresat ishin të mëdha.

Fakti se një anglez u ngarkua me interpretimin e fundit të Napoleonit, kjo vetëm sa e ushqente kureshtjen tonë. Shumica prej nesh e mirëpresim një qëndrim të huaj për historinë dhe për trashëgiminë tonë kulturore, ndoshta edhe më shumë kur vjen nga një ish-armik i fuqishëm. Kjo përvojë ndërkulturore nxit shkëmbime dhe biseda interesante. Sa histori musketierësh, të Mbretit Diell dhe të Maria Antonetës ka krijuar Hollivudi – që nga lindja e kinemasë? Nuk mund t’i numërojmë. Sa Zhan d’Arka? Ishin Ingrid Bergman, Hedy Lamarr, Jean Seberg, Milla Jovovich, për të mos përmendur të paharrueshmen Renée Falconetti në kryeveprën e Carl Theodor Dreyerut.

Sigurisht, Hollivudi nuk është i vetmi. Shumë kineastë janë përpjekur për të interpretuar disa aspekte të historisë franceze. Ndërmarrja e regjisorit të madh polak Andrzej Wajda, për revolucionarin Danton – me Gérard Depardieun në rolin kryesor – është perlë e elegancës vizuale dhe e inteligjencës. Sa i përket veprës Adieu Bonaparte të mjeshtrit egjiptian Youssef Chahine – për fushatën e Napoleonit më 1798 në Egjipt – sigurisht që nuk i mungon bukuria apo madhështia. Të huajt shpeshherë i perceptojnë gjërat që ne nuk mund t’i shohim, duke na ndihmuar ta kuptojmë më mirë veten tonë. Natyrisht, kur i zhbirojnë me sukses sekretet tona dhe kur ato i shfaqin me mjeshtëri. Ka edhe dështime epike në këtë zhanër: filmat me skenarët që nuk kanë asnjë sens historie, asnjë inteligjencë apo kuptim të personazheve historike, asnjë këndvështrim. Këto janë veprat e kineastëve të cilët historinë franceze e përdorin ashtu siç të tjerët e përdorin tapetin – si dekor dhe thjesht si anekdotë.

Shkova në një nga shfaqjet e para të Napoleonit të Scottit, në një kinema në bregun e majtë të Parisit, jo shumë larg Sorbonës. Mendova se filmin do ta shfaqnin në teatrin e tyre panoramik, me 250 vende. Në vend të kësaj, e shfaqën si me druajtje në ekranin e tyre më të vogël. Ndoshta, thjesht po i testonin gjërat – sepse, ishte ora dhjetë e mëngjesit. Megjithatë, mezi prisja të jem e vetme. Dhe, për fat të mirë kështu ndodhi. Për 158 minutat e ardhshme, isha në gjendje të zhurmoja dhe të frymoja me zë të lartë pa u shqetësuar për askënd tjetër.

Trajtimi i Ridley Scottit i Uaterlos, nuk është pamje e bukur në ekran. Te shikuesit francezë, Napoleoni i tij frymëzon një mori të vazhdueshme të emocioneve: trishtim kur e sheh një mundësi kaq kolosale e kaq të humbur; dhimbje kur dëgjon dialogë të ngathët; hutim kur e kupton se Scotti mbase nuk e ka marrë mundimin të lexojë një libër historie, për t’i kontrolluar mirë faktet historike; përgjumje në skenën e kush e di se cilës betejë; mërzi kur dëgjon përplasjen kronologjike të rrjedhës së skenarit që është aq i tmerrshëm saqë i mungon çdo ngjasim me skenarin: dhe, mirënjohje kur Napoleoni i shuan qirinjtë, duke na kursyer lojën e dhomës me Jozefinën.

Si u bë që kaq shumë talente prapa dhe para kamerës, një subjekt kaq i pasur dhe kaq shumë mjete të të çojnë në një debakël të tillë? Ndoshta sepse Scotti është më i interesuar për imazhet sesa për fjalët. Por, kostumet dhe grimi i bukur, madje edhe një drejtor i talentuar fotografie, nuk e bëjnë një film të shkëlqyeshëm. Ju duhet edhe një sy dhe një vizion prapa kamerës, një dirigjent ose ai që ne në Francë e quajmë autor. Stanley Kubricku e kishte një dhomë të veçantë në shtëpinë e tij, kushtuar kërkimeve të tij mbi Napoleonin – një film të cilin e ndoqi gjatë gjithë jetës, si qëllim të paarritshëm, sepse aq komplekse është figura e titullit dhe aq perfeksionist ishte Kubricku.

Regjisori i ndjerë i filmit do t’i kishte kuptuar faktet: për shembull, se Napoleoni kurrë nuk e kishte planifikuar pushtimin e gjithë Rusisë brenda një fushatë trejavore dhe se ishte i vetëdijshëm për dimrin e tmerrshëm rus; thjesht, nuk e kishte parashikuar shpërthimin e tifos që vrau 100 mijë njerëz të tij.

Ky nuk do të ishte aq problem, nëse regjisori do ta jepte këndvështrimi origjinal për temën, e sidomos ndonjë aspekt të personalitetit të Napoleonit dhe të arritjeve të tij. Madje, duket se nuk e di se janë dy burra te Napoleoni: është Bonaparti, heroi i Revolucionit Francez që ia dha Francës dhe Evropës institucionet e epokës iluministe që ekzistojnë edhe sot, dhe që i çliroi komunitetet hebraike nga getot evropiane; dhe, është Napoleoni, ai heroi i shndërruar në sundimtar autoritar, fushatat ushtarake të të cilit e shteruan një komb të tërë nga rinia dhe nga pasuria. Përtej fakteve, mangësia më e madhe historike e Scottit është injorimi i politikës; në vend të kësaj na jep taktikat e Napoleonit në fushën e betejës, si një pasqyrë për jetën e tij seksuale. Është i ngathët, pa shije dhe i mërzitshëm.

Duke pasur parasysh se rreth 200 milionë dollarë u shpenzuan për këtë realizim, ai lehtë mund ta kishte bërë një film me dy pjesë, duke pasur parasysh një pjesë të kompleksitetit të temës. Në vend të kësaj, e futi një 49-vjeçar me pamje të rraskapitur, Joaquin Phoenixin, për ta luajtur oficerin e ri 24-vjeçar, ndërsa aktorit të madh ia dha vetëm dy qasje për të aktruar: brutalen dhe grotesken. Vanessa Kirby, në rolin e Jezefinës, është i vetmi tipar i rregullt në këtë fatkeqësi të industrisë së filmit: është e besueshme dhe e dashur, pavarësisht linjave banale që ia jep skenari. Mjerisht, Jozefina si e vetme nuk mund ta shpëtojë këtë Napoleon. /Telegrafi/