Viti 1969: Kundërkultura, Hëna dhe shqiptarët në dy botë

Cilat janë ngjarjet që kanë shënuar shqiptarët dhe botën në vitin 1969?

Viti 1969 ishte një nga vitet më të suksesshme në aspektin shkencor; nga më të mëdhatë për njerëzimin: anija kozmike amerikane Apollo 11, më 20 korrik zbret në sipërfaqen e Hënës. Afro 500 milionë njerëz në botë e panë transmetimin e këtij momenti në aparatet televizive dhe e dëgjuan astronautin Neil Armstrong tek përmend një prej thënieve më të famshme sot: “Ky është një hap i vogël për mua, por i madh për njerëzimin” . Në shtetin “reaksionar”, Bashkimin Sovjetik, lajmi u dha në mediat kryesore. Por, u cek se njeriu i parë në hapësirë megjithatë është rusi Yuri Gagarin. E, në Shqipëri, më 1969 lajm kryesor ishte botimi i fjalimeve të Enverit, të mbajtura më 1967 e 1968 – vite këto kur ai kërkonte të hiqej edhe synetllëku. Në Kosovë, lajmi për zbarkimin në Hënë u plasua mirë. Disa e besuan, e disa jo. Meqë nuk ishte i kënaqshëm numri i atyre që dinin shkrim e lexim, e meqë radio apo televizion pakkush kishte nëpër fshatra, lajmi u përhap edhe fjalë më fjalë. Disa që e përhapën atë tek “më të mençurit”, u shpallën budallenj. Ndërkaq, një plak “intelektual” katundi, kishte dyshime. Kur i thanë se njerëzit shkelën në Hënë, u ndal dhe e dha me bindje këtë përgjigje: “Rren o, kanë ra diku në Qyqavicë!” Kaq e madhe për të ishte bota. Sepse, kaq të kufizuar ishin shumica e shqiptarëve të Kosovës që izolimin e shihnin edhe si mjet mbrojtjeje.

Sidoqoftë, pas demonstratave të vitit 1968, hapen rrugët për gjëra të reja e më të mira për të gjithë shqiptarët e Kosovës, si: themelimi i Universitetit të Prishtinës. Viti 1969 mbahet mend edhe si vit i kulturës, në radhë të parë i poezisë. Në “Zërin e rinisë” botohen poezitë e shumë poetëve shqiptarë, të njohur dhe të panjohur. Në këtë revistë shkruhej dhe flitej për muzikë, shkencë, kritikë filmi, fantastikë shkencore, e bile edhe për Athur Clarkun dhe filmin e Stanley Kubrickut, “2001: A Space Odyssey” (2001: Odiseja hapësinore), për analfabetizmin në Deçan, në Drenicë etj. Por, çuditërisht, krahas analfabetizmit kishte edhe shumë artikuj për edukatën seksuale. “Femrat nuk i shmangen seksit, por meshkujve të vrazhdë”, ishte titulli i një artikull i asaj kohe. Flitej edhe për shundin, jo atë muzikor, mirëpo në letërsinë e shkruar. Duket paradoksale, por sado të kufizuar në informata e në komunikim, aq më të hapur ishin shqiptarët e Kosovës 50 vjet më parë. Thjesht, kishin një qëllim për vlera e për përparim.

Ndërkohë, në Shqipëri nuk ndodhi asgjë me rëndësi. Raportet thonë se u shënuan disa përmirësime në sistemin arsimor dhe shëndetësor dhe se procesi i elektrifikimit i nisur më 1960 – projekt që u tha se do të përfundojë më 1985 – merr fund më 1969. Kështu, Shqipëria u bë shteti i parë në botë me elektrifikimin që e mbulon tërë vendin. Por, ai sistem mundte ta ndizte një poç elektrik, sepse shumica e popullatës kishte pak pajisje elektrike. Madje, s’e dinin as se çfarë janë ato. Kjo kuptohet më 1992 kur dështon sistemi energjetik i vendit.

Vitin 1969 në Perëndim do ta shënojnë filmat “Butch Cassidy and the Sundance Kid” (Buç Kesidi dhe Sandens Kid), “Easy Rider” (Kalorësi i prajt) dhe “Once Upon a Time in the West” (Na ishte njëherë në Perëndim). Tek ne aktuale do të jetë kinematografia jugosllave me tematikën “partizan-e-gjerman”. Mirëpo, vend të posaçëm do të zë ende filmi i parë i produksionit kosovar, “Uka i Bjeshkëve të Nemuna” , ku regjisor ishte një serb si dhe shumica e aktorëve. Madje, edhe rolin kryesor të Ukës e luante serbi, si dhe të djalit që ia “merr fytyrën babës” sepse bëhet me italianët fashistë “në krimet kundër popullit të tij”! Ndaj, sukses më i madh u cilësua dokumentari “Një lindje” që flet për Teatrin e atëhershëm Popullor të Prishtinës, pasi atë e bëri shqiptari Ekrem Kryeziu.

Në Shqipëri u xhiruan ndër të tjera filmat – me pak vlera artistike e më shumë propagandistike – si: “Horizonte të hapura” (me regjisor Viktor Gjikën e skenar të Dritëro Agollit) dhe “Njësiti gueril” (me regjisor Hysen Hakanin e skenar nga Muharrem Skënderi).

Viti 1969 i takonte edhe muzikës rok dhe ideologjisë: “Sex and drugs and rock and roll” (Seks e drogë dhe rokënrol)! Këtë vit mbahet një nga koncertet më të famshme në histori: Vudstok (Woodstock). Në fakt, koncerti nuk u mbajt në Vudstok po nja 87 kilometra larg, në Bethel, pasi autoritetet e qytezës me shtatë mijë banorë kishin frikë nga turmat. Mbase me të drejtë, meqë mbi 500 mijë vetë e ndoqën koncertin më të përfolur në histori, ku ndër të tjera interpretuan: Joan Baez, Santana, Grateful Dead, Janis Joplin, The Who, Jefferson Airplane, Joe Cocker, The Band, Jimi Hendrix…

Më 1969, John Lennon dhe Yoko Ono martohen në Gjibraltar dhe menjëherë e nisin protestën unike paqësore – të shtrirë në shtrat. Nga kjo protestë që u quajt “Bed-In”, xhirohet dokumentari “Bed Peace” (Shtrati i paqes). Është kjo koha kur vazhdonte lufta në Vietnam, por edhe kur nis tërheqja e trupave amerikane nga aty. Rokerët dhe hipikët propagandonin përfundimin sa më të shpejtë të kësaj lufte dhe paqen kudo në botë. Por, kjo ideologji merr fund më 1969, kur anëtarët e grupit të ashtuquajtur Familja Manson, vrasin aktoren Sharon Tate – gruan shtatzënë të regjisorit Roman Polanski. Në shtëpinë e aktores ata vranë edhe katër të tjerë. Të njëjtin vit, grupi i motoçiklistëve i quajtur “Hells Angels” (Engjëjt e Ferrit) – të cilët ishin bërë pjesë e kundërkulturës dhe skenës rok duke luajtur rolin e rojave në ngjarjet kulturore të asaj kohe – në koncertin e grupit Rolling Stones vrasin të riun Meredith Hunter, veç pse i afrohet skenës. Kështu, miti i fëmijëve të luleve për botën ku do të mbizotëronte dashuria, pëson debakël.

Më 1969, Golda Meir bëhet kryeministre e Izraelit, ndërsa Willy Brandt kryeministër i Gjermanisë. Ky i fundit do të jetë më meritori për paqen dhe mirëbesimin gjermano-izraelit. Në Suedi, kryeministër zgjidhet Olof Palme i cili vritet më 1986 në rrethana ende të pasqaruara. Më 1969 lindin shumë artistë të famshëm të ditëve të sotme. Ndërsa, vdesin: presidenti i 34-të amerikan, Dwight D. Eisenhower, aktorja Judy Garland, si dhe revolucionari i Vietnamit të atëhershëm Verior, Ho Chi Minh.

Po më 1969 ndodhë një ngjarje me rëndësi: në BBC transmetohet programi “Monty Python’s Flying Circus” (Cirku fluturues i Monti Pajtoni). Anëtarët e kësaj trupe – Graham Chapman, John Cleese, Terry Gilliam, Eric Idle, Terry Jones dhe Michael Palin – me stilin sa të zi aq surreal dhe absurd, si dhe lojën dhe tekstet unike, krijojnë situata qesharake nga gjërat tërësisht joqesharake. Me ta humori do të ndryshojë… përgjithmonë. /Telegrafi/