Nga: Roland Barthes (marrë nga: “Camera Lucida – Reflections on Photography”)
Përktheu nga anglishtja: Besnik Hamiti
***
Njeriu i parë që pa fotografinë e parë (nëse këtu përjashtojmë Niepce-n që e bëri) mund të ketë menduar që është pikturë: kadrimi i njëjtë, perspektiva e njëjtë. Fotografia ka vuajtur dhe ende vuan nga fantazma e Pikturës (Mapplethorpe-i paraqet lule shpatën ashtu siç do ta kishte pikturuar një piktor oriental); përmes kopjeve dhe kontestimeve e ka bërë Pikturën Referencë absolute, paternale si të kishte lindur nga Pëlhura (kjo, teknikisht, është e vërtetë, por vetëm pjesërisht; pasi camera obscura është vetëm njëra nga shkaktaret e Fotografisë; zbulimet kimike, me gjasë, ishin thelbësoret). Në këtë pikë të hulumtimit tim, në aspektin eidetik asgjë nuk e veçon një fotografi, sado reale, nga një pikturë. “Pikturializmi” është vetëm një ekzagjerim i asaj që Fotografia mendon për veten. Prapë, (më duket mua) Fotografia nuk e prek artin përmes Pikturës, po përmes Teatrit.
Niepce dhe Daguerre gjithmonë vendosen në origjinën e fotografisë (edhe pse i dyti në njëfarë mënyre ia ka uzurpuar vendin të parit); tani kur Daguerre mori zbulimin e Niepce-s, drejtonte në Place du Château një teatër panoramik të gjallëruar me lojë dritash dhe lëvizje. Shkurt, Camera obscura ka prodhuar në të njëjtën kohë pikturimin në perspektivë, fotografinë dhe dioramën, që të tria arte të skenës; por nëse mua Fotografia më duket më e afërt me Teatrin, kjo përmes një ndërmjetësi singular (dhe ndoshta unë jam i vetmi që e shoh kështu): përmes Vdekjes. E dimë relacionin e hershëm të teatrit dhe kultit të të Vdekurit: aktorët e parë e veçonin veten nga komuniteti duke luajtur rolin e të Vdekurit: grimi përdorej për të paraqitur veten si një trup të gjallë dhe të vdekur njëkohësisht. Busti i zbardhuar i teatrit totemik, burri me fytyrë të ngjyrosur në teatrin kinez, grimi me qullë orizi në teatrin indian Katha-Kali, maska Nô në atë japonez… Tanimë, të njëjtin relacion e shoh në Fotografi; sado të mundohemi ta bëjmë “si të gjallë” (dhe kjo mani që të jetë “si e gjallë” mund të jetë vetëm mohimi ynë mitik i frikës nga vdekja), Fotografia është një lloj teatri primitiv, një lloj Tableau Vivant, një figuracion i fytyrës së palëvizshme dhe me grim nën të cilën shohim të vdekurin.
***
Mund të paramendoj (dhe kjo është gjithë çka mund të bëj, pasi unë nuk jam fotograf) që gjesti thelbësor i operatorit është që të befasojë dikë apo diçka (përmes vrimës së vogël në aparat) dhe rrjedhimisht ky gjest është i përsosur kur bëhet pahetueshëm nga subjekti i cili fotografohet. Nga ky gjest derivojnë të gjitha fotografitë parimi (apo më mirë alibia) i të cilave është “shoku”; pasi “shoku” fotografik (krejt ndryshe nga punctum-i) konsiston më pak në traumatizim se në zbulimin e asaj që ishte shumë mirë e fshehur që madje as aktori nuk dinte për të apo ishte i pavetëdijshëm. Andaj një gamë e gjerë “befasish” (për mua si Spektator, por për Fotografin këto janë shumë “performanca”).
Befasia e parë është “rariteti” (rariteti i referentit, natyrisht); na është thënë me admirim që një fotograf ka bërë katër vjet për të përpiluar një antologji të monstrave (burrë me dy koka, grua me tre gjinj, fëmijë me bisht etj,: të gjithë duke buzëqeshur). Befasia e dytë është e zakonshme për Pikturën, që shpesh ka reprodukuar një gjest në një pikë të kursit të tij, që syri normal nuk mund ta ndalojë (Këtë gjest e kam quajtur diku tjetër numen të tablosë historike). Bonaparte sapo ka prekur viktimat e murtajës në Jaffa, dora e tij tërhiqet; në mënyrë të njëjtë, duke përfituar nga veprimi i momentit, Fotografia ngrin një skenë në lëvizje në momentin e saj vendimtar: Apestéguy fotografon një grua që hidhet nga dritarja gjatë djegies së Publicis. Befasia e tretë është ajo e “zotësisë”. “Për gjysmë shekulli, Harold D. Edgerton ka fotografuar pikën e qumështit në rënie deri në një të miliontën e sekondës” (lehtësisht mund ta pranoj që kjo lloj fotografie as s’më prek madje as s’më intereson: jam tepër fenomenolog për të pëlqyer diçka tjetër përtej aparencave sipas masës time). Befasia e katërt është ajo që fotografi e kërkon në shtrembërimin që bën teknika: shtresim imazhesh, anamorfozë, përdorim i vullnetshëm i disa defekteve (turbullimi, perspektivat mashtruese, dekadrimi); fotografët e mëdhenj (Germaine Krull, Kertész, William Klein) kanë luajtur me këto befasi, po s’më kanë bindur, edhe nëse unë e kuptoj qëndrimin e tyre subversiv. Lloji i pestë i befasisë: trouvaille (gjetja); Kertész-i fotografon dritaren në një çati; prapa xhamit dy buste antike shikojnë përtej në rrugë (E dua Kertész-in, por nuk e dua humorin as në muzikë e as në fotografi); skena mund të aranzhohet nga fotografuesi, po në botën e mediave të ilustruara, kjo është një skenë “natyrale” të cilën e ka kapur reporteri me gjenialitetin e tij, d.m.th. me fatin e tij: një emir në kostum tradicional hipur në ski.
Të gjitha këto befasi i nënshtrohen një parimi të sfidimit (andaj janë të huaja për mua): fotografi duhet të sfidojë ligjet e probabilitetit apo madje të të mundshmes; në rastin ekstrem, ai duhet të sfidojë ato të interesantes: një fotografi bëhet “befasuese” kur nuk e dimë pse është bërë; çfarë motivi apo interesimi duhet të ketë për të fotografuar një nudo të ndriçuar nga prapa në prag të derës, pjesën e përparme të një veture në bar, një anije mallrash në dok, dy banka në një fushë, vithet në një dritare fshati, një vezë në barkun lakuriq (fotot fituese në një konkurs për amatorë)? Fillimisht, Fotografia, për të befasuar, fotografon të veçantën; po shumë shpejt, sipas një inversioni të njohur, shpall të veçantë çfarëdo që fotografon. Pastaj “gjithçka e çfarëdo” bëhet maja e vlerës së sofistikuar. /Telegrafi/
Lufta Prigozhin - Putin
Më shumë“Liria e së nesërmes”: A e njeh ky njeri rrugën e paqes mes Izraelit dhe Palestinës?
Fuqia dhe utopia e një “bote me besë”, fytyrë apo maskë
Mbijetesa e poezisë
Dhjetë vjet vetmi: Bota letrare, një dekadë pa Marquezin
Pushtimi i Beogradit me vetëm shtatë ushtarë gjermanë
Karnavalet, origjina dhe domethënia
Investoni në të ardhmen tuaj – bli banesë në ‘Arbëri’ tani! ID-140
Shitet banesa në Fushë Kosovë në një vendodhje perfekte – 80.5m², çmimi 62,000Euro! ID-254
Ideale për zyre – në qendër të Prishtinës lëshohet banesa me qira ID-253
Bli shtëpinë e ëndrrave tuaja në Prishtinë – ZBRITJE në çmim, kapni mundësinë tani! ID-123
Krijo hapësirën tënde të biznesit – zyre me qira te 4 Llulat – 300€/muaj ID-252
E jotja është mu koncentru, e karriges Gaming me t’rahatu
Karrige që ta relakson mendjen dhe trupin
Knaqja zemrën vetit: Bli fustanin me zbritje në Melodia Px
Autobusi bon me t’ik, a kjo bluzë me zbritje hiç kërqysh!
Sako nga MelodiaPx që t’shton vetëbesim!
Më të lexuarat
John Terry zbulon historinë e patreguar se si ai udhëhoqi kryengritjen te Chelsea ndaj një trajneri
"Vuçiq e mendonte Slloveninë Eldorado serbe, kurse diplomatët e saj vegla të tij", ish-diplomatë serbë flasin për skandalin e fundit të Vuçiqit
Në sy të mbesës 8-vjeçare, çifti i të moshuarve nga Kosova arrestohen sapo zbresin në Gjermani
Pasuria e guvernatorit të BQK-së, drejtorit ATK-së dhe drejtorit të Doganës
“Veç me ia ba një vendbanim në gjykatë”, ish-zyrtari i Komunës së Prishtinës del para gjykatës me 24 aktakuza për korrupsion
Klopp e donte lojtarin që sot luan për Liverpoolin, por bordi kërkonte një tjetër - si nisi mosmarrëveshja mes tyre