Në librin e saj magjepsës mbi pleqërinë, Ëndrrat e dimrit [Winter Dreams], Barbara H. Rosenwein jep shumë mësime mbi plakjen - nga Sofokliu deri te Jenny Joseph.

Nga: Jan Etherington / The Daily Telegraph
Përkthimi: Telegrafi.com

Pleqëria - “dimri” i jetës - shpesh paraqitet si “pa dhëmbë, pa sy, pa shije, pa asgjë”. Por, siç synon të na tregojë Barbara H. Rosenwein, historiane amerikane dhe autore e veprës Ëndrrat e dimrit: Një udhëzues historik mbi pleqërinë [Winter Dreams: A Historical Guide to Old Age], “të moshuarit gjithmonë kanë ruajtur thellësinë emocionale dhe dëshirat e veta”.

(E urrej fjalën “të moshuar”. Më kujton tabelat rrugore me dy figura të kërrusura, të krijuara, mesa duket, për të na mbrojtur ne që si më të mëshuar kemi zbritje për biletat e trenit. Ne nuk jemi “të kërrusur”!)

Rosenwein është 80 vjeçe, ka dy fëmijë, pesë nipër e mbesa dhe e quan veten “historiane e emocioneve”. Në Ëndrrat e dimrit, ajo kalon me vrull përmes dy mijëvjeçarëve për të treguar se si shoqëria i ndien të moshuarit - dhe si ndihen ata për veten e tyre.

Ajo fillon me gratë e moshuara brenda familjes së saj. Menjëherë gjen kontraste: gjyshja e saj e quante veten të vjetër që në moshën 60-vjeçare dhe u shpërngul në një shtëpi për pleq, ndërsa vjehrra e saj e ndiente veten të re edhe në të tetëdhjetat - lyente flokët në të kuqe dhe notonte çdo ditë. Ajo ua mësonte artin “plakave” dhe pinte një martini para darkës. Shoqet e saj - “Tetëshja elegante” - shkonin rregullisht në kinema dhe në koncerte së bashku.

E ëma e Rosenweinit kishte demencë dhe jetonte në një botë fantazie, duke besuar se ishte e dashuruar dhe se atë e donte një burrë imagjinar. Rosenwein shkruan: “Kjo fantazi, kjo ‘ëndërr dimri’ në stinën e fundit të jetës së saj, i sillte shumë gëzim”. (Ah, pra aty është titulli që më ngatërroi pak në fillim: në librin e saj ajo i referohet si ëndrrave të natës, ashtu edhe atyre që synohen. Por, është edhe një metaforë e bukur lirike, dhe besoj se Rosenwein e përdor kryesisht për të treguar skenarët idealë që të moshuarit “ëndërrojnë” - dhe shpresojnë - kur jeta i afrohet fundit.)

Hulumtimi i saj historik fillon në Greqinë e Lashtë që tingëllon si një vend ideal për të dalë në pension. Bijtë kishin përgjegjësi të kujdeseshin për prindërit e moshuar; Homeri paraqiste “pamje të kënaqshme të burrave të moshuar ... (që) rrezatonin admirim nga të tjerët dhe kujtonin me krenari arritjet tyre të jetës”. Sokrati e pranoi mençurinë e të moshuarve, duke thënë: “Më pëlqen të bisedoj me të moshuarit, sepse duhet t’i pyesim ata, siç pyesim ata që kanë udhëtuar në një rrugë - që me shumë gjasë do ta ndjekim edhe ne - se çfarë lloj rruge është ajo”.

Qëndrime të tilla të përgjegjshme ndaj të moshuarve u shndërruan në ligj kur Soloni, poeti, aristokrati dhe shtetari athinas, krijoi një sistem sigurimesh sociale të financuara nga familja, për të moshuarit, të quajtur “gerotrofia”: kujdes për të moshuarit. “Qytetarët që neglizhonin prindërit e tyre e humbnin të drejtën e qytetarisë: një ndëshkim i ashpër ky”.

Por, askush nuk kishte guxuar të shpresonte për një përfundim të tillë. Para kohës së Solonit, rreth vitit 700 p.e.s., Hesiodi parashikonte një fat të zymtë për të moshuarit: të rinjtë “do t’i trajtojnë prindërit e tyre me përçmim sapo të plaken”, ka shkruar ai, “duke gjetur, pa mëshirë, të meta tek ata - dhe nuk ka gjasë t’ua shpërblejnë kujdesin që kanë marrë prej tyre”. Kjo mund të ishte fare mirë një histori e Britanisë së sotme.

Në mënyrë të ngjashme, fëmijët e Sofokliut donin që ai të shpallej i paaftë mendërisht. Për ta kundërshtuar këtë, Sofokliu u lexoi avokatëve një pjesë nga drama e tij më e re për Edipin, fëmijët e të cilit ia kthejnë atij shpinën. Edipi është në gjendje të shikojë prapa në jetën e vet dhe ta shpallë atë të pafajshme (madje, një “ëndërr të lumtur dimri”). Gjykatësit e liruan.

Duke na udhëhequr nëpër shekuj, Rosenwein na kujton përshkrimin jashtëzakonisht optimist të Ciceronit për pleqërinë. Ngjarja e vendosur në vitin 150 p.e.s., me zërin e Kato Censorit - një burrë i rreptë që supozohet se shprehu mendimet e veta në vitin e 84-të të jetës, edhe pse në thelb janë ato të vetë Ciceronit - Kato deklaron se “është i kënaqur ... ende aktiv në aspektin intelektual, mendor dhe politikisht” dhe beson se të gjithë mund të jenë kështu, nëse kanë jetuar “ndershmërisht dhe mirë”.

Sigurisht, të lashtët trajtonin kryesisht qasjen mashkullore ndaj plakjes, por kishte edhe përjashtime. Poetja Safo vajtonte humbjet e saj: “Për mua, pleqëria ka pushtuar trupin tim dikur të butë ... Sa shpesh i vajtoj këto gjëra, por si njerëz, nuk mund të ikim nga pleqëria”.

Euripidi, në dramën e tij Hekuba, përshkruan, në mënyrë të pazakontë, gamën emocionale të një gruaje të moshuar. Në fillim të dramës, Hekuba është e dobët, e rrënuar; në përgjithësi, një ankuese e pafuqishme. Por, në fund, ajo është një oratore e fuqishme, stratege dhe vrasëse - përmbysje e paragjykimeve të lashta ndaj asaj që Rosenwein e përshkruan si “gra të moshuara të rraskapitura”.

Duartrokitje edhe për Aristofanin - Atin e Komedisë - në dramën Gratë në Parlament, ku gratë maskohen si burra dhe marrin nën kontroll asamblenë athinase, duke shpallur barazi të plotë, heqjen e pronës private, zhdukjen e martesës dhe të drejtën për marrëdhënie të lira seksuale. (Aristofani shpesh tallej me të moshuarit në veprat e veta, por njëkohësisht e bënte plakjen të tingëllonte mjaft gazmore.)

Në kohë më të afërta, populli autokton i Liqeneve të Mëdha (midis Jugut të Kanadasë dhe Veriut të ShBA-së), ogjibve, ofron një shembull të shkëlqyer të pleqërisë. Rosenwein përmend rrëfimin plot ndjeshmëri të shkruar nga Michael D. McNally për këta pleq: “Oxhibvetë”, vëren ai, “e konsiderojnë pleqërinë si kulmin e një jete të jetuar mirë ... Vetëm një burrë ose grua e moshuar ka fuqinë dhe autoritetin e nevojshëm për të trashëguar traditat e fisit dhe për t’ia kaluar përvojën brezit të ri”.

Jam në një moshë të ngjashme me Rosenweinin dhe gjenerata jonë, e lindur pas luftës, tani është pa dyshim e moshuar - por, jemi ndjeshëm, ndryshe nga çdo brez gjyshërish që ka ardhur para nesh. Ende i shoh gjyshërit e mi, ulur në karrige plazhi. Gjyshi kishte shami mbi kokë, pantallona, gjyshja thurte. As që bëhej fjalë të zhvisheshin dhe të hidheshin në det. Ishte mrekulli edhe kur futeshin me këmbë në ujë.

Sipas Rosenweinit, ata ishin “Të moshuarit e moshuar” - të dobët dhe të varur (një nga dy kategoritë që Rosenwein përmend), ndërsa “Të moshuarit e rinj” janë në formë, të angazhuar, punojnë dhe janë shoqërorë. Ajo po flet për brezin tim. Ne ishim të parët që u ndërgjegjësuam për shëndetin: vraponim me Jane Fondan, me çorape dhe shirita koke; luanim skuash, vraponim, e lamë duhanin, hanim kos, bukë integrale dhe bënim sallata me vaj ulliri. Nuk mendonim për plakjen apo vdekjen - donim vetëm të ndiheshim mirë.

Vetë Rosenwein beson se “ëndrrat” e saj të vërteta tani janë më të errëta dhe më të gjalla sesa ishin dhjetë vjet më parë. “Një natë, ëndërrova se isha kthyer në universitetin tim të vjetër dhe nuk gjeja dot klasën. Isha me vonesë dhe në ndërtesën e gabuar. Pata panik dhe u zgjova me zemrën që më rrihte fort”, shkruan ajo.

E kuptoj këtë. Edhe ëndrrat e mia, deri së fundmi, ishin optimiste, plot gëzim. Një temë që përsëritej ishte kërcimi lart për të prekur qiellin. Por, kohët e fundit, ëndrrat e mia kanë të bëjnë me humbje, me vonesë; më ndjek diçka e keqe, ose mbaj një foshnjë (që nuk është e imja). E di saktësisht nga vjen kjo kthesë. Bashkëshorti im ka alzheimerin dhe tani jeta ime si kujdestare më bën të kem frikë nga e ardhmja, nga rruga e pasigurt përpara dhe nëse do të mund të përballoj gjithçka.

Gjithashtu kam kuptuar se tani mendoj për vdekjen për çdo ditë. Jo domosdo në mënyrë morbide, por thjesht praktike. Për shembull, nëse po bëj një udhëtim të gjatë me makinë ose një fluturim të gjatë, mendoj: “Po nëse nuk kthehem”? “Kush do më mungojë”? Dhe: “A duhet të rregulloj sirtarin e të brendshmeve, thjesht për çdo rast”?

Siç argumenton Rosenwein - me shumë mençuri - “ëndrrat dimërore të të moshuarve tregonin se ata ishin shumë më tepër sesa figura prindërore që meritonin nderim. Ata ishin njerëz me emocione dhe shqetësime të veta”. Eumaeu, për shembull, ishte një skllav i Odisesë dhe varej nga zotëria i tij për t’u kujdesur për të në pleqëri. “Ëndrra dimërore” e tij ishte “një fermë e vetja dhe një grua e bukur, e ndershme”. Kjo është “ndjenja pothuajse universale që kapërcen ndarjet historike” të të moshuarve, përfundon Rosenwein: “dëshira për të jetuar sa më gjatë dhe sa më shëndetshëm të jetë e mundur”. Një “ëndërr dimërore” për të cilën, me siguri, aspirojmë të gjithë.

Ëndrrat e dimrit është një libër i pasur, një “vakt” i kënaqshëm për mendjen, dhe mësova shumë prej tij. E vetmja gjë me të cilën nuk u pajtova ishte pohimi i Rosenweinit se poezia e Jenny Josephit, Paralajmërim [Warning], është në njëfarë mënyre aspiruese. Një grua që deklaron se do të “përpijë mostrat nëpër dyqane dhe të shtypë butonat e alarmit ... të mësojë të pështyjë ... të shëndoshet edhe më shumë dhe të hajë tre kile sallam përnjëherësh”? Jo, faleminderit!

Dhe, përveç Aristofanit, ka pak përmendje të rëndësisë së humorit në ballafaqimin me pleqërinë. Nuk mund ta ndryshojmë mënyrën se si na sheh bota, por padyshim do ta kemi pleqërinë më të lumtur nëse mund të pajtohemi me poetin John Betjeman, i cili e kuptonte rëndësinë e humorit në poezinë e tij Qeshja e fundit [The Last Laugh]:

Bëra sanën ndërsa dielli shkëlqeu.
Puna ime u shpërblye.
Tani, kur të korrat mbaruan
Dhe bota u ftoh,
Më jep shpërblimin e të qeshurës
Teksa dora ime nuk mbanë më  ...

Por, besoj se këshilla më praktike për plakjen u dha nga Dorothy, për shoqen e saj të paqëndrueshme, Blanche, në serialin legjendar amerikan Vajzat e arta [The Golden Girls], që flet për katër gra të moshuara që përballojnë së bashku “dimrin” e jetës. Teksa Blanche niset me ankth për një takim, Dorothy vendos një pasqyrë mbi tavolinë dhe e urdhëron të shikojë poshtë në të, duke i thënë: “E sheh? Ashtu dukesh kur je sipër! Mos shko kurrë sipër”!

Më pak si një “ëndërr dimri” - më shumë si një makth i vërtetë! /Telegrafi/

Cult+Cult