Perandori dhe unë

Akira Kurosawa shpesh është cituar: “Kur vdiq Satyajit Ray (regjisor indian – v.j.), isha shumë i mërzitur. Por, pas shikimit të filmave të Kiarostamit, e falënderoja Perëndinë se personi i duhur po e zë vendin e tij”. Në fund të shtatorit të vitit 1993 Abbas Kiarostami dhe Shohreh Golparian e zhvilluan në Tokio një takim më të gjatë se dy orë me regjisorin Akira Kurosawa. Artikulli vijues “Perandori dhe unë: Abbas Kiarostami takohet me Akira Kurosawa”, u botua fillimisht në “Film International” (Volumi 1, Nr. 4, vjeshtë 1993).

Nga: Shohreh Golparian
Përktheu: Agron Shala

Vajza e Kurosawas e hap derën. E shohim një Kurosawa të gjatë e të fortë që po afrohet me rroba ngjyrë rozë dhe bezhë. Më vonë kuptojmë se me rastin e takimit të tij me Kiarostamin, mjeshtri japonez kishte harruar fanellat e tij plot ngjyra dhe se pëlqeu të vishte një rozë formale. Të gjithë u shastisëm nga madhështia e Kurosawas kur na çoi në katin e dytë të studimeve, me mobilet e zeza të lëkurës, me ndriçim të butë dhe një statujë Oscar. Dekorimet e tjera në dhomë ishin disa enë bakri iraniane, një foto e gruas së Kurosawas dhe pikturat japoneze në mur.

“Isha në Kanë kur edhe ti ishe atje”, e hap Kurosawa bisedën, “natyrisht, nuk i kisha parë filmat e tu atëherë”.

Kiarostami vazhdon: “Kam pasur rastin ta shoh filmin tuaj ‘Ende jo’ në Kanë dhe ju ishit ulur dy rreshta para meje. Ishte një mundësi e mrekullueshme për t’ju parë të njëjtën kohë bashkë me filmin tuaj. Nuk mund ta dini se sa të njohur jeni në vendin tim. Edhe intelektualët, edhe njerëzit e zakonshëm, i pëlqejnë veprat tuaja. Në fakt, ju dhe i ndjeri Alfred Hitchcock jeni regjisorët më të njohur të huaj në Iran. Dikur një nga zyrtarët në industrinë e filmit iranian tha se ju dhe Tarkovsky ishit të vetmit regjisorë të huaj, filmat e të cilëve u hartuan me sistemin e vlerave të arteve iraniane. Do të doja ta ndaja gëzimin e takimit tim me të tjerët në Iran”.

Kurosawa tha: “Isha mik i Tarkovskyt. Miqësia jonë nisi gjatë një vizite në Moskë. U ftova dy herë në Iran, më shumë se një dekadë më parë, për t’iu bashkuar jurisë së Festivalit Ndërkombëtar të Filmit në Teheran. Por, nuk më pëlqen të gjykoj filma. Është punë shumë e vështirë për mua. Marrë vesh se ishit anëtar i jurisë në Yamagata (festival filmi – v.j.). A nuk ishte e vështirë”?

“Po, është gjithmonë vështirë, sidomos kur nuk ka kritere të caktuara. Sa herë veproj në juri i them vetes se nuk do ta bëj këtë, kurrë më. Por, çdo ftesë e re është tundim i ri… dhe është e pamundur të rezistosh kur tundoheni nga udhëtimi. Është gjithmonë mirë të bësh diçka në kundërshtim me atë që ke bërë; dhe unë nuk dua ta humbas asnjë mundësi”, thotë Kiarostami.

Kurosawa shprehet: “Pajtohem me ju, por është e vështirë për mua të ndërmarrë çfarëdo udhëtimi. Këmbët e mia po vuajnë dhe udhëtimet zyrtare i imponojnë kufizimet. Duhet ta pranoni çdo gjë që është planifikuar për ju. Në fakt, ju nuk udhëtoni. Ata ju marrin nga një vend në tjetrin”, thotë Kurosawa. Por, Kiarostami premton ta planifikojë vizitën e tij në Iran, si e pëlqen ai, nëse ndonjëherë vendos për udhëtimin (që ka pak gjasa të ndodhë).

Ai është kureshtar për Iranin. “Jam i sigurt se ka regjisorë të tjerë të mirë në Iran. Megjithatë, ajo që më pëlqen në lidhje me filmat tuaj është thjeshtësia dhe rrjedhshmëria, edhe pse është me të vërtetë e vështirë për t’i përshkruar. Duhet t’i shohësh ato”.

“Është e çuditshme se si punoni me aktorë joprofesionalë. Se si punoni veçanërisht me fëmijët?”, pyet Kurosawa.

“Përgjigjja më e mirë për pyetjen tuaj do të ishte se unë thjesht s’e di”, thotë Kiarostami. “E kam mësuar këtë nga ju dhe e përdori më lehtë qëkur ju dëgjova për herë të parë duke e thënë këtë në Festivalin e Filmit në Tokio, gjatë vitit të kaluar. Ndonjëherë loja e aktorëve joprofesionistë më befason. Sigurisht që ka rregulla të caktuara për çdo gjë, por ajo që fiton nuk është gjithmonë domosdoshmërisht rezultat i rregullave”.

Kurosawa beson se është interesante dhe në të njëjtën kohë e vështirë. “Edhe pse puna me profesionistët, gjithashtu nuk është aq e lehtë. Ju duhet t’i shtypni në çdo film dhe t’i bëni të rinj. Kjo është arsyeja se pse puna me aktorët profesionistë është e vështirë”, thotë ai.

Kiarostami thotë se ka dëgjuar se si Kurosawa e ka trajtuar aktorin veteran, që ka luajtur në filmin e tij të fundit.

“Gjithkush ishte i shqetësuar për shëndetin e plakut”, thotë ai. Kurosawa qesh: “Nuk kisha asnjë mënyrë tjetër përveçse ta bëja këtë; duhet ta përshtatësh personalitetin e një aktori, nëse pret lojë të shkëlqyeshme. Për ta bërë këtë, duhet të jem pak i dhunshëm dhe të ushtroj presion ndaj tyre. A keni punuar ndonjëherë me profesionistë”?

“Kam pasur përvojë të re me një aktor profesionist në filmin tim të fundit. Siç keni thënë, ata u përmbahen roleve të mëparshme. Një rrezik që na kërcënon, gjithashtu. Ndonjëherë tentojmë ta përdorim një ide që e kemi pasur për filmat e mëparshëm, por që nuk u realizua. Siç ka thënë dikush: dikush nuk plaket nëse ai ose ajo i harrojnë përvojat e tij ose të saj. Nëse mund ta harrojmë përvojën tonë, filmi ynë mund të mos jetë i përsosur, por sigurisht se do të jetë i freskët. Aktorët veteranë kanë përvojë të madhe por, mjerisht, nuk janë më të freskët; dhe, është e vështirë të kthehen në ndjenjat e tyre njerëzore”, thotë Abbas Kiarostami.

Akira Kurosawa konfirmon se edhe atij i duhet të përballet me të njëjtin problem. “Në mënyrë që ta kuptoj këtë ndjenjë të integritetit, bëj xhirime të gjata, duke përdorur stil teatral edhe kur ajo që kërkoj, në fakt, është një veprim i shkurtër. Ajo që e bën të vështirë kinemanë është montazhi. Ndonjëherë problemi vjen nga fakti se dy aktorë nuk mund të luajnë me njëri-tjetrin. Kur njëri prej tyre luan me të vërtetë mirë, kjo ndikon negativisht në performancën e tjetrit. Dhe, kur tjetri përmirësohet, i pari është i lodhur. Problemi më serioz me aktorin është se vërtet nuk e dëgjon personin që luan para tij. Ai është duke e përgatitur veten për fjalën e radhës. Zakonisht nuk e shihni asnjë reagim në fytyrën e aktorit për atë që po sheh ose dëgjon. Kështu që bëj xhirime të gjata me disa kamera. Aktorët zakonisht s’e dinë se cila kamerë po i filmon, ndaj e humbin ndjeshmërinë ndaj kamerës që po merr një kuadër nga afër. Kjo e bën veprimin e tyre më të natyrshëm”, thotë Kurosawa.

Kiarostami, në anën tjetër, thotë se shumë nga filmat e tij janë kritikuar ashpër se janë shumë të natyrshëm. “Kritikët besojnë se skena dhe ekrani janë të shenjtë, kështu që askush nuk duhet të bëjë ndonjë gjë të zakonshme atje. Në sytë e tyre, natyralizmi është i zakonshëm. Ata thonë se gjithçka duhet të ekzagjerohet, pasi besojnë se filmat tuaj janë ashtu”.

Kurosawa qesh meqë kjo i vjen si befasi. “Ndoshta sjellja e aktorëve të mi duket e ekzagjeruar në vendin tuaj, por ata janë patjetër natyralë këtu. Dallimet kulturore nuk duhet të merren si ekzagjerim. Unë duhet të them se sinqerisht jam kënaqur duke i parë filmat tuaj. Ato përfshijnë vlerësimin për stilin tuaj të punës. Se si punoni në veçanti me fëmijët. Ata nuk ndihen rehat në filmat e mi dhe më shohin në mënyrë diskrete”.

Kiarostami shpjegon: “Ndoshta sepse jeni Kurosawa. Fëmijët që punojnë për mua, vështirë se më njohin. Gjatë xhirimeve të tashme përpiqem të bëj sikur nuk jam drejtuesi. Zakonisht i kërkoj ekuipazhit të gjykojë për veprimin e tyre. Natyrisht, secili ka nevojë për një truk të veçantë, ndonjëherë është një tjetër histori”.

“Kjo është kinemaja që duhet të mbështetet dhe të merret seriozisht. Fëmijët dhe nipërit e mi kurrë nuk shohin filma amerikanë. Ata e kanë sistemin e tyre të bojkotimit që i përjashton filmat e dhunshëm. Uroj që kjo kinema humaniste të mund t’i rezistojë vulgaritetit”, thotë Kurosawa. Ai shton: “Jam i sigurt se filmat e mirë po bëhen kudo. Por, filmat në Evropë dhe në ShBA po shkojnë mbrapa, ndërsa filmat e mirë po bëhen në Azi dhe po e gjejnë rrugën drejt festivaleve ndërkombëtare të filmit. Ekrani global nuk është për filmat e vetëm një vendi. Filmat i bëjnë shikuesit të njohin mjediset kulturore të vendit të origjinës. Nëse ato bëhen sipas një kulture kombëtare, atëherë do të mirëpriten jashtë vendit. Nipërit e mi dhe unë e njohëm Iranin dhe njerëzit e saj me filmat tuaj”.

“Keni thënë se filmat duhet të bëhen me zemër dhe të shihen me zemër”, thotë Kiarostami.

Kurosawa pranon: “Po, e kam thënë e, për fat të keq, shumica e njerëzve japonezë shohin filma me tru e po përpiqen të gjejnë gabime në to. Ndonjëherë kritikët bëjnë pyetje për të cilat nuk kam përgjigje, sepse nuk kam menduar për atë çështje kur po e bëja filmin. Filmat duhet të ndihen, por ka pak ndjenja në filmat e fundit”.

Kiarostami thotë se ndoshta regjisorët kanë krijuar një shije të keqe në mesin e shikuesve. “Ata i kanë drejtuar keq shijet e tyre”, thotë ai dhe Kurosawa beson se ndoshta ofrimi i filmave të vjetër në disqe laseri mund t’i njoftonte shikuesit me kinemanë më të shëndetshme.

Kurosawa pastaj flet për ngjashmëritë midis skenës së hapjes së filmit “Ende jo” dhe filmit të Kiarostamit, “Ku është shtëpia e shokut”? “Mesa duket, kemi shumë gjëra të përbashkëta”, vëren ai, ndërsa Kiarostami edhe një herë thekson se Kurosawa është shumë më i famshëm.

Kurosawa me modesti i thotë Kiarostamit se si ai i pikturoi hijet e gjërave në filmin “Dodes’kaden” (“Tiktaket”) sepse nuk ishte mirë financiarisht që ta priste një ditë më të ndritshme”.

“Të dy ne priremi të lidhemi me lokacionet tona edhe pas përfundimit të filmave tanë”, thotë Kurosawa. “Çdo herë është e trishtuar t’u themi lamtumirë protagonistëve të një filmi që ka mbaruar”.

Të dy regjisorët pajtohen se ata që kërkojnë mangësi në filma e privojnë veten nga kënaqësia e shikimit të një filmi. “Mësuesi im i pikturës më mësoi ta shoh botën me një sy të mbyllur. Ne duhet të shohim gjithçka, se vetëm atëherë do të jemi në gjendje ta shohim të vërtetën”.

Vajza e Kurosawas shërbeu dy herë në çaj dhe ne duhet ta japim lamtumirën. Kiarostami është i shqetësuar për shëndetin e mjeshtrit japonez. “Nuk dua t’ju lodhi më shumë”. Kurosawa thotë se do të na çonte në një restorant, nëse kemi kohë. Shpresojmë ta takojmë përsëri, sa më shpejt që të jetë e mundur. /Revista “Akademia”/Telegrafi/